Cai thuốc lá, hành trình khó khăn nhưng đáng giá
Bỏ thuốc lá là một trong những quyết định đúng đắn nhất cho sức khỏe, nhưng cũng là thử thách không dễ vượt qua. Dù vậy, hàng triệu người vẫn đã và đang thành công, chứng minh rằng: cai thuốc lá là hành trình gian nan, nhưng hoàn toàn có thể chạm tới đích.
Khi một điếu thuốc không còn là thói quen
Không ít người tin rằng hút thuốc chỉ là một thói quen có thể bỏ khi đủ quyết tâm. Nhưng trên thực tế, thuốc lá là một dạng nghiện sinh học phức tạp. Chất gây nghiện chính là nicotin, hoạt chất có cơ chế tác động lên não tương tự heroin hay cocaine, tạo ra cảm giác sảng khoái tức thời, khiến người hút lệ thuộc cả về thể chất lẫn tinh thần.
Theo TS.BS Đỗ Thị Tường Oanh – Giảng viên Bộ môn Nội tổng quát, Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch TPHCM, nicotin được xếp vào nhóm các chất gây nghiện mạnh nhất, cao hơn cả rượu và cần sa.
“Người hút thuốc không chỉ nghiện cảm giác hưng phấn do nicotin mang lại, mà còn nghiện chính hành vi hút – cầm, rít, nhả khói – vốn gắn liền với sinh hoạt thường ngày. Đó là lý do vì sao nhiều người bỏ thuốc rồi vẫn tái nghiện chỉ sau một điếu ‘cho vui” - bác sĩ chia sẻ.
Thống kê cho thấy, 90% người hút thuốc đã từng thử cai, nhưng phần lớn thất bại trong những lần đầu. Mỗi năm, tỷ lệ bỏ thuốc thành công chỉ khoảng 2–3%, và đa số người thành công đều trải qua ít nhất ba lần cai nghiện. Những ngày đầu ngừng thuốc thường rất khắc nghiệt: mệt mỏi, mất ngủ, bứt rứt, thèm ăn, cáu gắt và giảm tập trung.
Một số người tăng cân nhẹ sau khi bỏ thuốc, đặc biệt là phụ nữ, do cảm giác thèm ăn và quá trình chuyển hóa thay đổi. Tuy nhiên, với người mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), việc tăng cân lại là dấu hiệu hồi phục tốt, giúp cải thiện thể trạng sau thời gian dài suy kiệt.
Bên cạnh yếu tố sinh lý, yếu tố tâm lý và xã hội cũng là rào cản lớn. Hút thuốc thường gắn liền với thói quen sinh hoạt – uống cà phê buổi sáng, họp mặt bạn bè, làm việc căng thẳng hay sau bữa ăn. Nhiều người xem điếu thuốc là “người bạn đồng hành” trong suy nghĩ, sáng tạo, thậm chí là trong cô đơn. Chính sự đan xen giữa thuốc lá và cảm xúc cá nhân khiến việc bỏ thuốc không chỉ là chuyện từ bỏ một chất kích thích, mà còn là tách mình khỏi một phần lối sống đã gắn bó nhiều năm.
“Cai thuốc lá khó, nhưng không phải không thể. Bởi nếu hàng triệu người trên thế giới có thể làm được, mỗi người hút thuốc đều có thể tự tạo cơ hội cho chính mình,” – TS.BS Đỗ Thị Tường Oanh khẳng định.
Con đường vượt qua – Từ ý chí đến hành động
Theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), quá trình cai thuốc lá hiệu quả cần trải qua 5 bước: nhận thức nhu cầu bỏ thuốc, chuẩn bị kế hoạch, thực hiện, củng cố kết quả và ngăn tái nghiện. Việc lựa chọn một “ngày bỏ thuốc” cụ thể được coi là bước quan trọng đầu tiên. Nhiều chuyên gia khuyên người cai nên thông báo với người thân, bạn bè, dọn sạch các vật dụng liên quan như bật lửa, gạt tàn, thuốc dự trữ… để tránh những cơn thèm thuốc bất chợt.
Hiện nay, y học đã phát triển nhiều biện pháp hỗ trợ hiệu quả, giúp người hút thuốc vượt qua giai đoạn khó khăn nhất. Các chế phẩm thay thế nicotin như miếng dán, kẹo nhai, viên ngậm hay bình xịt mũi giúp giảm triệu chứng cai bằng cách cung cấp một lượng nhỏ nicotin ổn định, không chứa khói độc. Bên cạnh đó, thuốc bupropion và varenicline cũng giúp giảm cơn thèm thuốc, đồng thời làm giảm khoái cảm khi hút lại.
Tuy nhiên, BS Oanh nhấn mạnh: “Không có loại thuốc nào giúp bỏ thuốc nếu bản thân người hút không thực sự muốn. Tất cả các biện pháp y học chỉ là hỗ trợ; yếu tố quyết định vẫn là ý chí và động lực nội tại của người cai.”
Chuyên gia cũng khuyến cáo người bỏ thuốc nên kết hợp chế độ dinh dưỡng và luyện tập hợp lý để kiểm soát cân nặng và giảm căng thẳng. Việc thay thế thói quen hút thuốc bằng hoạt động tích cực – như uống nước, tập thể dục, thiền, hoặc đơn giản là trò chuyện với người thân – sẽ giúp quá trình cai nhẹ nhàng hơn.
Bỏ thuốc lá không chỉ là cuộc chiến của ý chí cá nhân, mà còn cần sự hỗ trợ từ cộng đồng. Gia đình và bạn bè nên động viên, tránh hút thuốc trước mặt người đang cai, đồng thời khuyến khích họ duy trì lối sống lành mạnh. Sự quan tâm, chia sẻ đúng lúc có thể là “liều thuốc tinh thần” giúp họ vượt qua giai đoạn khó nhất.
Cai thuốc lá là hành trình đầy thử thách – có thể thất bại, có thể nản lòng – nhưng mỗi nỗ lực đều mang lại lợi ích cho sức khỏe. Chỉ sau vài giờ bỏ thuốc, huyết áp và nhịp tim đã trở về bình thường; sau một năm, nguy cơ bệnh tim giảm một nửa; sau mười lăm năm, người bỏ thuốc có thể sống khỏe như người chưa từng hút.
