Đòn bẩy phát triển an ninh năng lượng quốc gia

Thứ Bảy 20/09/2025 10:43 (GMT+7)

An ninh năng lượng luôn song hành với an ninh lương thực và an ninh nguồn nước, là một trong ba trụ cột quan trọng bảo đảm cho sự phát triển của quốc gia. Bối cảnh nhiều năm gần đây cho thấy những bất cập về nguồn cung, hạ tầng, quản lý và giá cả, đặt Việt Nam trước nguy cơ thiếu điện cục bộ. Trong bối cảnh đó, Nghị quyết 70-NQ/TW của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn 2045, được kỳ vọng sẽ trở thành đòn bẩy để Việt Nam bước ra khỏi “điểm nghẽn”, tiến tới mục tiêu vừa đủ điện, giá hợp lý, vừa phát thải thấp.

Ám ảnh mang tên “cắt điện”

Nhiều năm qua, tốc độ tăng trưởng kinh tế cao kéo theo nhu cầu năng lượng ngày càng lớn. Theo các chuyên gia, cứ 1% tăng trưởng GDP thì nhu cầu điện tăng 1,5%. Điều đó có nghĩa là với mục tiêu tăng trưởng hai con số từ năm 2026, nhu cầu điện sẽ tăng ít nhất 10% mỗi năm. Trong khi đó, cơ cấu nguồn cung của Việt Nam chưa bền vững: thủy điện gần đạt ngưỡng, than nội địa suy giảm, dầu khí giảm sản lượng, còn năng lượng tái tạo dù phát triển mạnh nhưng thiếu nền tảng hạ tầng truyền tải đồng bộ để hấp thụ.

Còn nhớ mùa hè năm 2023, miền Bắc thiếu điện cục bộ, nhiều địa phương phải cắt điện luân phiên, sản xuất công nghiệp và đời sống dân cư bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Bà Nguyễn Thị Mai, một người dân ở xã Tân Phú, tỉnh Nghệ An, nhớ lại, giữa mùa nóng gay gắt, cả xóm bị cắt điện từ sáng sớm đến nửa đêm, có thời điểm 2 ngày liền mất điện liên tiếp. Trẻ nhỏ và người già vật vã chịu nóng, có đêm cả làng phải kéo nhau ra sân vận động hóng gió. Theo bà Mai, “người dân không mong miễn phí, nhưng đã trả tiền điện thì dịch vụ phải ổn định, công bằng”. Câu chuyện này cho thấy, an ninh năng lượng không còn là khái niệm vĩ mô, mà là nỗi lo hằng ngày của mỗi gia đình.

Ở phía doanh nghiệp, cái giá của sự “mất điện, cắt điện” kéo theo những thiệt hại không hề nhỏ. Ông Đỗ Thanh Bình - Phó Giám đốc Công ty CP Luyện kim đen Thái Nguyên, cho biết chỉ một sự cố mất điện đột ngột đã khiến lò cao bị sập liệu, toàn bộ gang lỏng tràn ra, gây rạn nứt hệ thống. Thiệt hại lên tới 4 - 5 tỷ đồng, và chỉ trong 3 tháng đầu năm 2025, công ty đã hứng chịu hơn 60 lần mất điện hoặc sụt áp.

Những con số ấy không chỉ phản ánh sự cố kỹ thuật đơn lẻ, mà là lời cảnh báo về sự bất cập của cả hệ thống điện. Vấn đề về hạ tầng cơ sở này không chỉ là câu chuyện riêng của tỉnh Thái Nguyên. Việc nâng cấp cơ sở hạ tầng phải được tiến hành tổng thể. Điện không thiếu, nhưng cơ sở hạ tầng tốt thì nguồn điện mới được ổn định, không ảnh hưởng đến sản xuất. Ông Đỗ Thanh Bình bày tỏ mong muốn Chính phủ, Bộ Công thương có giải pháp đầu tư hạ tầng chung để đảm bảo cung cấp nguồn điện ổn định, lâu dài cho hoạt động sản xuất của nhà máy, đồng thời đơn vị điện lực có kế hoạch cụ thể, thời gian hợp lý trước mỗi lần cắt điện để tránh thiệt hại cho doanh nghiệp.

Những lát cắt từ đời sống dân cư và sản xuất công nghiệp đã cho thấy bức tranh chung: Việt Nam có nhu cầu năng lượng khổng lồ nhưng vẫn đối diện nguy cơ thiếu hụt, dễ tổn thương trước biến động giá...

Nghị quyết 70 - Đòn bẩy để thoát khỏi điểm nghẽn

Có thể thấy, đằng sau những vấn đề nêu trên là những điểm nghẽn kéo dài nhiều năm. Vào năm 2020, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 55-NQ/TW về định hướng chiến lược phát triển năng lượng quốc gia đến 2030, tầm nhìn 2045. Sau 5 năm triển khai, một số tiến bộ đạt được nhưng nhiều chỉ tiêu còn xa vời: trong 11 chỉ tiêu đề ra, đến năm 2030 mới chỉ có 3 chỉ tiêu có khả năng đạt, 6 chỉ tiêu khó đạt và 2 chỉ tiêu chưa đủ cơ sở đánh giá. Điều đó phản ánh những vấn đề chậm được khắc phục, đặc biệt về hạ tầng và cơ chế chính sách. 

Thực tế cho thấy, nguồn cung năng lượng còn phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu. Tiến độ các dự án điện còn chậm, lưới điện thiếu đồng bộ, công nghệ chưa được đổi mới kịp thời. Các nhà máy lọc dầu chưa đáp ứng đủ nhu cầu trong nước, mức dự trữ xăng dầu vẫn mỏng, nguy cơ thiếu điện cho giai đoạn tăng trưởng nhanh là hiện hữu. Hệ thống điện chưa thông minh, kết nối giữa nguồn và lưới chưa hiệu quả, tỉ lệ nội địa hóa thiết bị quan trọng còn thấp. 

Trong bối cảnh đó, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết 70-NQ/TW (Nghị quyết 70)  được ví như một “cơn mưa rào giữa nắng hạ” mang đến một đòn bẩy thể chế, nhằm tháo gỡ tận gốc các nút thắt lâu nay. Nghị quyết khẳng định an ninh năng lượng là bộ phận trọng yếu của an ninh quốc gia, gắn liền với ổn định chính trị, phát triển kinh tế, quốc phòng – an ninh và hội nhập quốc tế.

Điểm đột phá của Nghị quyết là mở cánh cửa cho khu vực tư nhân và quốc tế tham gia phát triển năng lượng. Đây được coi là bước chuyển lớn về tư duy nhằm huy động tối đa nguồn lực trong và ngoài nước cho các dự án năng lượng tái tạo, năng lượng mới, lưới điện thông minh và cả điện hạt nhân trong tương lai.

Ông Nguyễn Thanh Nghị - Trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương, nhấn mạnh: “Nghị quyết số 70 thể hiện tầm tư duy chiến lược khi chuyển từ quan niệm “bảo đảm cung ứng” sang “bảo đảm vững chắc và chủ động an ninh năng lượng” với tầm nhìn dài hạn, đa chiều”. Đó là sự thay đổi tư duy từ bị động sang chủ động, từ ngắn hạn sang dài hạn, từ đơn ngành sang liên ngành. Nói cách khác, nghị quyết không chỉ giải quyết nhu cầu trước mắt, mà còn định hình chiến lược dài hơi.

Mục tiêu đến năm 2030: Tổng cung năng lượng sơ cấp đạt 150–170 triệu tấn dầu quy đổi, công suất nguồn điện 183–236 GW, sản lượng điện 560–624 tỉ kWh. Tỉ lệ năng lượng tái tạo trong tổng cung sơ cấp 25–30%. Chỉ số tiếp cận điện năng lọt tốp 3 ASEAN, các nhà máy lọc dầu đáp ứng tối thiểu 70% nhu cầu, dự trữ xăng dầu đạt 90 ngày nhập ròng. Cùng lúc, hệ thống điện sẽ vận hành thông minh, đáp ứng tiêu chí N-1 và N-2 ở những vùng phụ tải quan trọng. 

Ông Nguyễn Hoàng Long - Thứ trưởng Bộ Công thương khẳng định: “Nếu Nghị quyết 55 là nền móng, thì Nghị quyết 70 đi thẳng vào việc. Nghị quyết 70 là “ngọn đèn soi đường” cho ngành năng lượng, cụ thể hóa các giải pháp từ cải cách thủ tục, thúc đẩy thị trường cạnh tranh, phát triển điện hạt nhân, điện khí, đến việc khuyến khích tiết kiệm năng lượng”. 

Ông Hà Đăng Sơn - Giám đốc Trung tâm nghiên cứu năng lượng và tăng trưởng xanh (Liên hiệp các hội Khoa học kỹ thuật Việt Nam), cũng nhìn nhận: “Nghị quyết 70 có nhiều yếu tố đột phá, nhất là khuyến khích khu vực tư nhân tham gia. Đặc biệt, coi tiết kiệm năng lượng là “nguồn năng lượng đầu tiên”, tránh lãng phí và kiểm soát nhu cầu từ gốc”. 

Đưa nghị quyết vào cuộc sống

Giới chuyên gia nhận định, có một thực tế là “Nghị quyết rất hay nhưng thực hiện còn gay trăm bề”. Do vậy, điều quan trọng là làm sao để thực hiện Nghị quyết hiệu quả, để Nghị quyết sớm đi vào cuộc sống, tạo sự lan toả toàn xã hội.

Theo ông Hà Đăng Sơn, trước tiên phải hoàn thiện thể chế, coi chính sách minh bạch là lợi thế cạnh tranh. Song hành, phải xử lý ngay các dự án đã đầu tư nhưng chưa vận hành, đẩy mạnh hạ tầng truyền tải và dự án nguồn quy mô lớn. Chính phủ cần cơ chế đối thoại thường xuyên với nhà đầu tư, để tạo đồng thuận. 

Đại biểu Quốc hội Trần Văn Lâm (Đoàn Bắc Ninh) khẳng định, năng lượng là nền tảng. Muốn tăng trưởng bền vững, phải có nguồn cung ổn định, giá hợp lý. Trong bối cảnh thủy điện đã gần hết dư địa, than đá hạn chế, dầu khí suy giảm, nhập khẩu LNG và xăng dầu chỉ là giải pháp tình thế. Lâu dài, chúng ta phải có nguồn tự chủ, ổn định. Năng lượng tái tạo là dư địa, nhưng chỉ phát huy khi có nguồn nền vững chắc, cho nên nguồn nền rẻ, sạch, ổn định nhất vẫn là điện hạt nhân.

Ông Lâm dẫn chứng, trong lĩnh vực giao thông, thế giới đã chuyển mạnh từ động cơ đốt trong sang xe điện, thậm chí tàu cao tốc, máy bay cũng nghiên cứu dùng năng lượng tái tạo, năng lượng sạch. “Hydrogen cũng là hướng cần tính tới. Công nghệ điện phân nước từ năng lượng tái tạo để sản xuất Hydrogen đang là xu thế. Đây là nguồn năng lượng thân thiện môi trường, tiềm năng lớn không kém hạt nhân. Việt Nam phải sớm nắm bắt xu hướng này” – ông Lâm nói thêm. 

Nhìn tổng thể, thông điệp từ Nghị quyết 70 rất rõ: Phát triển cơ cấu năng lượng tối ưu, dựa trên lợi thế từng vùng, song hành giữa năng lượng nền ổn định và năng lượng tái tạo linh hoạt, để đảm bảo cân bằng và bền vững.  Và để nghị quyết đi vào cuộc sống, không chỉ là quyết tâm chính trị mà còn phải có hành động cụ thể, đồng bộ từ phía Nhà nước, doanh nghiệp và xã hội.

Trao đổi với PV Báo Đại đoàn kết, ông Nguyễn Anh Tuấn - Tổng Giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) thông tin, EVN đã giao các ban chức năng xây dựng kế hoạch hành động, trong đó sớm áp dụng cơ chế giá điện hai thành phần để minh bạch chi phí, loại bỏ chênh lệch giữa các nhóm khách hàng. EVN cũng ưu tiên huy động nguồn nền (than, khí), đồng thời khuyến khích tái tạo đi kèm lưu trữ để tham gia thị trường công bằng. 

Tương tự, tại lĩnh vực dầu khí, ông Phan Tử Giang - Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Công nghiệp – Năng lượng Việt Nam (Petrovietnam), cho biết, tập đoàn đang xây dựng chương trình hành động gắn với mục tiêu an ninh năng lượng quốc gia. Ông đề nghị Bộ Công thương sớm tham mưu để Chính phủ, Quốc hội thể chế hóa các nội dung Nghị quyết 70. 

Ở tầm vĩ mô, ông Trần Văn Khải - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, cho rằng, cần khẩn trương triển khai đồng bộ nhiều giải pháp cấp bách ngay từ bây giờ. Theo đó, đẩy nhanh phát triển nguồn cung và hạ tầng điện. Đẩy nhanh triển khai các dự án điện để đáp ứng nhu cầu tăng cao. Áp dụng giá điện hai thành phần và cho phép mua bán điện trực tiếp (DPPA); xóa bỏ bao cấp chéo, áp dụng giá thị trường để thu hút đầu tư tư nhân.

 “Cần đồng bộ từ nguồn – lưới – lưu trữ, phấn đấu đến 2030 đạt 200 GW, 600 tỷ kWh. Đặc biệt, phải đầu tư tối thiểu 2% GDP ngành cho R&D, đào tạo 25.000–35.000 kỹ sư, chuyên gia năng lượng, ưu tiên lĩnh vực hạt nhân và tái tạo. Đồng thời, tăng cường hợp tác quốc tế, tận dụng ODA, JETP để có vốn cho năng lượng sạch” - ông Khải đề xuất.

Rõ ràng, an ninh năng lượng không chỉ là “có đủ điện”, mà còn phải an toàn, giá hợp lý và phát thải thấp. Đây chính là “tam giác mục tiêu” mà Nghị quyết 70 đặt ra. Đó cũng là thông điệp xuyên suốt trong nghị quyết lần này: vừa phát triển kinh tế, vừa bảo vệ môi trường, vừa nâng cao chất lượng sống của người dân.

Thực tế, người dân như bà Mai ở Nghệ An sẵn sàng trả tiền điện cao hơn nếu nguồn điện ổn định, nhưng họ mong sự minh bạch và công bằng. Doanh nghiệp như Công ty Luyện kim đen Thái Nguyên chỉ cần nguồn điện ổn định để duy trì sản xuất, còn lợi nhuận sẽ do thị trường quyết định. Nhà nước cần làm “nhạc trưởng”, dẫn dắt sự phối hợp hài hòa giữa các nguồn lực, bảo đảm lợi ích công - tư được cân bằng.

Nếu làm được, những điểm nghẽn sẽ được giải tỏa và an ninh năng lượng sẽ trở thành “động lực mới” cho sự phát triển bền vững, đồng thời giúp Việt Nam thực hiện trọn vẹn cam kết Net Zero vào năm 2050.