Cứu Vườn Quốc gia Yok Đôn: Kiến nghị dừng dự án thủy điện Đrăng Phốk

Trước đó, UBND tỉnh Đăk Lăk và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cùng có kiến nghị tương tự. Câu chuyện kiến nghị dừng Đrăng Phốk đang là tiền lệ tốt để rà soát lại các dự án thủy điện.

Nếu thi công công trình thủy điện sẽ tác động tiêu cực
tới Vườn Quốc gia Yok Đôn. (Ảnh: TL).

Dự án xâm phạm nghiêm trọng Vườn Quốc gia Yok Đôn

Theo báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) của chủ đầu tư là Công ty cổ phần và Ứng dụng công nghệ mới, Dự án thủy điện Đrăng Phốk có công suất lắp máy 26 MW, nằm trên bậc thang thủy điện cuối cùng của dòng sông Srêpôk trước khi chảy sang Campuchia. Dự án sẽ chiếm dụng 308,7 ha đất, trong đó có 295,4 ha đất thuộc Vườn Quốc gia (VQG) Yok Đôn (khoảng 63 ha thuộc phân khu bảo vệ nghiêm ngặt) và 28,88 ha rừng đặc dụng sẽ phải chuyển đổi mục đích sử dụng.

Như vậy, trong văn bản kiến nghị, Bộ Tài nguyên và Môi trường cho rằng, nếu được triển khai, dự án này trước hết vi phạm vào những quy định của pháp luật về bảo vệ rừng như vi phạm vào khu vực cần được bảo toàn nguyên vẹn của “phân khu bảo vệ nghiêm ngặt của rừng đặc dụng” theo qui định của Luật Bảo vệ và phát triển rừng 2004 và Luật Đa dạng sinh học 2008.

Theo đánh giá của Bộ Tài nguyên và Môi trường, khu vực dự kiến triển khai dự án có hệ sinh thái đặc thù, phần lớn là rừng khộp (rừng cây họ dầu), tính đa dạng sinh học độc đáo với nhiều loại động thực vật bậc cao thuộc diện quý hiếm, có giá trị bảo tồn cao. Đặc biệt, đây là nơi cư ngụ thường xuyên và là hành lang di chuyển của các đàn voi rừng. Bởi vậy, nếu thi công công trình thủy điện, Bộ Tài nguyên và Môi trường cảnh báo, sẽ phải chặt phá rừng, mở đường và quá trình thi công sẽ tác động tiêu cực tới môi trường sống của các loài động thực vật.

Tác động tiêu cực tới môi trường khi chặn dòng Srêpôk

Cũng liên quan đến dự án, ngoài VQG Yok Đôn, là việc làm thủy điện chặn dòng sông Srêpôk. Theo kiến nghị của Bộ Tài nguyên và Môi trường, việc xây đập, chặn dòng trên sông Srêpôk sẽ ảnh hưởng tiêu cực tới hệ sinh thái thủy sinh, đặc biệt là các loài có tập tính di cư. Khu vực dự án lại nằm gần biên giới Việt Nam - Campuchia nên những tác động tiêu cực tới an ninh quốc phòng là không thể tránh khỏi. Việc phá vỡ cân bằng sử dụng nước với chế độ vận hành hồ chứa phục vụ phát điện sẽ tác động không tốt tới vùng hạ du đập, đặc biệt đối với Campuchia.

Chưa kể việc thay đổi cơ bản chế độ dòng chảy của sông Srêpôk sẽ làm thay đổi chế độ dòng chảy về vùng hạ du đập, làm xáo trộn diễn thế sinh thái không chỉ trong phạm vi khu vực của dự án.

Điều đáng ngạc nhiên là dự án thủy điện Đrăng Phốk được lập khi mà trên sông Srêpôk hiện đã tồn tại tới 12 công trình thuỷ điện. Trong khi đó, tình trạng của khu vực này hiện nay là rất hạn hán, bản thân 12 công trình thủy điện cũng đang bị giảm sút sản lượng điện. Cho nên, về hiệu quả kinh tế của dự án, kiến nghị của Bộ Tài nguyên và Môi trường chỉ rõ: “Với ảnh hưởng ngày càng gay gắt của biến đổi khí hậu và lại nằm ở bậc thang thủy điện cuối cùng của dòng sông này, thủy điện Đrăng Phốk sẽ gặp nhiều khó khăn về sản lượng, khó đạt công suất như thiết kế”.

Nơi dự kiến xây dựng Nhà máy thủy điện Đrăng Phốk.
(Nguồn: baotainguyenmoitruong.vn).

Cần rà soát lại các dự án thủy điện

Câu chuyện Dự án thủy điện Đrăng Phốk có lẽ là trường hợp hiếm gặp hiện nay, khi mà không chỉ cơ quan chuyên môn thẩm định báo cáo ĐTM là Bộ Tài nguyên và Môi trường kiến nghị dừng dự án. Mà trước đó, ngày 19/5, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã có công văn gửi Thủ tướng Chính phủ đề nghị xem xét, dừng thực hiện dự án. Cuối tháng 5, UBND tỉnh Đăk Lăk cũng đã có công văn hỏa tốc gửi Chính phủ nêu rõ quan điểm của địa phương: “Không đồng ý việc tiếp tục triển khai thực hiện dự án nhà máy thủy điện Đrăng Phốk”.

Điều đáng nói ở đây là dự án này được bắt đầu khởi động từ năm 2007, do chính tỉnh Đăk Lăk đồng ý cho chủ đầu tư khảo sát lập dự án. Sau đó đến ngày 6/8/2009, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã có văn bản số 2336/BNN-KL trình Thủ tướng Chính phủ xem xét, cho phép UBND tỉnh Đăk Lăk tổ chức lập hồ sơ chuyển đổi mục đích sử dụng đất rừng đặc dụng của VQG Yok Đôn để xây dựng thủy điện Đrăng Phốk. Trên cơ sở đó, ngày 25/8/2009, Thủ tướng Chính phủ ban hành văn bản 1479/TTg-KTN đồng ý chuyển mục đích sử dụng diện tích 63 ha rừng và đất lâm nghiệp (53 ha vĩnh viễn và 10 ha tạm thời) tại các Tiểu khu: 430, 431 và 451 của VQG Yok Đôn để xây dựng nhà máy thủy điện này.

Trong cuộc họp báo cuối tháng 5/2016, lãnh đạo tỉnh Đăk Lăk khi thông tin về cuộc họp của UBND tỉnh quyết định kiến nghị Thủ tướng Chính phủ cho dừng dự án thủy điện Đrăng Phốk, đã có giải thích tại thời điểm địa phương đồng ý cho chủ trương khảo sát lập dự án (năm 2007), vấn đề thiếu điện của cả nước nói chung và của tỉnh nói riêng là rất cấp bách nên việc kêu gọi đầu tư xây dựng các dự án thủy điện được khuyến khích.

Sau 9 năm triển khai, dự án hiện đang trong giai đoạn lập báo cáo đánh giá tác động môi trường, trình Bộ Tài nguyên và Môi trường phê duyệt. Tuy nhiên, cho tới thời điểm hiện nay, “các cơ chế chính sách pháp luật liên quan đến đất đai, bảo vệ và phát triển rừng, bảo vệ môi trường... thời gian qua đã có nhiều thay đổi, những tác động gay gắt, trực tiếp của biến đổi khí hậu càng làm cho nhiệm vụ quản lý, bảo vệ môi trường, tài nguyên thiên nhiên cần phải được quan tâm hàng đầu, nhất là đối với khu vực vùng lõi cần bảo vệ nghiêm ngặt của VQG Yok Đôn”. Đó là những lý do khiến 9 năm sau, UBND tỉnh Đăk Lăk thấy cần kiến nghị dừng dự án.

Câu chuyện kiến nghị dừng dự án thủy điện Đrăng Phốk vậy là đã rõ khi cả địa phương và 2 bộ đều cùng một quan điểm, chỉ còn chờ quyết định cuối cùng từ Thủ tướng Chính phủ. Trong đó, ý kiến của Bộ Tài nguyên và Môi trường – cơ quan có trách nhiệm thẩm định và phê duyệt báo cáo tác động môi trường – đã khá rõ ràng, đầy đủ về những bất cập trong việc xây dựng một thủy điện như Đrăng Phốk.

Nhưng dư luận có quyền đặt câu hỏi, 9 năm về trước, biết rõ dự án vi phạm vào vùng bảo vệ nghiêm ngặt của VQG Yok Đôn, tại sao dự án vẫn được phê duyệt cho triển khai? Liệu đã và đang còn bao nhiêu dự án thủy điện tương tự như Đrăng Phốk, khi mà nếu được triển khai, nó thậm chí đã vi phạm vào các qui định của pháp luật, nó tác động tiêu cực đến môi trường, làm biến đổi những dòng sông và phá hủy rừng đặc dụng…? Việc dừng một Đrăng Phốk liệu có quá muộn không khi ngay trên dòng sông Srêpôk của một Tây Nguyên đang khô khát, hiện đã tồn tại tới 12 nhà máy thủy điện.

Nhưng muộn còn hơn không. Dừng lại một dự án dù đã hình thành được 9 năm sau khi cân nhắc thiệt hại là một tiền lệ tốt. Từ đó, rất cần rà soát lại hàng loạt các dự án thủy điện khác.