Đưa âm nhạc vào trường phổ thông

Nghịch lý thiếu giáo viên

Trong kỳ thi tuyển giáo viên đợt 1 của TPHCM năm học 2025-2026, các vị trí dạy môn Âm nhạc, Mỹ thuật có rất ít người đăng ký. Cụ thể, môn Âm nhạc ở tiểu học chỉ có 46 thí sinh, trong khi chỉ tiêu là 180. Ở cấp THCS, 65 người thi tuyển, dù thành phố cần tới 223 người. 

Tình trạng thiếu hụt giáo viên môn học này đã diễn ra nhiều năm nay, không chỉ riêng ở TPHCM mà tất cả các địa phương trên cả nước, đặc biệt ở các địa phương vùng sâu vùng xa khi âm nhạc trở thành môn học tự chọn ở khối THPT theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018. Tuy nhiên, do không tuyển được giáo viên nên ở nhiều trường, khi xây dựng các nhóm môn học lựa chọn, không có sự xuất hiện của môn Âm nhạc. Ngay tại Hà Nội, thống kê ở khối THPT có 241 trường năm 2024 nhưng chỉ 30 trường có giảng dạy bộ môn Âm nhạc, chiếm tỷ lệ 12,45%.

Điều đáng nói là nghịch lý thừa sinh viên nhưng trắng giáo viên âm nhạc đang tồn tại. Thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) đến năm học 2023-2024, số lượng trường THPT trên toàn quốc khoảng gần 2.400. Như vậy, nếu chỉ tính mỗi trường cần ít nhất 1 giáo viên Âm nhạc thì chúng ta đang thiếu 2.400 giáo viên ở các trường THPT, chưa tính số thiếu ở 2 cấp THCS và tiểu học. Nhưng thống kê số lượng sinh viên mà các cơ sở đào tạo ra trường là hơn 6.000 người, tính đến năm 2024. Điều này cho thấy sau khi tốt nghiệp, không nhiều em theo nghề dạy học do có định hướng khác hoặc do các trường không có chỉ tiêu tuyển dụng để đăng ký thi tuyển.

TS Trần Thị Thu Hà - Trưởng khoa Nghệ thuật (Trường Đại học Sư phạm Hà Nội) cho biết, mức thu nhập ở các trường công lập chưa thực sự hấp dẫn, nên nhiều sinh viên sau tốt nghiệp có xu hướng làm việc tại trường ngoài công lập, tự mở trung tâm nghệ thuật hoặc không theo đuổi ngành sư phạm.

Theo ông Nguyễn Văn Hiếu - Giám đốc Sở GDĐT TPHCM, Sở đã tham mưu UBND thành phố về chính sách thu hút nhân lực, song do vướng quy định về chế độ tiền lương, nên chưa thể có cơ chế đặc thù với nhóm giáo viên Âm nhạc nói riêng và giáo viên các môn nghệ thuật nói chung.

Không chỉ thiếu về số lượng, bài toán chất lượng cũng là vấn đề đặt ra hiện nay. Bởi đối với giáo viên Âm nhạc dạy cấp THPT đòi hỏi kiến thức phải vừa rộng, vừa sâu, vừa phải vững vàng cả về kiến thức chuyên môn cũng như nghiệp vụ sư phạm nên không phải ai cũng đáp ứng được.

Giải pháp nhiều nơi đang áp dụng đó là tập huấn để nâng chuẩn cho giáo viên nhằm đáp ứng việc dạy Âm nhạc ở cấp THPT, nhất là với các giáo viên trước đó tốt nghiệp trình độ cao đẳng, trung cấp. Bên cạnh đó, để nâng cao chất lượng giáo dục âm nhạc, nhiều trường đang thay đổi cách tổ chức dạy học theo hướng trải nghiệm, mời nghệ sĩ tham gia vào hoạt động giáo dục.

Về phía các trường đào tạo ngành sư phạm Âm nhạc cũng đang tích cực rà soát để đưa những kiến thức thiết thực vào giảng dạy theo yêu cầu của Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đối với từng cấp học, lược bỏ những kiến thức quá hàn lâm, chưa thực sự cần thiết.

Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất

Từ năm học 2022 - 2023, môn Âm nhạc lần đầu được đưa vào chương trình THPT, nhưng cơ sở vật chất của nhiều trường vẫn chỉ đáp ứng chương trình cũ. Môn học này cần các phòng chức năng riêng như phòng tập hát, phòng học nhạc cùng hệ thống thiết bị và nhạc cụ phục vụ dạy – học. Kinh phí cho hạ tầng này khá lớn, vượt khả năng tự chủ của các trường, nên cần sự đầu tư từ các địa phương.

Một mô hình hay đã được áp dụng thành công tại Trường THPT Phùng Khắc Khoan (Hà Nội) từ năm học 2022 – 2023, đó là áp dụng linh hoạt cả 3 hình thức dạy học trực tiếp, trực tuyến và giao bài, sửa bài đồng hành qua từng tiết học Âm nhạc giúp học sinh được học môn học này và hơn 95% đạt yêu cầu theo đánh giá của chương trình. Các em được thực hành với nhạc cụ là đàn guitar và sáo trúc, phát triển kỹ năng biểu diễn, sự tự tin và hiểu biết văn hóa. Bên cạnh đó, nhờ thực hành với nhạc cụ còn rèn luyện cho các em tính kiên nhẫn, kỷ luật, khả năng tập trung và giảm bớt việc sử dụng mạng xã hội. Sau năm học đầu tiên, nhiều học sinh đã tự tin biểu diễn trước đám đông, góp phần phong phú thêm đời sống văn hóa, tinh thần trong nhà trường.

Chính những thay đổi rõ rệt này tác động tới tâm lý của các bậc phụ huynh và học sinh và cả xã hội đối với môn Âm nhạc vốn lâu nay vẫn được coi là môn phụ, không xuất hiện trong tổ hợp các môn thi để xét tuyển vào đại học hay thi vào lớp 10 THPT. Trong xu hướng phát triển của xã hội hiện đại, âm nhạc giúp con người mở rộng cảm xúc, nuôi dưỡng tâm hồn và tạo nên sự cân bằng trong cuộc sống. Khi trẻ em, thanh thiếu niên hay cả người trưởng thành được tiếp cận âm nhạc một cách bài bản, họ có cơ hội rèn luyện khả năng cảm thụ, sự kiên trì, tính sáng tạo, đồng thời hình thành tư duy thẩm mỹ – yếu tố quan trọng của một công dân văn minh.