Khi sự nổi tiếng trở thành cái bẫy

“Câu view” bằng mọi giá

Mạng xã hội đang trở thành một “sân khấu công cộng” nơi bất kỳ ai cũng có thể trở thành tâm điểm. Một video hài hước, một phát ngôn gây sốc, một đoạn livestream đúng thời điểm… tất cả đều có thể tạo nên hiện tượng mạng chỉ sau vài giờ. Chính điều đó khiến việc “nổi tiếng” trở nên hấp dẫn hơn bao giờ hết, đặc biệt đối với người trẻ.

Tuy nhiên, nổi tiếng không đồng nghĩa với lan tỏa giá trị tích cực. Nhiều người, nhất là người trẻ chỉ muốn thông tin nhanh nhất, độc nhất, lạ nhất...miễn sao cứ có view là được. Dần dần, danh tiếng trở thành đích đến, còn nội dung và trách nhiệm xã hội lại bị bỏ quên.

Đơn cử như thời gian vừa qua, mạng xã hội liên tục xuất hiện nhiều video ghi lại cảnh một số thanh niên khẩu chiến, thách thức nhau gặp mặt để "giải quyết mâu thuẫn". Những màn tranh cãi căng thẳng này nhanh chóng thu hút sự chú ý của cộng đồng mạng. Đáng chú ý, các phát ngôn mang tính công kích, lời lẽ xúc phạm qua lại giữa những nhân vật có sức ảnh hưởng đã góp phần tạo nên môi trường mạng đầy độc tính.

Tháng 2/2025, trên mạng xã hội xuất hiện một tài khoản đăng tải nội dung bịa đặt là “xe bắt cóc trẻ em” xuất hiện tại tỉnh Tây Ninh. Sau khi xác minh, Công an tỉnh Tây Ninh xác định nội dung này không đúng sự thật, gây hoang mang dư luận, nên đã mời chủ tài khoản Facebook lên làm việc. Tại cơ quan công an, người đăng tải đã thừa nhận đăng tải theo trào lưu mạng xã hội.

Không dừng lại ở những vụ việc gây sốc, nhiều đối tượng còn còn sử dụng tin giả như một chiêu trò truyền thông. Cuối tháng 12/2024, nhiều người dân ở thị xã Phước Long (tỉnh Bình Phước) lan truyền bài viết trên Facebook mang nội dung: “Dạo này có một xe chở quần áo đi chào hàng giá rẻ… dụ người lên xe lựa đồ rồi bắt cóc”. Thông tin này sau khi được đăng tải đã thu hút nhiều lượt xem và bình luận. Khi lượng tương tác được đẩy lên cao, chủ tài khoản đã dẫn dắt người đọc đến việc bán quần áo giá rẻ.

Theo nhà nghiên cứu văn hóa Ngô Hương Giang, mạng xã hội tuy chỉ là ảo, song sự tương tác đa chiều trên không gian đó lại thực, đặc biệt hậu quả mà nó để lại là rất lớn và dai dẳng. Những nội dung xấu độc, câu like, câu view bất chấp không chỉ tác động trực tiếp đến hành vi lối sống của con người, mà nguy hiểm hơn, nó thu hẹp những nhận thức tích cực, nhân văn về cuộc sống.

Chia sẻ về vấn đề này, PGS. TS Phạm Mạnh Hà – chuyên gia tâm lý giáo dục, giảng viên Trường Đại học Giáo dục (ĐHQG Hà Nội), cho rằng việc “câu view bằng mọi giá” phổ biến xuất phát từ nhiều yếu tố tâm lý và xã hội. Đầu tiên là nhu cầu được công nhận, đặc biệt ở giới trẻ, khi mạng xã hội trở thành thước đo giá trị bản thân qua lượt like, share. Cùng với đó, áp lực đồng trang lứa khiến nhiều bạn trẻ chạy theo xu hướng để không bị tụt hậu, thậm chí chấp nhận tạo nội dung gây sốc để nổi bật.

“Thêm vào đó, các thuật toán của mạng xã hội thường ưu tiên những nội dung gây kích thích cảm xúc mạnh, từ tức giận, phẫn nộ đến tò mò hoặc sốc vì chúng giữ chân người xem lâu hơn. Chính điều này vô tình khuyến khích hành vi câu view bất chấp chuẩn mực đạo đức, miễn sao đạt được tương tác cao" – PGS. TS Phạm Mạnh Hà nhấn mạnh.

Cuộc đua tương tác

Sự bùng nổ của các nền tảng như TikTok, Facebook, YouTube đã khiến "nổi tiếng" trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết. Bất kỳ ai cũng có thể trở thành hiện tượng mạng chỉ sau clip triệu view. Nhưng song hành với sự dễ dàng đó là một môi trường cạnh tranh khốc liệt về nội dung, trong đó “sự tử tế” thường lép vế trước “sự giật gân”.

Cuối tháng 3 vừa qua, cộng đồng mạng xôn xao trước một cuộc tranh cãi nảy lửa giữa ViruSs (nhà sản xuất âm nhạc Đặng Tiến Hoàng) và rapper Pháo, hai nhân vật có sức ảnh hưởng trong giới giải trí, trên nền tảng livestream. Sự việc này nhanh chóng thu hút hàng triệu lượt xem, khi cả hai công kích nhau bằng những lời lẽ gay gắt, tạo ra một drama.

Chia sẻ về câu chuyện này, nhà nghiên cứu văn hóa Ngô Hương Giang cho rằng, những nghệ sĩ nổi tiếng được "định vị" như là "hình ảnh đại diện" cho một lĩnh vực nghệ thuật, văn hóa. Việc nghệ sĩ có hành vi lệch chuẩn hay phát ngôn "thiếu chuẩn mực" không chỉ làm lung lay niềm tin yêu của công chúng đối với họ, mà còn bộc lộ sự phản cảm về mặt hình ảnh đối với lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật - nơi họ đang hoạt động.

Giới chuyên gia tâm lý cũng cho rằng, sự lạm dụng cảm xúc tiêu cực để thu hút người xem đang góp phần gia tăng căng thẳng xã hội, đặc biệt trong giới trẻ.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội nhấn mạnh, khi những người làm nội dung bất chấp đạo đức để "câu view", và khi đám đông tiếp tục cổ vũ, chia sẻ, bàn tán như thể đó là chuyện không thể thiếu trong ngày - thì rõ ràng, chúng ta đang tiếp tay cho một thứ văn hóa độc hại.

Còn theo PGS. TS Phạm Mạnh Hà thì về tâm lý cộng đồng, những nội dung này gây ra sự mất niềm tin vào thông tin và làm gia tăng cảm xúc tiêu cực như lo âu, tức giận, hoặc thờ ơ với các giá trị đạo đức. Chúng cũng kích thích hiệu ứng lan truyền cảm xúc, khiến cộng đồng dễ bị cuốn vào các tranh cãi vô bổ hoặc thù hận.

“Với giới trẻ, việc tiếp xúc hoặc tạo nội dung độc hại có thể làm méo mó nhận thức về giá trị sống, khuyến khích chủ nghĩa cá nhân cực đoan hoặc hành vi thiếu trách nhiệm. Về lâu dài, điều này cản trở sự phát triển nhân cách lành mạnh, làm suy giảm khả năng đồng cảm và tư duy phê phán” - ông Hà nhấn mạnh.

Cần pháp lý mạnh và cộng đồng tỉnh táo

Hiện nay, các cơ quan chức năng đang nỗ lực thiết lập cơ chế giám sát, xử lý vi phạm nội dung trên nền tảng số. Tuy nhiên, để xử lý triệt để, ngoài hành lang pháp lý đủ mạnh, rất cần sự chủ động phản biện, báo cáo vi phạm từ chính cộng đồng người dùng – những người có thể góp phần làm sạch không gian mạng từ bên trong.

PGS. TS Phạm Mạnh Hà cho rằng, cần tăng cường giáo dục về tư duy phản biện và đạo đức số cho giới trẻ, giúp họ nhận diện và tránh xa nội dung độc hại. Cải thiện cơ chế kiểm duyệt. Các nền tảng cần áp dụng công nghệ AI kết hợp với đội ngũ kiểm duyệt con người để nhanh chóng phát hiện và xử lý nội dung vi phạm, đồng thời minh bạch hóa quy trình. Các thuật toán nên ưu tiên nội dung có giá trị giáo dục, sáng tạo, thay vì chỉ tập trung vào lượt tương tác.

Luật sư Tạ Phương - Văn phòng luật sư Trung Hòa (Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội), cho biết hệ thống pháp luật đã có những chế tài xử lý những đối tượng có hành vi đăng tải truyền bá thông tin nội dung phản cảm, câu view nhưng mức phạt hành chính như hiện tại là chưa đủ sức răn đe. Việc tăng chế tài xử phạt là giải pháp hiệu quả để hạn chế các nhà sáng tạo nội dung "nhờn" luật. Không những phạt tiền mà cơ quan chức năng có thể nghiên cứu đến hình thức xử phạt như cấm vĩnh viễn tài khoản, cấm hành nghề trong một thời gian nhất định để đủ sức răn đe.

Đã đến lúc cơ quan chức năng siết chặt quản lý hơn nữa đối với các nền tảng mạng xã hội. Nếu các kênh trên nền tảng số không hợp tác, không ủy quyền cho pháp nhân tại Việt Nam để quản lý và giám sát nội dung, thì cơ quan chức năng nên cân nhắc vấn đề có nên để những kênh đó tiếp tục hoạt động ở Việt Nam hay không.

CT:

Khi ngày càng có nhiều người nhỏ tuổi sử dụng mạng xã hội, các nội dung cần được kiểm duyệt kĩ càng hơn.

Ảnh: P. Sỹ

Box:

Tăng cường trách nhiệm các nền tảng số

TS Phạm Việt Long - nguyên Chủ tịch Hội đồng Quản lý Viện Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển - cho rằng, để giải quyết bài toán vừa bảo vệ quyền tự do sáng tạo, vừa kiểm soát hiệu quả nội dung độc hại trên mạng xã hội đòi hỏi sự phối hợp của nhiều phía. Trước hết, cần tăng cường trách nhiệm của các đơn vị nền tảng số. Các công ty vận hành mạng xã hội cần nâng cao năng lực kiểm duyệt, điều chỉnh thuật toán để hạn chế việc đề xuất nội dung xấu, gây lệch chuẩn tiếp nhận cho người dùng.

Bên cạnh đó, giáo dục về truyền thông số giữ vai trò rất quan trọng. Người dùng cần được trang bị kiến thức để hiểu rõ tác động của nội dung mà họ tiếp nhận và chia sẻ, đồng thời được khuyến khích hướng đến những sản phẩm sáng tạo có trách nhiệm với cộng đồng.

Không chỉ dừng lại ở nhận thức cá nhân và điều chỉnh từ nền tảng, vai trò của nhà nước cũng rất cần thiết. Việc ban hành các quy định rõ ràng nhằm xử lý nội dung vi phạm chuẩn mực xã hội là điều cần thiết, nhưng cũng phải đi kèm với sự tôn trọng quyền tự do ngôn luận. Quan trọng hơn, cần thực thi nghiêm minh các quy định đã ban hành để tạo sức răn đe hiệu quả.