Lan tỏa giá trị dân gian trong dòng chảy đương đại

Kho tàng quý báu cho sự phát triển

Hình ảnh những làn điệu quan họ, dân ca ví giặm, đờn ca tài tử, hát then... được tái hiện trên sân khấu nghệ thuật đương đại. Hay chính các phiên chợ vùng cao, nghề thủ công truyền thống… được lồng ghép trong sản phẩm du lịch. Trong đó, ẩm thực dân gian trở thành điểm nhấn trong hành trình khám phá văn hóa vùng miền.

Không chỉ dừng lại ở bảo tồn, các nghệ sĩ, người trẻ còn mạnh dạn đưa yếu tố dân gian vào sản phẩm sáng tạo. Nhiều bộ phim, MV ca nhạc, video mạng xã hội… khai thác chất liệu văn hóa dân gian như một cách kết nối quá khứ với hiện tại. Các tác phẩm bản phối dân gian hiện đại của nghệ sĩ trẻ cho thấy sức hấp dẫn bền bỉ của văn hóa truyền thống trong dòng chảy sáng tạo mới.

Từ thực tiễn đời sống sáng tạo cho thấy, việc đưa chất liệu dân gian vào các loại hình nghệ thuật đương đại đang trở thành một xu hướng rõ nét. Trong âm nhạc, nhiều nghệ sĩ trẻ như Hòa Minzy, Đức Phúc, Phương Mỹ Chi hay Hoàng Thùy Linh… đã khéo léo lồng ghép âm hưởng dân gian, tạo nên dấu ấn riêng biệt cho các sản phẩm của mình.

Còn trong lĩnh vực du lịch, những mô hình trải nghiệm văn hóa bản địa như cưỡi trâu, bắt cá, cấy lúa tại các vùng quê Việt Nam đang ngày càng thu hút du khách quốc tế, nhờ mang lại cảm giác chân thực và gần gũi với đời sống người dân.

Các lễ hội dân gian truyền thống như: hội Lim, hội Gióng, hội Chọi trâu... đều thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước. Trong đó, sự tham gia của người trẻ dưới nhiều hình thức từ làm tình nguyện viên, sáng tạo nội dung quảng bá. Tất cả đã góp phần khiến những giá trị xưa cũ thức dậy trong đời sống hôm nay.

GS.TS Lê Hồng Lý - Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam khẳng định, văn hóa dân gian không chỉ là di sản của quá khứ mà đang hiện diện mạnh mẽ trong đời sống đương đại. Để phát triển công nghiệp văn hóa Việt Nam một cách bền vững, cần bắt đầu từ chính những giá trị truyền thống. Trong 12 ngành công nghiệp văn hóa, Việt Nam có tiềm năng đặc biệt ở các lĩnh vực như âm nhạc, du lịch, ẩm thực và mỹ thuật, nơi chất liệu dân gian có thể trở thành điểm tựa sáng tạo.

ThS Nguyễn Đắc Tới - nguyên Trưởng phòng Nghiên cứu di sản (Viện Nghiên cứu văn hóa và phát triển) cho rằng, thời gian gần đây, bên cạnh những loại hình văn hóa mới được du nhập, văn hóa dân gian ở Việt Nam cũng đang lan tỏa mạnh mẽ nhờ được “tái hiện” dưới nhiều hình thức đa dạng như hội họa, âm nhạc, thời trang… Đây là tín hiệu đáng mừng, bởi thực tế cho thấy, khi biết khai thác và phát huy giá trị dân gian, chúng ta hoàn toàn có thể hội nhập với thế giới một cách sáng tạo và sinh động, thay vì chỉ hoài niệm quá khứ. Văn hóa vốn là dòng chảy liên tục, không thể bị ngắt quãng; giá trị dân tộc là trường tồn, không ai có thể làm đứt mạch.

Cũng theo ông Tới, điều đặc biệt tích cực là hiện nay, văn hóa dân gian đang len vào đời sống một cách mạnh mẽ. Nền tảng văn hóa lâu đời giúp truyền thống thích nghi và phát triển trong xã hội hiện đại. Ngày càng nhiều bạn trẻ khéo léo đưa yếu tố dân gian vào nghệ thuật, biến những giá trị truyền thống thành nguồn cảm hứng mới, hòa cùng nhịp chảy sôi động của đời sống đương đại.

Giữ hồn dân gian trong nhịp sống hiện đại

Trong nhịp sống nhanh và đa dạng của thời đại số, việc tiếp cận và làm mới văn hóa dân gian là cách để mỗi người tìm về căn cốt, nuôi dưỡng tâm hồn. Tuy nhiên, điều quan trọng là giữ cho giá trị nguyên bản vẫn được tôn trọng, tránh biến tấu theo xu hướng giải trí thuần túy.

Các chuyên gia cho rằng, người trẻ hiện nay đang tiếp cận dân gian theo cách riêng, nhiều khi là qua không gian mạng, qua các xu hướng biến tấu, remix, hoặc nghệ thuật thị giác.

Theo bà Nguyễn Thị Hải Anh - Khoa Khoa học cơ bản, Trường Ngoại ngữ Đại học Thái Nguyên cho rằng, trong kỷ nguyên số, với trọng tâm là vai trò của các nền tảng trực tuyến như TikTok và YouTube… việc bảo tồn và phát huy văn hóa dân gian Việt Nam đem đến cả cơ hội và thách thức. Các nền tảng trực tuyến vừa tạo điều kiện mở rộng không gian lan tỏa di sản, cũng đồng thời đặt ra nguy cơ làm lệch chuẩn và phi ngữ cảnh hóa văn hóa truyền thống. Chính vì vậy, cách tiếp cận bảo tồn không dựa trên việc giữ nguyên hình thức, mà dựa trên năng lực duy trì tính sống, khả năng tham dự và tái kiến tạo bản sắc trong môi trường số…

Đồng quan điểm, ThS Nguyễn Đắc Tới cho rằng có rất nhiều những hình thức để bảo tồn, gìn giữ văn hóa dân gian, nhưng chủ thể quan trọng nhất ở đây vẫn chính là người dân. Người dân có yêu thì mới giữ được. Ngoài ra, chính các nghệ sĩ, nghệ nhân, các nhạc sĩ, họa sĩ, các nhà thiết kế thời trang cũng có vai trò hết sức quan trọng bởi chính họ sẽ làm cho văn hóa dân gian được sống trong đời sống đương đại.

Có thể thấy, mặc dù công nghệ không thể thay thế con người, nhưng nếu biết kết hợp giữa công nghệ hiện đại với tinh hoa nghệ thuật truyền thống, chúng ta hoàn toàn có thể tạo ra những giá trị nghệ thuật mới mẻ và hiệu quả. Điều quan trọng là cần đổi mới tư duy, nhận thức và cách làm - bắt đầu từ chính những người làm công tác quản lý, nghệ sĩ, diễn viên. Khi đó, nghệ thuật truyền thống Việt Nam sẽ có cơ hội bứt phá mạnh mẽ, lan tỏa những giá trị văn hóa đặc sắc của dân tộc đến đông đảo công chúng trong và ngoài nước.