Ngăn thuốc giả vào bệnh viện

Thực trạng báo động từ thị trường

Theo ThS.BSCKII Lê Hoàng Quân – Phó Giám đốc Bệnh viện Đa khoa Gia Định, thuốc giả không chỉ gây thất bại điều trị, kéo dài bệnh mà còn thúc đẩy kháng thuốc, đặc biệt là kháng kháng sinh do không đủ liều lượng. Thậm chí, không ít trường hợp tử vong đã được ghi nhận do thành phần độc hại trong thuốc giả. “Thuốc giả còn khiến người dân mất niềm tin vào hệ thống y tế, ảnh hưởng đến việc tuân thủ điều trị và gây thiệt hại kinh tế vì tăng chi phí chăm sóc sức khỏe” - ông Quân phân tích.

Giới chuyên gia trong ngành chỉ rõ, ước tính, cứ 10 sản phẩm y tế lưu hành trên thị trường toàn cầu thì có 1 sản phẩm là thuốc giả hoặc không đạt chất lượng. Con số này càng đáng lo ngại hơn ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình, nơi hệ thống giám sát và kiểm soát chất lượng thuốc còn nhiều kẽ hở. Theo thống kê của Liên hiệp quốc, châu Phi và Đông Nam Á là những khu vực bị ảnh hưởng nghiêm trọng nhất. Nếu ở châu Phi, tỷ lệ thuốc giả có thể lên đến 50% ở một số quốc gia, đặc biệt là thuốc chống sốt rét. Còn ở Đông Nam Á, thị trường thuốc giả có giá trị lên đến 2,6 tỷ USD mỗi năm. Tại khu vực biên giới Thái Lan - Campuchia, từng có thời điểm 60% thuốc artesunate điều trị sốt rét bị phát hiện là hàng giả. Việt Nam, dẫu đã có nhiều bước tiến trong kiểm soát, vẫn không đứng ngoài vòng xoáy này. Các loại thuốc thường bị làm giả bao gồm thuốc kháng sinh, chống sốt rét, điều trị HIV/AIDS, ung thư, các thuốc có nhu cầu cao như điều trị rụng tóc, giảm cân. Đây là nhóm thuốc đặc biệt cần được kiểm tra chặt chẽ trong khâu lưu hành và sử dụng.

Ông Nguyễn Quang Huy – Phó Chi Cục trưởng Chi cục Quản lý thị trường TPHCM cho biết, chỉ tính riêng năm 2024 và 5 tháng đầu năm 2025, lực lượng chức năng đã xử lý 178 vụ vi phạm liên quan đến thuốc tân dược, tạm giữ hơn 262.000 đơn vị sản phẩm với tổng giá trị lên tới 15,4 tỷ đồng. Trong đó, nhiều vụ buộc phải chuyển cơ quan điều tra do có dấu hiệu tội phạm. Các đợt kiểm tra liên ngành cũng cho thấy, vẫn tồn tại các loại thuốc không đạt chất lượng hoặc không rõ nguồn gốc len lỏi vào chuỗi cung ứng, từ hệ thống bán buôn, bán lẻ đến các nhà thuốc nhỏ lẻ trong khu dân cư. Nhằm đảo bảo an toàn sức khỏe cho người dân, ngành y tế thành phố cũng phải tăng cường kiểm tra và giám sát từ nội bộ.

Trong năm 2024, Sở Y tế TPHCM kiểm tra hơn 500 cơ sở bán buôn và bán lẻ thuốc, dược liệu, qua đó xử phạt hành chính 147 cơ sở vi phạm với tổng số tiền lên đến 7 tỷ đồng. Đáng chú ý, 413 mẫu thuốc kiểm tra tại 149 cơ sở, kết quả có đến 15 mẫu không đạt chất lượng. Những con số trên không chỉ phản ánh sự phức tạp và tinh vi của tình trạng thuốc giả, thuốc kém chất lượng mà còn đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc tăng cường năng lực của hệ thống cảnh giác dược. Đây được xem là một “mắt xích” then chốt trong chuỗi kiểm soát chất lượng dược phẩm. Trong đó, yêu cầu kiểm soát tốt chất lượng thuốc từ các bệnh viện nhằm giảm mối nguy mang tên thuốc giả để bảo vệ sức khỏe người bệnh cũng như chất lượng điều trị.

Bệnh viện lập “hàng rào” ngăn chặn thuốc giả

TS.DS Nguyễn Quốc Bình – Phó Giám đốc Bệnh viện Chợ Rẫy cho biết, tại Trung tâm Thông tin thuốc và Theo dõi phản ứng có hại của thuốc (DI&ADR) khu vực phía Nam (đặt tại Bệnh viện Chợ Rẫy), tỷ lệ các báo cáo bất thường về chất lượng thuốc vẫn ở mức cao. Năm 2023, chiếm tới 18,8% tổng số báo cáo; năm 2024 là 18,2%. Với các trường hợp phát hiện bất thường, bệnh viện phải tiến hành đổi lô thuốc, phân tích kỹ lưỡng và chủ động theo dõi ADR (phản ứng có hại của thuốc) với lô thuốc mới, thậm chí gửi mẫu kiểm nghiệm độc lập khi cần thiết.

Theo ông Bình, hệ thống cảnh giác dược và hệ thống kiểm nghiệm, kiểm định thuốc chính là những trụ cột kỹ thuật để hạn chế tác hại của thuốc giả, thuốc kém chất lượng. Tuy nhiên, để các hệ thống này hoạt động hiệu quả, cần tiếp tục đầu tư nâng cao năng lực, tăng khả năng phát hiện sớm và xử lý kịp thời. Trước khi một loại thuốc được đưa ra thị trường, tính an toàn đã được đánh giá qua nhiều giai đoạn nghiên cứu. Tuy nhiên, đó mới chỉ là dữ liệu trong điều kiện thử nghiệm. Khi đưa vào sử dụng thực tế, thuốc có thể được dùng cho hàng chục, hàng trăm nghìn người với nền tảng bệnh lý khác nhau, tương tác thuốc khác nhau điều mà các nghiên cứu lâm sàng khó có thể bao quát toàn diện. Vì vậy, việc giám sát sau lưu hành, tức hoạt động cảnh giác dược giữ vai trò đặc biệt quan trọng.

“Các chương trình theo dõi và phương pháp thu thập dữ liệu từ CGD sẽ cung cấp thông tin quý giá về tính an toàn của thuốc trong thực hành lâm sàng, giúp cơ quan quản lý đưa ra các quyết định kịp thời nhằm giảm thiểu rủi ro cho người bệnh” - ông Bình nhấn mạnh.

Thuốc giả không chỉ là vấn đề pháp lý, nó là vấn đề y tế và quan trọng hơn, là vấn đề đạo đức. Trong cuộc chiến chống lại hiểm họa này, hệ thống bệnh viện tại TPHCM đang không ngừng nâng cao cảnh giác dược, siết chặt quy trình kiểm soát thuốc đầu vào, phối hợp kiểm nghiệm, truy xuất nguồn gốc và đào tạo nội bộ. Ghi nhận của phóng viên Báo Đại đoàn kết, nhiều bệnh viện trên địa bàn TPHCM triển khai quy trình kiểm soát đầu vào dược phẩm một cách nghiêm ngặt.

Ông Trần Văn Khanh – Giám đốc Bệnh viện Lê Văn Thịnh (TP Thủ Đức) cho biết: “Đến thời điểm hiện nay, chúng tôi chưa ghi nhận thuốc giả lọt vào hệ thống điều trị. Nhưng để giữ vững kết quả đó, bệnh viện luôn coi đây là nhiệm vụ sống còn nhằm bảo vệ an toàn điều trị và giữ vững niềm tin của người dân”. Theo ông Khanh, tại Bệnh viện Lê Văn Thịnh, quy trình kiểm tra chất lượng thuốc đầu vào tại bệnh viện được thắt chặt, kỹ lưỡng. Bệnh viện chỉ tiếp nhận thuốc từ các nguồn chính thống, có giấy phép lưu hành hợp pháp (GMP, GSP, GDP...), thuộc danh mục trúng thầu do Sở Y tế phê duyệt. Đồng thời, kiểm tra hồ sơ pháp lý của từng lô thuốc nhập kho, bao gồm: số đăng ký, giấy chứng nhận chất lượng, phiếu kiểm nghiệm, hóa đơn tài chính. Ngoài ra, còn thực hiện kiểm tra thực tế bằng cảm quan. Nghĩa là từ bao bì, nhãn mác, mã vạch đến điều kiện vận chuyển và bảo quản cũng được thực hiện thường xuyên. Với các thuốc có nguy cơ cao, bệnh viện có thể gửi mẫu đi kiểm nghiệm độc lập trước khi sử dụng. Đáng chú ý, phần mềm quản lý dược được ứng dụng để truy xuất nguồn gốc từng lô thuốc, đảm bảo minh bạch và dễ dàng truy vết nếu phát hiện sự cố.

Nhằm đảm bảo an toàn và ngăn chặn thuốc giả len lỏi vào bệnh viện, trong thời gian tới, Bệnh viện Lê Văn Thịnh dự kiến sẽ số hóa toàn bộ quy trình quản lý thuốc. Cụ thể, ứng dụng mã QR để truy xuất điện tử, tăng cường đào tạo nhân viên nhận diện thuốc giả, đồng thời xây dựng cơ chế phản hồi nội bộ nhằm phát hiện và xử lý sớm các dấu hiệu nghi ngờ về hiệu lực thuốc.

Ngăn chặn tối đa thuốc giả để tránh những hệ lụy không đáng có cho hệ thống điều trị trên địa bàn thành phố, lãnh đạo Sở Y tế TPHCM cho biết, hiện Sở đang phối hợp với các cơ sở khám chữa bệnh, doanh nghiệp dược để rà soát danh mục thuốc, thực phẩm chức năng, đảm bảo tất cả đều được cung ứng bởi đơn vị hợp pháp, có hóa đơn chứng từ rõ ràng. Đồng thời, tăng cường kiểm tra, giám sát các cơ sở kinh doanh thuốc, nhất là nguồn gốc xuất xứ và chất lượng sản phẩm, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm.

Bà Phạm Khánh Phong Lan – Giám đốc Sở An toàn thực phẩm TPHCM: Vì lợi nhuận, thuốc giả vẫn vào nhà thuốc

Tình hình thuốc giả tại Việt Nam không nằm ngoài vấn nạn chung của cả thế giới. Tuy nhiên, thực trạng ở Việt Nam có những vấn đề khác biệt hơn. Có lẽ, tỷ lệ phát hiện thuốc giả hàng năm mà Bộ Y tế công bố chỉ là 0,01%, chưa phản ảnh đúng thực tế hiện nay. Theo tôi, thuốc là mặt hàng đặc biệt, ở các nước quản lý rất chặt chẽ. Tại Việt Nam, nhà thuốc quá nhiều, người dân lại mua thuốc theo sự tiện lợi và dễ dãi. TPHCM có đến 8.000 nhà thuốc (1 nhà thuốc phục vụ 1.500 người dân), nghĩa là ra đường là gặp nhà thuốc. Ở các nước họ quy định khoảng cách để xây dựng nhà thuốc, hoặc mỗi nhà thuốc phục vụ 5.000 người dân. Ngoài ra, muốn mua thuốc phải có đơn của bệnh viện hay bác sĩ, dù có trả tiền gấp 10 lần cũng không thể nào mua được. Ở nước ta, vẫn có quy định phải bán thuốc theo đơn, theo toa chỉ định nhưng vì doanh thu, vì lợi nhuận có không ít nhà thuốc đã làm bậy, làm ẩu và coi thường các quy định. Vì vậy, thực tế hiện nay là vẫn có thuốc giả, thuốc kém chất lượng trà trộn, len lỏi vào các nhà thuốc. Nhìn nhiều nhà thuốc lớn, hoành tráng, song vẫn có thuốc giả. Thuốc giả hiện nay rất tinh vi, đôi khi nhìn bằng mắt thường còn đẹp hơn thuốc thật nên không phải ai cũng biết. Vì vậy, cơ quan quản lý cần tăng cường kiểm tra thuốc giả. Có những trường hợp khi vắng mặt chủ nhà thuốc hoặc dược sĩ thì nhân viên trà trộn thuốc không đúng chuẩn vào nhà thuốc như thuốc giả, thuốc rẻ tiền hơn. Ngay cả trình dược viên cũng vậy, ban đầu làm rất tốt nhưng một thời gian sau bỏ việc nhưng vẫn có thuốc bỏ mối như bình thường. Riêng đối với thuốc trong bệnh viện thì nhiều hồ sơ kiểm tra về nguồn gốc nên thuốc giả khó xâm nhập hơn và chắc chắn là thuốc thật, tuy nhiên lại có vấn nạn khác. Doanh nghiệp dược tự làm giả hàng của mình, cũng đăng ký làm thuốc đó nhưng cắt xén bớt đi để chất lượng không đảm bảo. Đây cũng là thuốc giả, rất nguy hiểm. khác nếu các doanh nghiệp cung ứng thuốc mà cắt giảm thành phần thì đây cũng là thuốc giả. Nói trên thực tế là vậy nhưng chúng ta vẫn còn yên tâm rằng mặt hàng thuốc đang chịu nhiều ràng buộc, nhiều sự kiểm soát chặt hơn các mặt hàng khác.