Cần hài hòa phương thức tuyển sinh
Bộ Giáo dục và Đào tạo đang lấy ý kiến về việc loại bỏ xét tuyển bằng học bạ vì lo ngại thiếu công bằng, phát sinh thí sinh ảo. Đúng là phương thức này có bất cập: cách cho điểm không đồng đều giữa địa phương, tình trạng “làm đẹp” học bạ, và khó khăn cho các trường khi phân loại ứng viên ở những ngành có mức cạnh tranh cao. Nhưng nếu vội vàng bỏ hẳn thì phần đánh giá liên tục suốt 3 năm phổ thông - thước đo quan trọng về ý chí học tập, sự ổn định và năng lực tổng hợp sẽ bị gạt ra ngoài tiến trình tuyển sinh.
Học bạ phản ánh quá trình chứ không chỉ kết quả của một kỳ thi duy nhất. Khi được sử dụng đúng cách, nó trở thành đối trọng cần thiết với điểm thi tốt nghiệp THPT hoặc các kỳ thi riêng của trường đại học, giúp phát hiện những chênh lệch bất thường (ví dụ điểm thi thấp nhưng học bạ “đẹp” hoặc ngược lại). Một ứng viên có cả học bạ lẫn điểm thi ổn định, đồng đều qua nhiều môn học thường đáng tin cậy hơn về năng lực nền tảng.
Vấn đề nằm ở thiết kế cơ chế, không phải ở bản thân học bạ. Các trường có thể áp dụng những “hàng rào kỹ thuật” để vừa bảo đảm công bằng, vừa phát huy ưu điểm của học bạ, như đặt ngưỡng điểm thi tối thiểu theo khối ngành trước khi xét học bạ; quy định trọng số linh hoạt giữa điểm thi và học bạ theo đặc thù từng ngành; chuẩn hoá cách đọc học bạ (kèm xếp loại, nhận xét, minh chứng hoạt động học thuật) và tăng kiểm tra ngẫu nhiên với các trường có dấu hiệu “phồng” điểm; phối hợp xác thực dữ liệu học bạ qua nền tảng số của địa phương để giảm gian lận.
Song song đó, cần xử lý bài toán “thí sinh ảo” bằng giải pháp vận hành: xác nhận nhập học theo mốc thời gian thống nhất; áp dụng phí giữ chỗ hoàn/khấu trừ; tích hợp hệ thống dữ liệu tuyển sinh liên thông giữa các phương thức để cập nhật tức thời trạng thái thí sinh. Những biện pháp này nhắm thẳng vào căn nguyên khiến trường khó tiên lượng chỉ tiêu, chứ không quy chụp lỗi cho học bạ.
Ở góc độ công bằng cơ hội, giữ học bạ trong “rổ phương thức” giúp giảm áp lực dồn lên một kỳ thi duy nhất, điều dễ gây rủi ro cho học sinh yếu thế về điều kiện ôn luyện, vùng miền, sức khoẻ. Thực tế các mùa tuyển sinh từng ghi nhận những bất thường từ khâu thi cử; khi đó, học bạ là nguồn đối chiếu hữu ích để các trường tránh quyết định dựa trên dữ liệu đơn lẻ.
Do đó, thay vì loại bỏ, nên tái thiết kế: dùng học bạ như thành phần của mô hình xét tuyển đa yếu tố cùng điểm thi, bài đánh giá năng lực, tư duy, phỏng vấn tuỳ ngành. Chỉ khi kết hợp các thước đo và chuẩn hoá quy trình mới có một hệ tuyển sinh vừa công bằng, chọn được đúng người học phù hợp, đồng thời gửi thông điệp tích cực tới nhà trường phổ thông: dạy thật, học thật sẽ được ghi nhận đúng mức.
