Nghĩa địa cá Ông nơi lưu giữ ký ức của ngư dân xứ Quảng
Về với Đặc khu Tam Hải, TP Đà Nẵng, chúng ta sẽ được chứng kiến một nghĩa trang cá Ông (cá voi), là loài vật mà họ tôn kính gọi là “Nam Hải Cự Tộc”. Ngư dân cho rằng cá Ông thường cứu giúp họ vượt qua hoạn nạn trên biển, khi cá Ông lụy bờ thì cả làng xem đó là điềm linh thiêng.
Những ngày đầu tháng 9, chúng tôi tìm về làng chài ven biển Tam Hải để hiểu rõ hơn về nghĩa trang cá Ông. Tại đây, người dân địa phương dẫn chúng tôi ra khu nghĩa trang cá Ông, với khuôn viên rộng khoảng hơn 1ha, là nơi chôn cất nhiều xác cá Ông.
Ở đây, bà con và ngư dân rất tôn kính với cá Ông, gọi bằng danh xưng trang trọng “Nam Hải Cự Tộc”. Đây là cách gọi dân gian đầy kính trọng, “Ông Nam Hải” hay “cá Ông”, bởi ngư dân xem đó là vị thần hộ mệnh trên biển, có khả năng cứu giúp người đi biển gặp nạn và mang lại mùa màng bội thu.
Ghi nhận thực tế của PV, tại nghĩa trang cá Ông ở Đặc khu Tam Hải, nơi đây cá Ông nằm trên một triền cát, hướng ra biển. Cá Ông được chôn cất thành những dãy thẳng hàng, những ngôi mộ cá Ông được phủ cát và đánh dấu bằng những viên đá ong ở hai đầu. Không gian vừa tĩnh lặng, như thắt chặt giữa con người và biển cả, giữa niềm tin tín ngưỡng và cuộc sống mưu sinh của ngư dân ở giữa biển khơi.
Ngư dân Trần Minh Thư (thôn Thuận An, Đặc khu Tam Hải) cho hay, hàng năm đều diễn ra lễ hội cầu ngư, bà con tổ chức lễ trang nghiêm, nhằm tưởng nhớ cá Ông, cầu mong Ông và thần biển che chở một năm mới mưa thuận gió hòa, mỗi chuyến biển đều bình an trở về với tôm cá đầy khoang thuyền.
Bên cạnh đó, nhiều ngư dân ở thôn Thuận An, đặc khu Tam Hải cho hay, người dân vùng biển tin rằng, khi cá Ông lụy bờ ở đâu thì nơi ấy sẽ gặp nhiều may mắn, công việc làm ăn thuận lợi. Vì vậy, mỗi khi phát hiện cá Ông dạt vào bờ, bà con đều tổ chức mai táng theo nghi thức trang trọng nhất. Họ lập miếu thờ, hương khói và hàng năm đều tổ chức lễ cúng cá Ông kính trọng. Nếu ngư dân nào phát hiện cá Ông lụy bờ đầu tiên là người đó sẽ chịu tang và sẽ gặp nhiều may mắn trong năm đó và tàu thuyền đánh bắt trúng nhiều mẻ tôm, cá.
Ông Thư cho biết, ngư dân địa phương từng có người được cá Ông cứu giúp trong lúc gặp nạn trên biển. Đó là lúc sóng lớn, gió mạnh làm thuyền chao đảo, cá Ông thường xuất hiện để dìu tàu thuyền và ngư dân vào bờ an toàn.
“Cũng chính vì vậy, cá Ông lụy bờ được ngư dân đưa lên đất liền và các bậc cao niên trong làng sẽ chọn một gò đất cao ráo, hướng ra biển để lập đàn cúng tế, xin phép thần linh và thổ địa cho an táng cá Ông. Nghi thức chôn cất cá Ông được tiến hành trang nghiêm chẳng khác nào tang lễ của con người. Sau 3 ngày, dân làng tiếp tục làm lễ “mở cửa mả” tại nghĩa địa cá Ông. Trong những ngày diễn ra tang lễ, các làng chài lân cận cũng mang lễ vật đến viếng, góp phần lo việc an táng như để tỏ lòng tri ân đối với vị thần biển cả” - ông Thư nói.
Ông Nguyễn Ngọc Thọ - Bí thư Chi bộ thôn Thuận An cho biết: “Nghĩa địa cá Ông ở địa phương đã tồn tại hơn 500 năm. Theo truyền thuyết được các bậc cao niên trong làng kể lại, từng có một cá Ông từ Cù Lao Chàm dạt vào và được vua Gia Long ban sắc phong, từ đó tục thờ cúng cá Ông ở đây càng trang trọng. Đến nay, tại nghĩa địa cá Ông ở Tam Hải đã có hơn 500 ngôi mộ, trở thành một quần thể tín ngưỡng, gắn bó mật thiết với đời sống tâm linh của ngư dân”.
Ông Thọ chia sẻ, năm 2008, UBND tỉnh Quảng Nam (cũ), nay là TP Đà Nẵng đã công nhận nghĩa địa cá Ông Tam Hải là di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh, theo quyết định số 131/QĐ-UBND ngày 10/1/2008. Không chỉ là chốn linh thiêng, nơi đây còn gắn liền với lễ hội cầu ngư, là một trong những sinh hoạt văn hóa biển quan trọng, được ngư dân gìn giữ và duy trì qua nhiều thế hệ. Đồng thời là điểm đến du lịch cho những du khách khi đặt chân đến đặc khu Tam Hải.
“Hàng năm, vào ngày 20 tháng Giêng âm lịch, Lễ hội cầu ngư diễn ra với đầy đủ nghi thức truyền thống như: nghinh Ông trên biển, lễ rước, dâng hương, cùng các hoạt động văn hóa, thể thao đặc sắc của ngư dân. Lễ hội không chỉ thể hiện lòng biết ơn đối với “vị thần Nam Hải” đã che chở, phù trợ mà còn khơi dậy tinh thần đoàn kết, đồng thời tạo niềm tin cho ngư dân vào một mùa biển thuận lợi, tôm cá đầy khoang tàu, thuyền” - ông Thọ nói.
