Giới trẻ kiến tạo tương lai bền vững
Biến đổi khí hậu, ô nhiễm và suy thoái môi trường đang là những thách thức lớn nhất của thời đại, đe dọa trực tiếp đến tương lai của các thế hệ mai sau. Trước nguy cơ đó, thế hệ trẻ được tiếp sức bởi công nghệ và kết nối toàn cầu đang chủ động hành động, từ khởi xướng sáng kiến xanh, phát triển công nghệ sạch đến tham gia hoạch định chính sách khí hậu.
Từ sáng kiến đến những rào cản mới
Ở Mỹ, châu Âu và châu Phi, nhiều nhóm sinh viên đã phát triển các ứng dụng theo dõi khí thải, bản đồ hóa ô nhiễm không khí và hệ thống cảnh báo thiên tai sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI), cảm biến Internet vạn vật (IoT) và dữ liệu vệ tinh. Ở Ấn Độ và Kenya, sinh viên kỹ thuật xây dựng các mô hình học máy dự báo hạn hán và lũ lụt, giúp người dân nông thôn chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu. Tại Na Uy, học sinh trung học tham gia mô phỏng chính sách năng lượng quốc gia bằng phần mềm dữ liệu, qua đó đề xuất mô hình điện gió và điện mặt trời cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo vệ cảnh quan.
Trong sự kiện Ngày Trái Đất 2025, nhiều thành phố của Mỹ như Atlanta, San Francisco và Austin đã mời thanh niên đối thoại trực tiếp với chính quyền, đồng thời, cho phép họ tham gia thiết kế các giải pháp số phục vụ cộng đồng như ứng dụng theo dõi độ phủ cây xanh, hệ thống phân loại rác thông minh và nền tảng giám sát tiêu thụ năng lượng. Các dự án này được Tổ chức Phi lợi nhuận Earth Day và nhiều quỹ địa phương tài trợ, biến các ý tưởng thanh niên thành hành động cụ thể có tác động thực sự tới đô thị.
Ở châu Âu, mạng lưới Phòng Thí nghiệm Thanh niên vì Khí hậu đang vận hành hàng trăm dự án công nghệ mã nguồn mở, chia sẻ giải pháp về năng lượng tái tạo, nông nghiệp tuần hoàn và giảm rác thải nhựa. Đây là hình mẫu hợp tác giữa thanh niên, nhà nghiên cứu và doanh nghiệp khởi nghiệp xanh, thể hiện sức mạnh của hợp tác xuyên biên giới vì khí hậu.
Cùng với các hoạt động thực hành, giáo dục khoa học cũng trở thành nền tảng hình thành năng lực hành động. Dự án hợp tác giữa Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) và Tạp chí Khoa học Dành cho Thiếu niên (FYM) đã kết nối học sinh ở hơn 60 quốc gia với các nhà khoa học, giúp họ học cách phản biện, kiểm chứng và truyền đạt tri thức về công nghệ xanh. Qua đó, thế hệ trẻ không chỉ hiểu sâu hơn về khoa học môi trường mà còn rèn được kỹ năng chọn lọc và đánh giá thông tin, năng lực cốt lõi trong kỷ nguyên truyền thông số.
Tuy nhiên, hành trình ấy vẫn đầy rào cản. Nhiều sáng kiến trẻ chưa được hỗ trợ đủ về nguồn lực, tài chính và kỹ thuật, hoặc không được chính quyền địa phương công nhận. Song song đó, môi trường mạng lại tràn ngập thông tin sai lệch và tiêu cực, khiến nhiều người rơi vào trạng thái lo âu về khí hậu.
Theo khảo sát của Đại học Bath (Anh) với 10.000 thanh niên ở 10 quốc gia, 45% cho biết, nỗi lo khí hậu ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống hàng ngày, và hơn một nửa cảm thấy bi quan về tương lai của nhân loại. Dù có ý thức mạnh mẽ về bảo vệ môi trường, nhiều người trẻ vẫn thiếu định hướng, công cụ và cơ hội để tham gia vào quá trình ra quyết định, khiến sức trẻ đôi khi bị phân tán và chưa tạo được tác động đủ lớn.
Giải pháp vượt khó và nâng cao ảnh hưởng
Trước những rào cản đó, nhiều quốc gia và tổ chức quốc tế đã và đang chủ động thay đổi cách hỗ trợ thanh niên từ giáo dục, thể chế đến hạ tầng hành động.
Giáo dục khoa học và học tập trải nghiệm được xem là bước khởi đầu giúp người trẻ chuyển từ nhận thức sang hành động. Ở châu Âu, nhiều trường học đã lồng ghép các dự án thực hành như phân tích dữ liệu khí tượng, mô phỏng năng lượng tái tạo, thiết kế hệ thống tưới tiêu thông minh, giúp học sinh hiểu rõ mối quan hệ giữa khoa học, công nghệ và môi trường. Khi người trẻ được “chạm tay” vào dữ liệu và công cụ thật, bài học trên lớp trở thành hành động thực tế vì khí hậu.
Bên cạnh đó, thanh niên cũng được trao quyền chính thức trong chính sách công. Kinh nghiệm từ Ngày Trái Đất 2025 cho thấy, ở cấp bang, mô hình Quỹ siêu khí hậu tại Vermont và New York buộc doanh nghiệp gây ô nhiễm phải đóng góp tài chính khắc phục hậu quả môi trường, đang được phong trào Mặt Trời Mọc (Sunrise Movement) vận động nhân rộng, gắn bảo vệ khí hậu với công bằng kinh tế cho người dân.
Nhiều tổ chức đang đầu tư vào đào tạo kỹ năng công dân và lãnh đạo khí hậu. Hội nghị Thanh niên Địa phương về Khí hậu (LCOY) tại Miami huấn luyện thanh niên kỹ năng xây dựng chính sách, đối thoại với nhà lập pháp và điều phối giữa các cấp chính quyền. Ở Na Uy, học sinh tham gia phòng thí nghiệm chính sách năng lượng, mô phỏng quy hoạch điện gió, điện mặt trời và đánh giá tác động đến chi phí và môi trường. Nhiều thành phố khác mở không gian thử nghiệm công nghệ xanh, nơi thanh niên ứng dụng các giải pháp tiết kiệm năng lượng như hệ thống chiếu sáng cảm biến tự động, phần mềm quản lý điện năng, mái nhà năng lượng mặt trời cộng đồng.
Ngoài ra, khoa học và chính sách đang được kết nối chặt chẽ hơn để tiếng nói của giới trẻ có trọng lượng trong các quyết định quốc gia. Các nhà nghiên cứu được khuyến khích tích hợp ưu tiên và giá trị của thế hệ trẻ vào mô hình phát triển năng lượng, trong khi cơ quan nhà nước mời sinh viên tham gia nhóm tư vấn hoạch định kế hoạch khí hậu.
Theo Trưởng chương trình FYM thuộc Diễn đàn Kinh tế Thế giới, Laura Henderson: “Muốn người trẻ thực sự góp phần xây dựng một hành tinh hài hòa với thiên nhiên, họ cần được tiếp cận tri thức khoa học đáng tin cậy, không chỉ để hiểu về tương lai mà còn để bắt đầu kiến tạo nó ngay hôm nay”.
Từ những sáng kiến giáo dục, mạng lưới cộng đồng đến chính sách công, thế hệ trẻ hôm nay đang chứng minh rằng, họ không chỉ là người thừa hưởng tương lai mà còn là người định hình nó.
