Cuộc chiến 20 năm và cơ hội nào cho Afghanistan?

Đây là động thái đầu tiên của quân đội Mỹ kể từ khi Tổng thống Joe Biden hồi tuần trước vừa công bố chi tiết về kế hoạch rút binh sĩ Mỹ khỏi Afghanistan với thời hạn chót là ngày 11/9, tròn 20 năm ngày xảy ra vụ khủng bố năm 2001 và cũng là sự kiện đã châm ngòi cho cuộc chiến của Mỹ tại Afghanistan.

Mỹ hiện có gần 2.500 binh sĩ đang đóng quân tại Afghanistan, cùng với hàng trăm nhân viên thuộc các lực lượng hoạt động đặc biệt.

Cuộc chiến Afghanistan được coi là cuộc chiến “bên ngoài nước Mỹ” kéo dài nhất trong lịch sử nước này. Trong 20 năm ấy, rất nhiều động thái nóng lạnh đã xảy ra, và người ta khó đoán định bao giờ nó sẽ chấm dứt, bao giờ người Mỹ rút quân về nước. Tuy nhiên, đến khi ông Joe Biden làm chủ Nhà Trắng thì tình hình có những biến chuyển mau lẹ.

Chuyến công du bất ngờ của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ

Ngày 21/3, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin bất ngờ đến Kabul trong chuyến công du đầu tiên tới Afghanistan trên cương vị người đứng đầu Lầu Năm Góc. Chuyến thăm diễn ra trong bối cảnh Mỹ đang rà soát thỏa thuận hòa bình mà chính quyền cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump ký với lực lượng Taliban hồi năm 2020, theo đó Mỹ sẽ rút khoảng 2.500 binh sĩ còn lại ở Afghanistan về nước trước ngày 1/5 tới (số quân Mỹ đóng tại Afghanistan cao nhất là vào năm 2011, với 100.000 người).

Tuy nhiên, hạn chót ngày 1/5 không được nhắc đến trong thông cáo sau cuộc gặp giữa Bộ trưởng Mỹ Lloyd Austin và Tổng thống Afghanistan Mohammad Ashraf Ghani. Tại cuộc gặp, hai bên bày tỏ quan ngại về các diễn biến bạo lực ở Afghanistan, đồng thời nhấn mạnh rằng “giải pháp cơ bản cho tình hình hiện tại là đạt được một nền hòa bình công bằng và lâu dài”.

Bộ trưởng Austin nêu rõ, Mỹ sẵn sàng hợp tác với Afghanistan để đạt được hòa bình và ổn định ở nước này: “Điều tôi muốn nói là mức độ bạo lực tại Afghanistan vẫn còn khá cao. Chúng tôi thực sự muốn thấy bạo lực giảm xuống. Và tôi nghĩ, nếu bạo lực tại Afghanistan giảm xuống sẽ tạo điều kiện để công việc ngoại giao phát huy hiệu quả”.

Về phần mình, Tổng thống Ghani khẳng định sự đồng thuận ở tất cả các cấp trong nội bộ Afghanistan về tiến trình hòa bình với Taliban và Chính phủ Afghanistan sẽ tận dụng tối đa sự đồng thuận cũng như các cơ hội đã đạt được để mang lại hòa bình.

Ông Austin là thành viên đầu tiên trong nội các của Tổng thống Biden đến Afghanistan. Chuyến đi của ông diễn ra giữa lúc dư luận đặt hàng loạt câu hỏi về chiến lược của chính quyền mới tại Mỹ liên quan đến cuộc chiến đã kéo dài 20 năm nay ở Afghanistan.

Trong khi đó, lực lượng Taliban đã lên tiếng cảnh báo Mỹ “sẽ chuốc lấy hậu quả” nếu không tuân thủ hạn chót rút quân (ngày 1/5/2021 từ thỏa thuận của cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump). “Chúng tôi đã có 18 tháng đàm phán với phía Mỹ và họ đồng ý sẽ rút quân trong vòng 14 tháng. Như vậy, thời hạn để Mỹ rút quân khỏi Afghanistan sẽ kết thúc vào cuối tháng Tư và đầu tháng 5. Nếu phía Mỹ không rút quân vào thời gian này thì có nghĩa họ đã vi phạm thỏa thuận. Sự vi phạm đó sẽ không phải từ phía chúng tôi, mà từ phía Mỹ. Vì vậy, trong trường hợp đó, tất nhiên chúng tôi sẽ có phản ứng” - Suhail Shaheen- một thành viên Taliban nói.

Ngược lại, Tổng thống Afghanistan Ashraf Ghani cho rằng “nước Mỹ tránh rút quân vội vàng”, khi mà Taliban chưa bày tỏ thiện chí tại các cuộc đàm phán hòa bình ở Doha, Qatar.

Tổng thống Mỹ Joe Biden: Đã đến lúc binh sĩ phải được về nhà

Sau những động thái đó, ngày 14/4, ông Joe Biden thông báo, nước Mỹ sẽ bắt đầu giai đoạn cuối cùng của việc rút quân khỏi Afghanistan từ ngày 1/5 và sẽ hoàn thành trước ngày 11/9. “Chúng tôi sẽ làm điều này với tinh thần trách nhiệm, có chủ đích và an toàn. Chúng tôi cũng sẽ phối hợp đầy đủ với các đồng minh và đối tác - những người đang duy trì lực lượng nhiều hơn cả Mỹ tại Afghanistan” - ông Biden nói và cho biết Mỹ sẽ “tiếp tục ủng hộ người dân Afghanistan, thông qua hỗ trợ liên tục về phát triển, nhân đạo và an ninh”.

Cùng ngày, Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây dương (NATO) cũng tuyên bố, các đồng minh thuộc khối đã nhất trí bắt đầu rút lực lượng của họ khỏi Afghanistankể từ ngày 1/5.

Về phần mình, Tổng thống Afghanistan Ashraf Ghani nói rằng, nước này tôn trọng quyết định của Mỹ và NATTO, “sẽ phối hợp với các đối tác để bảo đảm cuộc chuyển giao diễn ra suôn sẻ”. Ông Ghani cũng nhấn mạnh: “Lực lượng an ninh và quốc phòng đáng tự hào của Afghanistan hoàn toàn đủ khả năng bảo vệ người dân và đất nước của mình, điều mà họ đã và đang làm trong suốt thời gian qua”.

Như vậy, ngày 1/5 tới, một bộ phận binh sĩ Mỹ và NATO bắt đầu “chuyển quân khỏi Afghanistan, và sẽ kết thúc vào ngày 11/9, đánh dấu hồi kết cho cuộc chiến kéo dài 20 năm mà không hoàn toàn thu lại được kết quả tích cực. Việc Mỹ rút hết binh sĩ khỏi Afghanistan trùng vào dịp kỷ niệm 20 năm ngày nước Mỹ bị tấn công khủng bố bởi al-Qaeda, là “giọt nước tràn ly” khiến Mỹ khởi động chiến dịch chống khủng bố và đưa quân vào Afghanistan.

Sau gần 2 thập kỷ và 3 nhiệm kỳ Tổng thống, ông Biden tuyên bố rằng việc rút hết quân khỏi Afghanistan là điều mà không ai trong 3 người tiền nhiệm của ông làm được. “Đã đến lúc kết thúc cuộc chiến dài nhất của nước Mỹ. Đã đến lúc binh sĩ phải được về nhà” - ông Biden nói và thêm rằng “Tôi hiện là Tổng thống Mỹ thứ tư quản lý sự hiện diện của quân đội Mỹ ở Afghanistan. Hai Tổng thống thuộc đảng Cộng hòa, hai Tổng thống thuộc đảng Dân chủ. Tôi sẽ không chuyển trách nhiệm này cho người thứ năm”.

Cuộc chiến tại Afghanistan được châm ngòi sau thảm họa khủng bố ngày 11/9/2001. Vào cái ngày định mệnh đó, các phần tử al-Qaeda đã bắt cóc 4 chiếc máy bay dân dụng và lái những chiếc máy bay này đâm vào Trung tâm Thương mại thế giới (New York), Lầu Năm góc (Virginia) và một cánh đồng ở Pennsylvania. Vụ khủng bố này đã khiến gần 3.000 người chết. Ngay sau đó, Osama bin Laden - đứng đầu nhóm khủng bố Hồi giáo, được xác định là kẻ đứng sau vụ tấn công.

Chiến dịch “Tự do bền vững” được Mỹ phát động kể từ ngày 7/10/2001, với các đợt ném bom vào các lực lượng của Taliban. Sau đó 1 tháng, một nhóm lính thuộc lực lượng đặc biệt Mỹ đã được triển khai tới Afghanistan để chiến đấu cùng với Liên minh miền Bắc - một đội quân chủ yếu là các tay súng du kích và binh lính quân đội thuộc chính phủ đã bị Taliban lật đổ năm 1996. Tháng 12/2001, các lực lượng của Taliban đã bị đánh bật khỏi các thành trì ở Kandahar. Taliban sụp đổ nhưng Bin Laden đã trốn thoát cùng với Mullah Omar - thủ lĩnh của Taliban.

Ngày 2/5/2011, quân đội Mỹ đã tiến hành một cuộc đột kích và tiêu diệt thủ lĩnh Al Qaeda Osama bin Laden tại một ngôi làng ở Pakistan, tạo nên bước ngoặt trong cuộc chiến ở Afghanistan.

Cho tới năm 2015, chiến dịch “Tự do bền vững” đã được đổi tên thành chiến dịch “Canh gác tự do”. Theo đó, binh sĩ NATO và Mỹ sẽ được duy trì ở Afghanistan để đào tạo và cố vấn cho các lực lượng an ninh Afghanistan. Cũng từ đó, một chiến lược mới để giải quyết cuộc xung đột ở Afghanistan bắt đầu, mà mấu chốt là đàm phán với lực lượng Taliban. Đến năm 2020, Mỹ và Taliban đã ký một thỏa thuận, mở đường cho việc hàng loạt binh sĩ NATO và Mỹ rút khỏi Afghanistan. Tuy nhiên, hai bên đã không ký kết một thỏa thuận ngừng bắn.

Về việc Nhà Trắng lên kế hoạch rút hết binh sĩ khỏi Afghanistan vào ngày 11/9/2021, một nhận xét trên tờ New York Times rằng Mỹ đã có được những bài học “đắt giá” trong quá khứ từ việc rút quân khỏi Iraq, khiến cho tổ chức khủng bố Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng trỗi dậy mạnh mẽ và trở thành nỗi sợ hãi của thế giới. Tờ báo cũng không quên nhắc rằng cuộc chiến 20 năm đã khiến Mỹ tốn 2.000 tỷ USD và gần 2.400 quân nhân nước này thiệt mạng.

Cuộc chiến của Mỹ ở Afghanistan bắt đầu từ ngày 7/10/2001, nhằm trả đũa al-Qaeda sau vụ khủng bố kinh hoàng 11/9. Với sự xuất hiện của lực lượng chiến đấu ở căn cứ gần Kandahar, miền nam Afghanistan, lực lượng quân đội Mỹ tăng lên 2.300 binh sĩ cho đến cuối năm 2001. Cho đến năm 2009, khi căng thẳng leo thang, phái bộ quân sự Mỹ tại Afghanistan có trung bình từ 15.000 đến 25.000 quân. Số lượng này đã tăng trước khi cựu Tổng thống Barack Obama yêu cầu 33.000 quân vào tháng 11 nhằm ngăn cản Taliban giành chiến thắng. Trung bình mỗi tháng, chiến dịch Canh gác tự do tiêu tốn 3 tỉ USD.