Cái đã có, cái đang có và cái muốn có

Đầu đề bài viết tuy hơi dài nhưng dễ hiểu và dễ lấy thí dụ.

Thí dụ 1: Ông X đã có bằng cấp, đã có học hàm, học vị đầy đủ, nhưng đáng buồn thay các thứ đó đều do “trọn gói” mà có. Ông X rất muốn đi thuyết trình khoa học, rất muốn viết sách viết báo nhưng không thể được. Lý do: biết rõ tài năng của ông, không cơ quan khoa học nào dám mời, không báo nào dám đăng bài viết ký tên ông. Vậy nên cái ông X đang có chỉ là chức vụ giám đốc đợi ngày về hưu.

Thí dụ 2: Em Hoa đã có bằng Tốt nghiệp Phổ thông trung học. Em muốn thi vào Đại học Sư phạm là điều em mơ ước từ nhỏ, em muốn trở thành một cô giáo để phụng sự sự nghiệp “trồng người” cho đất nước.

Thí dụ 3: Cụ Xuân năm nay đã 80 tuổi. Cụ là cựu chiến binh rất tích cực hoạt động trong Hội Khuyến học của xã, của huyện. Cụ đang có một cuộc sống rất có ý nghĩa của anh bộ đội cụ Hồ, dù đã phục viên, giải ngũ nhưng lúc nào cũng nghĩ đến việc dân việc nước. Cái muốn có của cụ Xuân là có sức khỏe tốt để vui vẻ, hạnh phúc với con cháu, với bà con làng xóm và tiếp tục tham gia hoạt động khuyến học của quê nhà.

Thí dụ 4: Anh Cường đã có vợ con ở quê. Anh đi xuất khẩu lao động ở Hàn quốc được mấy năm, cũng kiếm được ít tiền. Thay vì đem tiền về quê giúp đỡ cha mẹ, vợ con thì anh tìm một cô vợ mới làm nghề buôn bán ở thành phố. Cái anh Cường muốn có là một cuộc sống mới, cho dù đó là cuộc sống bất hiếu với cha mẹ, bất nghĩa với vợ con. Quả nhiên nhân nào quả ấy, sau khi “lột” hết tiền của anh Cường, cô vợ ở thành phố đã “đá đít” anh ra đường một cách tàn nhẫn. Tay không, đói khát khổ sở, anh đành trở về quê cũ, xin cha mẹ vợ con tha thứ và lại làm công việc đồng áng như trước đây. Mỗi khi nghĩ đến “giấc mộng đổi đời”, anh Cường lại vã mồ hôi, đúng là một cơn ác mộng.

Qua các thí dụ trên, ta có thể lập thành một công thức đơn giản:

Nếu muốn B >A : phải cố gắng giữ được cái đã có, chớ để A tuột mất, chớ để A trở thành quá khứ.

Nếu muốn C >B : Có 2 con đường:

* Con đường kiên trì, nhẫn nại sẽ dẫn đến thành công.

* Con đường tham vọng, tham lam vượt quá khả năng của mình, sẽ mất tất cả, kết quả bằng không.

Theo Từ điển tiếng Việt do Viện Ngôn ngữ học ấn hành, trang 835, thì: “Tham vọng là lòng ham muốn, mong ước quá lớn, vượt quá xa khả năng thực tế, khó có thể đạt được. Thí dụ: Có tham vọng lớn, con người đầy tham vọng. Tham lam là có lòng tham đến mức muốn lấy hết về cho mình. Thí dụ: Con người tham lam, tính tham lam ...”.

Còn theo nhà Triết học Jean Pierre de Florian (1755 – 1794) thì: “Người ta sẽ mất cái đang có nếu muốn có tất cả” (On perd ce que l'on tient quand on veut gagner tout). Thí dụ 4 đã nêu ở trên là một thực tế đáng buồn đúng với định nghĩa đã gần 300 năm này của Florian.

Vậy có cách nào để từ cái đang có (B) đến cái muốn có (C) có thể thực hiện được, hay nói cách khác là trở thành hiện thực được không? Có rất nhiều con đường, rất nhiều phương pháp, rất nhiều khả năng, nhưng khổ nỗi tất cả đều vất vả, đều khó nhọc, đều đòi hỏi sự kiên trì, sự nhẫn nại. Con đường từ B đến C khó quá, nhọc nhằn quá đến nỗi nhà văn vĩ đại Pháp – Alfred de Musset (1810 – 1857) đã phải thốt lên: “Đời có 2 đường đi: Đường thì tiết chế, đường lại thênh thang. Đường này tắc nghẽn, đường kia lại mở mang. Đường đầu là kiên nhẫn, đường sau là tham lam” (Il est deux routes dans la vie. L'une est bornée et l'autre immense. L'une meurt et l'autre commence. La première est la patience, la seconde est l'ambition). Mãi biết ơn Alfred de Musset vì đã chỉ rõ: Con đường tiến đến vinh quang, tiến đến một tương lai vững bền chính là con đường tiết chế, con đường tắc nghẽn, con đường vất vả. Đối với người đi học, đó là con đường khổ học, khổ luyện, khổ công. Đối với người đã làm nghề mưu sinh, kiếm sống thì phải tận tụy, hy sinh vì nghề, vì nghiệp mới mong có ngày nhận được vinh quang do nghề nghiệp đem lại. Tất cả những thủ đoạn như: học tắt (bỏ tiền ra mua bằng cấp, nhờ chống lưng để có học hàm này, học vị kia ...), làm quan tắt (mới ra trường đã chạy chức chạy quyền, tham lam vơ vét của công ...) chắc chắn sẽ có ngày bị lôi ra ánh sáng, chắc chắn sẽ sụp đổ trước Đạo đức và Pháp luật. Jean de La Fontaine (1621 – 1695) đã cảnh báo con người: “Ở đời đã thấy bao nhà,/ Từ đêm đến sáng hóa ra nghèo nàn / Chỉ vì tham chóng giầu sang” (Combien en a-t-on vus, Qui du soir au matin sont pauvres devenus, pour vouloir trop tôt être riches). Có nghĩa là cái tham lam, cái phi nghĩa chỉ là cái ngắn ngủi, cái nhanh chóng lụi tàn. Còn cái lâu bền, giữ được từ đời này đến đời khác chính là nhờ sự cần cù, sự siêng năng, sự tiết kiệm không lãng phí, xa hoa của những thế hệ đi trước. Đất nước có giầu đẹp không, gia đình có được no ấm không chính là nhờ sự dũng cảm, cần cù lao động mở mang bờ cõi, khai phá đất hoang của Tổ tiên mới có được đất nước tươi đẹp ngày nay.

Đến đây có thể khu trú lại vấn đề. Đó là phải phát hiện được lòng tham, phải chống bằng được lòng tham thì con người mới có được một tương lai sáng sủa, bền vững.

Trước hết phải tránh xa những ai có lòng tham. Vì sao? Vì như Jean de La Bruyère (1645 – 1696) đã phát hiện: “Đứa nô lệ chỉ có một chủ, còn đứa có lòng tham thì bất cứ ai có lợi cho nó đều là chủ nó cả” (L'esclave n'a qu'un maitre. L'ambitieux en a autant qu'il y a de gens utiles ā sa fortune). Như vậy nếu ta kết bạn với một kẻ tham lam thì chắc chắn nó sẽ phản bội ta để đi theo kẻ khác có lợi cho nó hơn. Nếu ta có một cấp trên hoặc cấp dưới có tính tham lam cũng cần phải tránh xa, vì ta trong mắt bọn họ chỉ là một con số không đặt trong cái vạc dầu tham lam vô tận mà họ đang theo đuổi. Thật quá nguy hiểm. Thật quá mạo hiểm khi tiếp cận với những hạng người như thế. May mà từ gần 400 năm về trước, La Bruyère đã phát hiện ra bọn người này mà có lời khuyên hữu ích cho ta. Vả lại qua kinh nghiệm sống ở đời, chỉ nên kết bạn với những ai không có lòng tham, không muốn vơ vét cho riêng mình, mà họ nghĩ đến cái chung, muốn cùng làm cùng hưởng theo cái Luật chơi hiện đại được hoan nghênh trên toàn thế giới. Đó là Luật chơi “Hai bên cùng thắng” (Win – Win games). Đúng như trong tác phẩm nổi tiếng “Ba người” (Trois homes) của tác giả André Suarès (1866 – 1948) đã viết: “Ai cùng đòi hỏi cho tập thể, người đó lại được hưởng lợi. Ai đòi hỏi cho riêng mình sẽ bị mọi người chống lại. Đó là quy luật” (Celui qui réclame pour tous, reçoit pour soi. Et celui qui réclame pour soi, est trustré de tous. C'est la loi). Quy luật này cũng giống quy luật “Buôn có bạn, bán có phường”, hoặc “Một cây làm chẳng nên non, ba cây chụm lại nên hòn núi cao”.

Để hiểu thêm cái tác hại của những kẻ có tính tham, ích kỷ, lúc nào cũng chỉ muốn vơ vét cho thỏa lòng tham, cần tham khảo thêm một số tác giả nữa.

The Talmud viết: “Chính tham vọng sẽ tiêu diệt kẻ đang ấp ủ nó” (Ambition destroys its possessor). Nếu diễn tả theo lối bình dân thì kẻ ôm tham vọng như ôm bom nổ chậm, như tự giật lựu đạn đang buộc ở thắt lưng thì chết là hiển nhiên, khỏi phải bàn ! Hoặc như Léon Say (1826 – 1896) đã viết: “Lòng tham lam giống như cơn phẫn nộ điên cuồng, luôn xui khiến con người làm bậy” (L'ambition comme la colère, conseille toujours mal).

Để kết luận, muốn đạt được công thức đã nêu: “A → B → C” ta chỉ cần nhớ lời khuyên của Longfellow (1807 – 1882) là: “Đa số người đời thành công ở những việc nhỏ nếu họ không bị rối loạn bởi những tham vọng lớn lao” (Most people would succed in small things if they were not troubled with great ambitions).