Gỡ nút thắt để xuất khẩu thủy sản

Tính chung 6 tháng đầu năm 2024, tổng sản lượng thủy sản thu hoạch cả nước ước đạt 4.384,7 nghìn tấn, tăng 2,7% so với cùng kỳ năm trước, bao gồm: Cá đạt 3.172,3 nghìn tấn, tăng 2,6%; tôm đạt 559,7 nghìn tấn, tăng 4,0%; thủy sản khác đạt 652,7 nghìn tấn, tăng 2,1%. Trong quý II/2024, sản lượng nuôi trồng ước đạt 1.364,3 nghìn tấn, tăng 4,1% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó: Cá đạt 884,1 nghìn tấn, tăng 3,9%; tôm đạt 326,8 nghìn tấn, tăng 4,4%.

Xuất khẩu thủy sản đã có những dấu hiệu phục hồi trở lại, nhất là trong quý II/2024, nên người dân mạnh dạn đầu tư vào sản xuất. Tính chung 6 tháng đầu năm 2024, sản lượng thủy sản nuôi trồng ước đạt 2.431,4 nghìn tấn, tăng 4,1% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó: Cá đạt 1.656,7 nghìn tấn, tăng 4,0%; tôm đạt 487,7 nghìn tấn, tăng 4,5%; thủy sản khác đạt 287,0 nghìn tấn, tăng 4,0%. Mặc dù vậy, theo đại diện HIệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), yếu tố thị trường đang chi phối giá xuất khẩu và giá nguyên liệu thủy sản. Nhu cầu của các thị trường hồi phục chậm, trong khi cạnh tranh các nguồn cung lại tăng, nên giá xuất khẩu đi hầu hết các thị trường đều giảm. Tính đến cuối tháng 5, giá trung bình tôm chân trắng Việt Nam xuất khẩu sang EU giảm 4% so với tháng trước xuống còn 7,1 USD/kg. Giá xuất khẩu sang Trung Quốc giảm 2% xuống còn 6,3 USD/kg. Giá xuất khẩu sang Anh giảm 8% xuống còn 8 USD/kg. Trong khi đó, giá xuất khẩu sang Nhật Bản và Hàn Quốc ổn định ở mức 8,5 USD và 7,4 USD/kg.

Duy nhất có thị trường Mỹ có giá nhập khẩu tôm thẻ có xu hướng tăng từ tháng 2/2024 tới nay. Tới cuối tháng 5, giá trung bình tôm chân trắng Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ tăng 2% so với tháng trước.

Tuy nhiên, VASEP vẫn kì vọng các thị trường nhập khẩu chính sẽ tốt lên. Đặc biệt thị trường Mỹ hồi phục sẽ định hướng và tác động tích cực đến các thị trường khác. Tới hết tháng 6, ước tính xuất khẩu thủy sản Việt Nam đạt 4,4 tỷ USD, tăng 6% so với cùng kỳ năm 2023. Kỳ vọng sau quý II, các vấn đề tồn kho và khó khăn vận tải sẽ giảm bớt, nhu cầu sẽ phục hồi và giá sẽ tăng lại vào quý III, là thời điểm nhu cầu cao phục vụ lễ Tết cuối năm.

Mặc dù đưa ra những dự báo khả quan, song đại diện VASEP cũng bày tỏ quan ngại về tình hình nguyên liệu nửa cuối năm. Bởi vì giá tôm, cá tra nguyên liệu sụt giảm, các hộ nuôi thua lỗ, có thể sẽ bỏ ao hàng loạt, dẫn đến thiếu hụt nguyên liệu. Trong khi đó, nguyên liệu hải sản đã thiếu lại càng khó hơn vì vướng vào các quy định mới trong đó, các quy định như kích thước tối thiểu một số loài khai thác và xuất khẩu chủ lực, qui định cấm trộn lẫn nguyên liệu trong nước và nhập khẩu vào cùng một lô hàng xuất khẩu qui định thông báo trước 72 giờ và 48 giờ đối với các tàu nước ngoài và tàu container nhập khẩu…khiến cho việc tuân thủ rất khó khăn. Do vậy, nguồn nguyên liệu càng thêm bị thắt chặt…

Liên quan đến truy xuất nguồn gốc thủy sản, theo VASEP, các doanh nghiệp (DN) chế biến hải sản hiện đang gặp khó khăn ở khâu đảm bảo nguyên liệu đánh bắt hợp pháp. Hiện nay, việc cấp Giấy xác nhận nguyên liệu khai thác (S/C) tại các cảng cá ở nhiều nơi đang mất rất nhiều thời gian, kéo dài hàng tháng sau khi hải sản đánh bắt đã cập cảng và đưa về nhà máy, thậm chí nhiều lô phải đợi đến đến 2-3 tháng. Xuất phát từ thực tế này, VASEP tiếp tục kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn xem xét thay đổi quy định về cách tiếp cận trong việc xác nhận giấy S/C tại cảng cá trong quy trình xác nhận truy xuất nguồn gốc IUU hiện nay. Đó là cấp giấy S/C ngay khi chủ hàng đã hoàn thành việc bốc dỡ nguyên liệu từ tàu có sự giám sát của nhân viên cảng về chủng loại, khối lượng... tại cảng cá. Việc này là mấu chốt giải quyết nhiều bất cập, nút thắt hiện nay trong quá trình truy xuất nguồn gốc hải sản, kiểm soát IUU.

VASEP cho rằng quy định “Không trộn lẫn nguyên liệu thủy sản có nguồn gốc từ khai thác nhập khẩu với nguyên liệu thủy sản có nguồn gốc từ khai thác trong nước vào cùng một lô hàng xuất khẩu” tại Nghị định 37/2024/NĐ-CP và quy định xử phạt vi phạm hành chính cho quy định “trộn lẫn” (tại khoản 4, Điều 42 Nghị định 38/2024/NĐ-CP) đang gây hoang mang cho DN. Đối với việc áp trần chi phí lãi vay, VASEP nhận định, việc Nghị định số 132/2020/NĐ-CP quy định giao dịch đi vay giữa ngân hàng và DN vay dài hạn để đầu tư là giao dịch liên kết, từ đó áp trần chi phí lãi vay để tính thuế thu nhập là không hợp lý. Điều này ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh, cũng như dòng tiền của DN trong các năm đầu khi mới đầu tư. Do đó, VASEP kiến nghị hủy bỏ quy định này nhằm giúp DN không phải bị áp trần chi phí lãi vay khi tính thuế thu nhập DN.