Nạn đói rình rập trong một thế giới nóng lên

Thiếu lương thực trầm trọng

Một vài chiếc bánh ngô và nửa bát đậu hâm nóng là bữa ăn của 6 đứa con cô Maria Conceptcion Rodriguez ở ngôi làng biệt lập El Aguacate, Guatemala - quốc gia Trung Mỹ xen giữa Mexico và Honduras. Chỉ có đứa bé 3 tháng tuổi được bú sữa mẹ có chiều cao tương xứng với độ tuổi. Những đứa còn lại còi cọc do thiếu dinh dưỡng.

Khi hết thức ăn, Rodriguez phải hỏi vay hàng xóm. “Nếu họ không có thì chúng tôi sẽ không có gì để ăn”, cô nói. Giống như Rodriguez, rất nhiều gia đình ở làng El Aguacate đang lâm vào cảnh túng đói.

Dữ liệu của Quỹ Nhi đồng LHQ (UNICEF) cho thấy, tỷ lệ trẻ thấp còi ở Guatemala cao nhất Mỹ Latin, gấp đôi so với quốc gia thứ hai trong danh sách là Ecuador. Trên toàn cầu chỉ 7 nước có tỷ lệ trẻ thấp còi cao hơn Guatemala - quốc gia được coi là có thu nhập trung bình cao. (Theo Ngân hàng Thế giới, thu nhập bình quân đầu người ở Guatemala năm 2020 đạt 4.600 USD).

Gần 1/4 dân số Guatemala (khoảng 4,6 triệu người) thiếu lương thực trong năm 2022. Cuộc khủng hoảng diễn ra cùng lúc với hiện tượng BĐKH ngày càng tồi tệ, sự bùng phát đại dịch Covid-19 và thời kỳ bất ổn chính trị.

Thời tiết cực đoan một lần nữa củng cố những nhận định của Hội đồng liên chính phủ về BĐKH của LHQ về tình trạng hạn hán ngày càng gia tăng và tác động của nó đối với nông nghiệp và an ninh lương thực ở khu vực được gọi là Hành lang khô Trung Mỹ, trải dài khắp Guatemala, Honduras, El Salvador và Nicaragua. Khu vực này dài 1.600 km, rộng 100-400 km, là nơi sinh sống của hơn 11,5 triệu người, hầu hết ở nông thôn.

Trong thập kỷ qua, các quốc gia trong Hành lang khô phải hứng chịu hạn hán kéo dài và nhiều cơn bão, gây thiệt hại mùa màng trên diện rộng. Dữ liệu của chính phủ Guatemala cho thấy, trong 9 tháng đầu năm nay, có ít nhất 127 trẻ em tử vong có liên quan đến nạn đói, tăng so với 96 trường hợp cùng kỳ năm ngoái.

Ngày càng có nhiều người nhận định rằng, thiệt hại mùa màng do BĐKH là một trong những lý do phức tạp dẫn đến tình trạng thiếu lương thực và hiện tượng di cư ở Guatemala. Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp LHQ (FAO), nhiều chuyên gia và Bộ Ngoại giao Mỹ ủng hộ quan điểm này.

“Người dân ở nông thôn Guatemala đang chết đói”, Donald J. Planty, cựu đại sứ Mỹ tại Guatemala, hiện điều hành một công ty tư vấn hoạt động ở Mỹ Latin, nói.

Một quan chức Bộ Ngoại giao Mỹ cho rằng, cùng với các yếu tố khác, “tác động ngày càng nghiêm trọng của BĐKH có thể đóng vai trò là yếu tố chính dẫn đến quyết định rời bỏ nhà cửa ở nông thôn để tìm kiếm cuộc sống tốt đẹp hơn”.

Bộ Y tế Guatemala cho rằng, biến đổi khí hậu, xung đột ở Ukraine, lạm phát và Covid-19 đe dọa an ninh lương thực ở Guatemala và các nơi khác.

Làn sóng di cư

Do mùa màng thất bát, Fidel Eduardo Lopez tìm cách di cư (bất hợp pháp) sang Mỹ 3 lần kể từ năm 2022, nhưng lần nào cũng bị bắt trước khi vượt qua biên giới Mỹ. Ông Lopez và vợ nhận thấy lượng mưa ngày càng khó lường ở vùng nông nghiệp Las Tunas quê họ trong những năm qua. Trong vụ thu hoạch đầu tiên của năm nay, năng suất ngô chỉ bằng 1/4 so với dự kiến.

Tự tính toán, ông Lopez cho rằng có thể trả nợ và nuôi các con chỉ bằng một ngày lương được gửi từ Mỹ mỗi tuần. “Mọi thứ sẽ thay đổi khi tôi đến được Mỹ”, ông nói.

Theo dữ liệu của chính phủ Mỹ, 233.000 người Guatemala tìm cách vượt qua biên giới vào Mỹ trong năm 2022, gấp 5 lần số với 2020.

Nhà nghiên cứu Talia Anderson của Đại học Arizona (Mỹ) cho rằng, bất kể nguyên nhân là gì, Hành lang khô vẫn là điểm nóng toàn cầu về vấn đề khô hạn trong tương lai.

Cơ quan khoa học khí hậu của LHQ năm 2021 đánh giá BĐKH tác động ngày càng tồi tệ lên sinh kế nông thôn và an ninh lương thực ở Hành lang khô, đặc biệt đối với nông dân. Hạn hán theo mùa được dự báo kéo dài và tăng tần suất.

Bên nguồn nước chính của sông El Aguacate sâu chưa đến 10 cm, Ruben Jordan - nhân viên cứu trợ của tổ chức Care International - cho biết, hệ thống sản xuất ở địa phương “hoàn toàn suy sụp” vì nhiều ngày không mưa.

Nông dân Juan Olmino nói: “Với trận hạn hán năm nay, chúng tôi đã mất vụ thu hoạch đầu tiên. Hầu hết thanh niên ở đây đều muốn rời đi”.

Tổng thống đắc cử Guatemala Bernardo Arevalo, người nhậm chức vào tháng 1/2024, cho rằng, nạn đói và tình trạng di cư có mối liên hệ chặt chẽ. Ông cho biết, để giải quyết những vấn đề này, chính phủ của ông sẽ đầu tư để chống lại “nguy cơ người dân bản địa bị gạt ra ngoài lề lịch sử”.

Chủ đề Ngày Lương thực thế giới (16/10) năm nay là "Nước là cuộc sống, nước là thức ăn. Không để ai bị bỏ lại phía sau”. Nhấn mạnh mối liên hệ giữa nước và lương thực, Tổng giám đốc FAO nói: "Không có nước thì không có lương thực. Và sẽ không có an ninh lương thực nếu không có an ninh về nguồn nước".