Nghề xúc tép trên biển Trà Cổ
Biển Trà Cổ (Quảng Ninh) không chỉ nổi tiếng với vẻ đẹp hoang sơ, trữ tình mà còn là nơi chứng kiến bao phận đời mưu sinh gắn liền với biển cả. Từ xa xưa, người dân Trà Cổ đã gắn bó với nghề xúc tép.
Công anh xúc tép...
Cứ khoảng tháng 7 đến tháng 10 Âm lịch, nhằm những hôm biển lặng, khi những tia nắng đầu tiên của ngày mới hé rạng trên đường chân trời, rồi trải dài trên bãi cát trắng mịn màng của Trà Cổ, lại thấy thấp thoáng bóng người cầm chiếc te - dụng cụ đặc trưng của nghề xúc tép.
Chiếc te là một dụng cụ lao động thô sơ nhưng hiệu quả với nghề xúc tép. Nó được làm từ tre, có phần vợt hình bán nguyệt với những mắt lưới nhỏ li ti, phía sau gắn một thanh tre dài để làm cán. Mỗi chiếc te đều mang dấu ấn của người làm ra nó, thể hiện sự khéo léo và kinh nghiệm tích lũy qua bao đời.
Gắn bó từ thuở ấu thơ với nghề xúc tép, đến nay đã 70 tuổi, ông Bùi Xuân Lộc (khu Tràng Lộ, phường Móng Cái 1) là một tay xúc tép lão luyện trên biển Trà Cổ. Bằng chất giọng ấm vang, hơi khó nghe của người miền biển, ông Lộc bày cho tôi cách bắt tép: Khi thủy triều rút, để lại những vệt nước nông trên bãi cát, cũng là lúc bãi tép hình thành. Người săn tép phải phát hiện ra đàn tép, rồi phải biết khi nào xúc tép ngược và khi nào chỉ việc đứng mà hứng tép vào te. Hôm nào có gió đông, sóng lớn, phải nhẹ nhàng đón hướng ngược với hướng bơi của đàn tép, tránh không để tép cuộn mất hay nhảy khỏi gọng te.
Tôi bước theo quan sát ông Lộc và khoảng chục thợ săn tép khác. Họ sải bước chậm rãi, nhúng vợt te xuống lớp nước mỏng, rồi nhanh chóng nhấc lên, lắc nhẹ. Qua lớp lưới, từng đàn tép nhỏ li ti, lấp lánh như những hạt ngọc trai hiện ra. Công việc đòi hỏi sự kiên nhẫn, tỉ mỉ và một đôi mắt tinh tường để nhận biết đâu là vệt tép tiềm năng.
Sau vài chục mét đi bộ dưới mép nước, túi lưới của ông Lộc đã có vài kg tép màu hồng nhạt. Theo hướng dẫn của ông Lộc, tôi nhanh chóng hứng chiếc rổ nhựa vào miệng túi. Nút túi mở, cơ man nào là tép tràn chiếc rổ nhựa. Trong khi chúng tôi vô cùng háo hức, thích thú với mẻ tép đầu tay thì ông Lộc nói rằng: Như mẻ này chỉ được gọi là có tép, chứ không nhiều. Thời tiết như hôm nay xúc được tép đã là may mắn rồi. Vào những hôm trời yên biển lặng, khi xuất hiện những đàn tép nổi, một người đi xúc tép chí ít cũng phải có 2 người mang quang gánh đi theo phục vụ. Một buổi xúc tép, có người xúc được vài tạ tép là chuyện bình thường.
Nghề xưa mai một
Thu nhập từ nghề xúc tép không nhiều, chủ yếu đủ để trang trải cho bữa cơm gia đình. Những mẻ tép bắt được sẽ được họ mang về làm thức ăn tươi cho gia đình, bán cho những người mua quen ở chợ (khoảng 50.000 đồng/kg tép tươi), hoặc chế biến thành những món đặc sản như mắm tép, ruốc tép mang hương vị đậm đà của biển cả. Dù vất vả, nắng mưa thất thường, nhưng với họ, đó là cái nghề gắn bó, là nguồn sống nuôi lớn bao thế hệ.
Người dân Trà Cổ ngày xưa, cả đời sống bằng nghề xúc tép. Đến nay những “cao thủ” như ông Lộc không còn nhiều, cả phường Trà Cổ (cũ) đếm được chỉ có khoảng 50 người làm nghề xúc tép. Theo người cao tuổi ở đây kể lại, từ xa xưa, người dân Trà Cổ cả đời sống với nghề xúc tép. Trước kia, kể cả khi tép nổi thành đàn lớn, người xúc tép vẫn tuân thủ theo quy định của hợp tác xã khi đó là phải xúc tép theo giờ, trong một khoảng thời gian nhất định. Còn hiện nay, dọc bãi biển Trà Cổ vào mùa tép thì mạnh ai người ấy làm, cộng với tình trạng những năm gần đây trên bãi biển Trà Cổ xuất hiện nhiều tàu khai thác thủy sản bằng xung điện, khiến cho nguồn lợi thủy sản bị suy giảm, nhất là đối với con tép, nên nghề xúc tép đã ít nhiều bị mai một. Nhiều người dân không còn mặn mà với nghề này nữa.
Nghề xúc tép trên biển Trà Cổ không chỉ đơn thuần là một hoạt động mưu sinh. Dù giản dị, nhưng nghề xúc tép đã góp phần làm nên sự phong phú, đa dạng cho văn hóa biển Trà Cổ, một nét chấm phá độc đáo giữa lòng địa đầu Tổ quốc.
