Dạy - học ứng phó với bão lũ
Sớm đưa học sinh trở lại trường sau mưa lũ là yêu cầu đặt ra hiện nay. Tuy nhiên về lâu dài, trước những diễn biến khó lường của thiên tai, ảnh hưởng tới việc dạy và học ở nhiều địa phương có nguy cơ, thì việc tìm giải pháp thích ứng là cần thiết.
Thích nghi trước mắt và lâu dài
Những ngày đầu tháng 10, sau đợt mưa lũ lớn kéo dài tại nhiều tỉnh thành như Thái Nguyên, Lạng Sơn, Cao Bằng, Nghệ An, Hà Tĩnh… hình ảnh thầy cô cùng phụ huynh dọn bùn, lau bàn ghế, phơi sách vở để sớm đưa học sinh trở lại lớp đã trở nên quen thuộc. Ở nhiều địa phương, bão lũ không còn là hiện tượng hiếm gặp mà gần như diễn ra hàng năm, gây gián đoạn việc dạy và học.
Tại xã Lam Thành (tỉnh Nghệ An), 16 trường học phải nghỉ từ 5 - 7 ngày do ngập lụt, nhiều bàn ghế, sách vở và thiết bị hư hỏng nặng. Việc dạy học bị gián đoạn do mất điện, mất liên lạc, người dân tập trung khắc phục hậu quả. Sau mưa lũ, nhiều học sinh vẫn chưa thể đến lớp hoặc còn tâm lý hoang mang, mệt mỏi vì thiệt hại của gia đình.
Ngay sau mưa lũ, ngành giáo dục tại các tỉnh bị ảnh hưởng đều xác định việc sớm đưa học sinh trở lại trường là mục tiêu quan trọng, song phải đi đôi với đảm bảo an toàn tuyệt đối. Các địa phương đã huy động lực lượng công an, quân đội, đoàn viên thanh niên cùng phụ huynh dọn vệ sinh trường lớp, khử khuẩn, kiểm tra hệ thống điện, tường rào, cầu cống.
Thầy và trò Trường Tiểu học Quang Vinh (phường Quan Triều, Thái Nguyên) đã trở lại trường học sau hơn 1 tuần nghỉ học do mưa lũ. Bà Hà Thị Quỳnh - Hiệu trưởng cho hay, hiện nhà trường đã xây dựng kế hoạch học bù để bảo đảm chương trình. Dự kiến, học sinh sẽ học cả ngày thứ 7 để hoàn thành các tiết học bị gián đoạn trong thời gian nghỉ học. Đồng thời, giáo viên cũng sẽ phối hợp cùng gia đình trong việc củng cố kiến thức, kỹ năng để không học sinh nào bị bỏ lại phía sau.
Vừa qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) cũng đã chỉ đạo các Sở GDĐT rà soát tình hình thiệt hại, hỗ trợ kịp thời sách vở, đồng phục và đồ dùng học tập cho học sinh vùng bị lũ. Nhiều trường đại học, tổ chức xã hội đã quyên góp và hỗ trợ bằng hiện vật, bằng các suất học bổng “Vượt lũ đến trường”, giúp học sinh khó khăn không bỏ học.
Chủ động thích ứng với thiên tai trong giáo dục
Theo thống kê của ngành giáo dục, mỗi năm có hàng trăm điểm trường tại các địa phương bị ảnh hưởng bởi mưa bão và sạt lở. Việc khắc phục hậu quả, bảo đảm an toàn và duy trì chương trình học là nhiệm vụ cấp bách. Nhưng về lâu dài, thích nghi với thiên tai, chủ động tổ chức dạy học trong điều kiện biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan là yêu cầu cần được tính đến trong chiến lược giáo dục.
Chuyên gia giáo dục TS Nguyễn Tùng Lâm - Chủ tịch Hội Tâm lý giáo dục Hà Nội cho rằng trước diễn biến khí hậu ngày càng cực đoan, ngành giáo dục cần chuyển hướng từ “ứng phó” sang “thích ứng”, tức là chủ động chuẩn bị để dạy và học không bị gián đoạn dù thiên tai xảy ra.
Hiện nhiều địa phương đã bắt đầu quy hoạch lại hệ thống trường học, di dời điểm trường lẻ ở vùng có nguy cơ sạt lở, ngập lụt đến nơi an toàn hơn. Một số địa phương đã triển khai mô hình “trường học an toàn trước thiên tai”, trong đó quy định cụ thể quy trình sơ tán, kế hoạch dự phòng khi có bão lũ. Đây cũng là tiêu chuẩn quan trọng trong các tiêu chuẩn Trường học an toàn thuộc Chương trình phòng, chống tai nạn, thương tích cho trẻ em được Bộ GDĐT và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (cũ) xây dựng.
Song song đó, việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học từ xa đang chứng minh hiệu quả. Đại dịch Covid-19 đã để lại nền tảng hạ tầng số, nay có thể tận dụng trong trường hợp khẩn cấp do thiên tai.
Ngoài ra, giáo dục kỹ năng ứng phó với thiên tai cần được đưa vào chương trình chính khóa hoặc ngoại khóa. Trẻ em cần được hướng dẫn cách nhận biết cảnh báo mưa lũ, kỹ năng sơ tán, tự bảo vệ và hỗ trợ bạn bè. Những “giờ học ngoài trời” mô phỏng tình huống thoát hiểm khi có sạt lở, mưa lũ cần được triển khai, đặc biệt ở những nơi có nguy cơ cao để tăng cường kỹ năng, kiến thức ứng phó cho học sinh khi thiên tai xảy ra.
Thích nghi với thiên tai trong giáo dục không chỉ là việc của riêng ngành giáo dục, mà cần sự phối hợp của chính quyền, doanh nghiệp, tổ chức xã hội và cộng đồng. Việc xây dựng trường học kiên cố, đầu tư đường đến trường, hệ thống cảnh báo sớm hay thiết bị dạy học dự phòng đều cần nguồn lực lớn.
