Hiểm họa từ ma trận hàng giả: Bài 2: Vấn nạn hàng giả và hệ lụy kép

Hệ lụy khôn lường

Giữa thời đại công nghệ 4.0, người tiêu dùng tưởng mình “thông minh hơn” nhưng lại đang bị đánh lừa mỗi ngày, bởi những sản phẩm gắn mác “hàng hiệu”, “hàng Việt”, “đặc sản”, “cao cấp”... nhưng thực chất lại là hàng nhái, hàng giả, hàng nhập lậu. Hậu quả sử dụng hàng kém chất lượng làm ảnh hưởng lớn đến sức khỏe người tiêu dùng.

Tại tọa đàm “Bảo vệ thương hiệu trong thế giới thương mại đầy biến số” mới đây, bà Dương Bích Hảo - Chủ tịch HĐQT chuỗi siêu thị nhượng quyền Đặc Sản Ba Miền chia sẻ: “Gần 200.000 người mắc ung thư mỗi năm do liên quan đến ăn uống. Đây không còn là chuyện của ngành y tế mà là câu hỏi đạo đức dành cho toàn xã hội. Việt Nam đang nằm trong số các quốc gia báo động về sức khỏe liên quan đến thực phẩm bẩn khi hàng hóa không nhãn mác, không được truy xuất nguồn gốc xuất hiện tràn lan. Người tiêu dùng không có công cụ để phân biệt thật - giả. Doanh nghiệp (DN) chân chính bị đẩy vào thế bị động, còn những người bán hàng giả thì ung dung thu lợi”.

Theo thống kê của Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế), mỗi năm cả nước có hàng ngàn người bị ngộ độc thực phẩm. Năm 2022, cả nước xảy ra 54 vụ, 1.359 người bị ngộ độc thực phẩm, có 18 người tử vong. Năm 2023, ghi nhận 125 vụ, làm hơn 2.100 người ngộ độc thực phẩm, 28 ca tử vong. Trong 11 tháng đầu năm 2024, ghi nhận 131 vụ, làm 4.796 người ngộ độc thực phẩm, 21 trường hợp tử vong. Phần lớn các vụ việc đều liên quan đến thực phẩm không rõ nguồn gốc, không đảm bảo vệ sinh và bị pha trộn hóa chất.

Tại TPHCM, tình trạng ngộ độc tập thể trong các bếp ăn trường học, khu công nghiệp vẫn diễn ra. Học sinh – đối tượng cần được bảo vệ nhất lại trở thành nạn nhân của thực phẩm bẩn do nhà cung cấp gian dối hoặc khâu giám sát lỏng lẻo. Điển hình, tối 9 và sáng 10/4/2025, 29 học sinh Trường tiểu học Võ Thị Sáu, quận 7, TPHCM bị đau bụng, nôn ói sau bữa ăn trưa 9/4 ở trường. Trước đó, 33 học sinh Trường THCS Tân Túc, huyện Bình Chánh và khoảng 33 học sinh của hai hệ thống Trường TH-THCS Tuệ Đức tại TP Thủ Đức có dấu hiệu nghi ngộ độc thực phẩm.

Liên quan đến hàng giả, cụ thể là thuốc giả, mỹ phẩm giả, đại diện Bệnh viện Da liễu (TPHCM) cho biết, thường xuyên tiếp nhận những ca bệnh đến khám và điều trị dị ứng da do sử dụng mỹ phẩm không rõ nguồn gốc. Băn khoăn với thuốc tây giả trên thị trường hiện nay, TS.DS Nguyễn Quốc Bình - Phó Giám đốc Bệnh viện Chợ Rẫy khẳng định, thuốc giả gây ra hệ lụy nghiêm trọng đến sức khỏe. Cụ thể là bỏ qua thời gian vàng để điều trị bệnh, nguy cơ đưa thêm chất lạ, chất độc hại vào cơ thể, làm tăng tương tác thuốc, làm cho các cơ quan thải độc của cơ thể (gan, thận...) phải tăng công suất hoạt động, đặc biệt làm tăng chi phí điều trị cho bệnh nhân.

“Thuốc giả, kém chất lượng hoặc kháng sinh bị đề kháng chắc chắn không hiệu quả. Tính mạng người bệnh sốc nhiễm khuẩn gần như không được bảo đảm” - ông Bình cảnh báo và cũng lý giải, đối với bệnh nhân bị sốc nhiễm khuẩn, mỗi giờ trôi qua không có kháng sinh hiệu quả, cơ hội sống sót của người bệnh giảm đi khoảng 12%. Nếu điều trị sau 12 giờ, cơ hội sống chỉ còn 10%, sau 24 giờ là 5%, và sau 36 giờ thì gần như không còn cơ hội sống. Bệnh nhân có cơ hội sống sót đến 80% nếu được điều trị trong 30 phút đầu sau khi có biểu hiện hạ huyết áp.

Trong vai trò Hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng TPHCM, ông Nguyễn Viết Hồng - Phó Chủ tịch Hội nhận định, hàng lậu, hàng giả làm trì trệ sự phát triển kinh tế, gây bất ổn xã hội, gây thiệt hại đối với DN, ảnh hưởng nặng nề đến người tiêu dùng. Ông Hồng cho hay, ngoài nguyên nhân xử phạt nhẹ, lợi nhuận cao còn do người tiêu dùng dễ dàng thỏa hiệp với hàng giả vì giá rẻ, vì tâm lý thích dùng hàng hiệu... Nhìn chung, có cầu thì mới có cung. Đây chính là một trong những lý do mà hàng giả, hàng gian lận thương mại có đất sống và tiếp tục phát tán mạnh trên thị trường.

Theo khuyến cáo của Hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng thành phố, người dân nên tìm kiểu kỹ thông tin hàng hóa trước khi mua, mua đúng địa chỉ của hàng chính hãng, đặc biệt nên quét mã truy xuất nguồn gốc, vì hiện nay khá nhiều DN đã ứng dụng công nghệ 4.0 vào trong hoạt động chống hàng giả.

“Giặc nội xâm” tấn công doanh nghiệp, nền kinh tế

Nếu người tiêu dùng là nạn nhân thì DN chân chính là những “người lính” bị thương giữa chiến trường hàng giả, hàng nhái. DN không chỉ phải chịu tổn thất về doanh thu mà còn mất chữ tín gây dựng hàng chục năm trời.

Ông Lê Thành Công - Trưởng Phòng kỹ thuật chống giả - bảo hành CASIO Việt Nam, Công ty Cổ phần XNK Bình Tây (Bitex) chia sẻ: “Lo ngại mất thương hiệu là mất tất cả nên 18 năm nay, chúng tôi luôn phải mạnh tay chống hàng giả. Ngoài việc theo dõi thị trường để gửi thông báo cho đại lý, DN còn áp dụng công nghệ 4.0 để truy xuất nguồn gốc. Về dài hạn đơn vị đã đầu tư công nghệ hiện đại trong vận hành sản xuất”.

Cũng là một trong những đơn vị tiên phong trong công tác tự chống hàng giả, bảo vệ thương hiệu, song ông Nguyễn Văn Tý – Giám đốc điều hành Công ty TNHH Thời trang Nón Sơn vẫn bày tỏ sự băn khoăn về vấn nạn này. Ông Tý cho hay, vấn nạn hàng giả diễn ra triền miên, mặc dù Nón Sơn đi đầu trong công tác tự theo dõi thị trường, phát hiện và cùng cơ quan chức năng xử lý hàng giả. Đáng buồn nhất, khi mua sản phẩm chính hãng mà người tiêu dùng vẫn băn khoăn không biết là hàng thật hay giả. Điều này chứng tỏ quá nhiều hàng giả thương hiệu. “Hàng giả chính là “giặc nội xâm” đang từng ngày, từng giờ đánh lừa người tiêu dùng, giết chết DN và nền kinh tế” – ông Tý bức xúc.

Theo giới chuyên gia, một trong những hệ lụy rõ nét của nạn hàng giả là tình trạng cạnh tranh không công bằng trên thị trường. Những sản phẩm nhái, rẻ tiền không chịu chi phí nghiên cứu – phát triển, quảng bá hay kiểm định chất lượng, lại có thể nhanh chóng tiếp cận người tiêu dùng nhờ giá rẻ. Trong khi đó, DN chân chính phải tuân thủ đầy đủ các quy định về sản xuất, thuế, chất lượng sản phẩm và hậu mãi. Điều này vô hình trung khiến DN rơi vào thế yếu trong cuộc cạnh tranh với hàng kém chất lượng.

Nói về vấn nạn hàng giả, bà Vũ Kim Hạnh - Chủ tịch Hội DN hàng Việt Nam chất lượng cao cho biết, các nhà sản xuất rất lo lắng khi hàng giả, hàng kém chất lượng tràn lan trên thị trường. Hàng giả còn tồn tại sẽ thiệt hại lớn cho DN bởi không những không bán được mà còn đứng trước nguy cơ bị loại khỏi thương trường. Theo bà Hạnh, mất uy tín, mất thương hiệu còn khủng khiếp hơn là mất doanh thu. Nguy cơ, các thương hiệu tử tế không đủ sức cạnh tranh, dẫn tới tình trạng thương hiệu tốt cũng khó tồn tại.

Qua kiểm tra thị trường tại TPHCM, ông Trần Việt Hùng - Trưởng phòng Nghiệp vụ Quản lý thị trường, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công thương) thẳng thắn nhìn nhận, việc buông lỏng trong công tác quản lý địa bàn không chỉ dẫn đến các hành vi vi phạm trong kinh doanh hàng hóa mà còn gây tổn hại đến niềm tin của người tiêu dùng, đồng thời làm xấu đi hình ảnh của TPHCM. Điều này cũng tác động tiêu cực đến môi trường kinh doanh của các DN chân chính.

(Còn nữa)