Có một người đàn ông dữ dội ‘an trú trong yêu thương’

Có thể phác ra vài nét như thế để hình dung đôi chút về cuốn tự truyện “An trú trong yêu thương” của A Sáng - trai bản người Tày từ xứ núi miền phên giậu đông bắc Việt Nam đã tới và chẳng những sống sót mà còn có thể an trú trong lòng Hà Nội, với tư cách một nhà báo, họa sĩ - “sứ giả của văn hóa dân tộc” mình.

Ở tuổi 45, A Sáng được công chúng yêu văn chương, nghệ thuật biết tới với danh xưng nhà văn - nhà báo - họa sĩ - người có biệt tài tạo ra năng lượng bình yên bằng những sắc màu.

Trong tranh của anh, cũng như trong những bài tản văn bình dị, thân thương, người ta nhận thấy “sự tĩnh lặng, buông thư, sâu lắng và “thiền vị”, lại có tính chất bản địa quê hương của tác giả... Nghệ sĩ đã nói về THIỀN như một yếu tố trọng đại trong nghệ thuật và hơn nữa là nghệ thuật của sự sống…”

Sinh năm 1976, lớn lên ở Pác Thay - một bản người Tày nho nhỏ dựa vào núi xanh bên dòng Quây Sơn tĩnh lặng, những đồi thông, rừng dẻ già của xứ Trùng Khánh, đất phên giậu miền biên ải Cao Bằng xa xôi, cậu bé sơn cước thuần nông Hoàng Văn Sáng đã tự đặt cho mình cái tên A Sáng và bước chân xuống núi, bắt đầu những tháng ngày vật vã trưởng thành với giấc mơ làm nghệ thuật - hoàn toàn lạ lẫm trong con mắt của dòng tộc và cực kì lộng lẫy trong tưởng tượng của cậu trai mới lớn.

Từng bước, từng bước một, A Sáng đi trên mảnh đất đồng bằng mà như phải “đạp bằng đá sắc”, có lúc đau đớn trên hành trình mưu sinh chẳng chút nhẹ nhàng, có khi tuyệt vọng với giấc mơ đẹp đẽ… A Sáng đã bất ngờ phát hiện ra một năng lực khác của mình, rẽ hướng sang báo chí và có được những thành công nhất định. Cho tới thời điểm báo giấy bị thế chỗ một cách khốc liệt bởi báo điện tử và mạng xã hội, A Sáng, với vai trò là giám đốc truyền thông hàng chục năm qua, vẫn cùng các đồng nghiệp duy trì được một trong những tờ báo giấy bán chạy nhất Việt Nam. Trong gần 20 năm xuôi ngược, anh cũng xuất bản được những tiểu thuyết, truyện dài, tản văn, truyện ngắn… đặc sắc.

Dẫu thân có bị cuốn đi nhiều ngả, tình yêu và giấc mơ nghệ thuật trong tâm A Sáng chưa bao giờ tàn lụi, vẫn âm ỉ cháy. Ngày làm báo. Đêm lại giở đồ vẽ ra. Tìm tòi. Vẽ. Vứt. Tìm tòi. Vẽ. Vứt. Tìm tòi… 5 năm. 10 năm. 15 năm… Những đứa trẻ. Thiếu nữ. Hoa. Tĩnh vật. Cha con. Mẹ con. Gia đình. Sen. Lá sen. Búp sen. Gương mặt người ngủ trong sen. Phật. Thiền… Và rồi cũng tới ngày anh không còn phải vứt tranh của chính mình đi nữa. Cũng tới ngày anh có thể thốt lên: “Ô, mình đây rồi!!!”. Đó chính là món quà tưởng thưởng cho ngọn lửa kiên trì trong anh.

Trải nghiệm này là bài học lớn mà A Sáng truyền cho hai cô con gái cũng đang dần tới tuổi xuống núi của bố ngày nào: “Phải tìm bằng được giấc mơ của mình. Khi tìm được rồi, hãy bền bỉ sống chết với nó. Có mệt mỏi, nản lòng, con cứ khóc, khóc xong đừng dừng lại, lau nước mắt bước tiếp. Như vậy, con sẽ trở thành người thợ bổ được nhát cuốc cuối cùng mở ra mỏ kim cương!”

“Mỏ kim cương” kia với mỗi người sẽ mang một ý nghĩa khác nhau. “Mỏ kim cương” của người họa sĩ này chính là những khoảnh khắc hạnh phúc thăng hoa cùng những nét cọ, với sắc màu. Anh tâm sự, chẳng gì có thể mang lại hạnh phúc toàn vẹn cho anh hơn những khoảnh khắc sáng tạo đó. Góp nhặt từ đây, anh đã tổ chức được 2 cuộc triển lãm cá nhân ấn tượng: Miền A Sáng 1 (2016) và Miền A Sáng 2 (2019), giới thiệu tác phẩm của mình với công chúng yêu tranh và các nhà sưu tập nghệ thuật.

Về giai đoạn sáng tác này, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, một người thầy trong nghề báo, bậc cha chú rất thấu hiểu A Sáng, từng nhận định: “Từ “Miền A Sáng 1” đi tới ‘’Miền A Sáng 2’’ là một thách thức rất lớn. Đoạn đường ấy có thể trở thành bất động, có thể dẫn người họa sĩ vào vô định và có thể làm biến mất Hoàng A Sáng. Nhưng anh đã tới được miền ấy trọn vẹn và ngập tràn một tinh thần mới...”

Nếu như từ quê hương, bà bá, mẹ và người chị vô cùng đặc biệt là những người đã có ảnh hưởng vô cùng quan trọng tới A Sáng, thì ở đất thủ đô, cùng với họa sĩ Thành Chương, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều là những người truyền cảm hứng và dành mối quan tâm đặc biệt cho hành trình sáng tác của A Sáng. Tất cả hành trình lột xác ấy cùng các nhân vật không thể thay thế xuất hiện như những chân dung hết sức sinh động trong cuốn tự truyện của anh.

Cho tới lúc này, đâu đó trong con mắt của giới truyền thông, A Sáng đã được định vị như là một “sứ giả văn hóa Tày” (VOV4), người “vẽ những giấc mơ” (Thời Nay), người làm ra “miền tĩnh lặng” (Thể thao & Văn hóa)… Tranh của anh đã có mặt ở khắp nơi trên thế giới và trong rất nhiều ngôi nhà Việt. Tuyệt vời hơn cả, nhìn tranh, nhìn những chuyển động sắc màu êm dịu phiêu bồng và tỏa sáng năng lượng bình yên là người ta đã nhận ra anh. Thế nhưng cái gã đàn ông Tày chân chất, mộc mạc đến buồn cười ấy chưa bao giờ gắn mình vào bất cứ danh xưng hay câu nệ về sự định vị nào. Anh vẫn là tập hợp của những mảng màu đối lập (vừa xù xì, thô tháp, lại vừa nghệ sĩ, mong manh), trên một cốt nền êm ả (những thực thà, chân chất không chút đổi thay của người miền núi) và sự bền bỉ đến bướng bỉnh.

Với người nghệ sĩ ấy, để có thể bay bổng, cần một sự bướng bỉnh nhất định. Để tìm được bình yên, phải chấp nhận và ấp ôm những xúc cảm dữ dội. Nhắm mắt. Thở. Và Thiền. Cuốn sách dày gần 400 trang mang cái tên rất hiền, rất thiền và đầy tỉnh thức: “An trú trong yêu thương” của A Sáng được NXB Hội Nhà văn ấn hành tháng 6 năm 2020 tái hiện đầy đủ chân dung của người đàn ông Tày độc nhất vô nhị ấy.

* Rốt cuộc A Sáng là ai? Ông là họa sĩ hay là nhà văn? Hay cả hai? A Sáng có hai con người: Một là họa sĩ. Một là nhà văn. Họa sĩ mang tiền bạc đến cho ông. Nhà văn mang danh tiếng đến cho ông. Hay cả hai loại hình lao động đều làm nên cái tên A Sáng?

Trước đây là văn xuôi, bây giờ là văn xuôi, sau này vẫn là văn xuôi.

Văn xuôi làm nên giá trị A Sáng, và A Sáng cũng mang đến một cái nhìn mới mẻ cho văn xuôi. Trong văn xuôi, thì tản văn mới là A Sáng của bản Pác Thay quê ông... thô sơ, dân dã, mộc mạc, chân chất. Cứ ghé vào phố thị thì ông chỉ là chàng trai bản ngơ ngác xa lạ, khó hiểu và cảm nhận. Cứ đối diện với núi rừng Pác Thay, thì A Sáng mới là A Sáng nhất. Đi đâu, làm gì, viết cái chi bằng tâm thế, tâm hồn, và cái nhìn của người Pác Thay thì ông thành công; còn bằng hành trang bòn mót nơi phố thị là bước chân ngập ngừng, dò dẫm, dở dang.

Nhưng, đến tập tản văn “An trú trong yêu thương” đã thấy rõ hành trình từ một chú bé chăn bò sống trong căn nhà đá hộc bản Pác Thay, xuống chợ phiên, lên thị xã miền núi, bước xa hơn chạm vào ánh sáng kinh thành, rồi kiễng chân hái những vì tinh tú. Bằng tâm hồn người Tày bản Pác Thay, A Sáng vượt qua bản năng hoang dã, đến dòng sông trí tuệ ngụp lặn, rôi nhìn đời, nhìn người, nhìn văn chương - nghệ thuật.

(Nhà văn Sương Nguyệt Minh)

* A Sáng là một người viết có duyên. Văn chương, có người thích cầu kì, trau chuốt kĩ lưỡng, có người thích làm mới chữ, có người lại thích điệu đà, nhưng người viết có duyên không nhiều. Cái duyên của người viết thường tự nhiên. Duyên nằm ở chữ, ở giọng điệu, ở hơi văn. A Sáng có những năm tháng tuổi trẻ đầy ắp những chuyện hay ho - thứ chất liệu vô cùng cần thiết đối với một người viết; có một kí ức đẹp đẽ về quê hương, gia đình, người thân thấm đẫm văn hoá bản địa. Sáng lại là người có khả năng thích nghi, và đặc biệt là có ý chí. Ý chí khiến Sáng luôn quẫy đạp cựa quậy như một con gà con tự cựa quậy để đạp cho cái vỏ trứng nứt toác ra.

Sau hai thập kỉ rời khỏi bản Pác Thay, giờ là lúc Sáng nhìn lại và chọn thái độ "an trú" trong hiện tại. Với một nghệ sĩ tỉnh lẻ nhập cư Hà Nội, tôi nghĩ, thái độ sống ấy thực sự đáng trân quý. An trú, yêu thương, điềm tĩnh sẽ tạo ra nền tảng cảm xúc cần thiết để cho dù sống ở bất kì đâu cũng vẫn y nguyên là mình trong lao động sáng tạo.

(Nhà văn Đỗ Bích Thuý)