Nhân ngày thế giới không hút thuốc lá (31/5):Giảm gánh nặng điều trị y tế từ tác hại thuốc lá

Nhân Ngày Thế giới không thuốc lá 31/5, ngành y tế và các tổ chức quốc tế đồng loạt phát đi cảnh báo về hậu quả kép từ hai dòng sản phẩm này.

Gánh nặng của thuốc lá truyền thống

Tại Việt Nam, hiện có khoảng 15,6 triệu người trưởng thành đang hút thuốc, chiếm gần 20% dân số trên 15 tuổi. Theo thống kê của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), hút thuốc lá là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến các bệnh lý nghiêm trọng như ung thư phổi, bệnh tim mạch, đột quỵ, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính và nhiều loại ung thư khác. Tại Bệnh viện K trung ương, số ca ung thư phổi liên quan đến thuốc lá chiếm hơn 80% tổng số bệnh nhân nam nhập viện. Nhiều ca phát hiện muộn, không còn khả năng can thiệp phẫu thuật hay hóa xạ trị tích cực.

Ước tính mỗi năm thuốc lá làm thiệt hại 108.000 tỷ đồng – tương đương 1,1% GDP – do chi phí điều trị và tổn thất năng suất lao động. Con số này cao gấp nhiều lần so với khoản thu ngân sách từ thuế thuốc lá.

Ngoài những người hút chủ động, gần 33 triệu người Việt Nam khác đang bị ảnh hưởng bởi khói thuốc thụ động tại nhà hoặc nơi công cộng. Tình trạng này kéo dài khiến những đối tượng không hút thuốc – đặc biệt là trẻ em, phụ nữ mang thai và người cao tuổi cũng đối mặt với nguy cơ mắc bệnh phổi, hen suyễn, đột quỵ và ung thư.

PGS.TS.BS Nguyễn Thị Xuyên - Chủ tịch Tổng hội Y học Việt Nam nhận định: Hút thuốc lá là yếu tố nguy cơ gây nhiều bệnh mãn tính như tim mạch, ung thư, phổi tắc nghẽn mạn tính.

Mặc dù Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá đã có hiệu lực từ năm 2013, nhưng theo đánh giá của Bộ Y tế, việc thực thi còn nhiều hạn chế. Các khu vực công cộng vẫn thường xuyên xảy ra tình trạng vi phạm quy định cấm hút thuốc; hình thức quảng cáo gián tiếp vẫn len lỏi thông qua các chương trình giải trí và nền tảng số, gây khó khăn cho công tác kiểm soát.

Trước tình hình đó, Bộ Y tế đã đề xuất tăng mạnh thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá điếu. Cụ thể, áp dụng hệ thống thuế hỗn hợp bao gồm thuế tỷ lệ đạt 75% giá bán lẻ và thuế tuyệt đối tăng lên ít nhất 5.000 đồng/bao thuốc lá vào năm 2026, tăng dần theo lộ trình tới 15.000 đồng/bao vào năm 2030. Phương án này được kỳ vọng sẽ giúp giảm đáng kể tỷ lệ hút thuốc lá, đồng thời tăng nguồn thu ngân sách để đầu tư vào các chương trình y tế và phát triển xã hội.

Thuốc lá thế hệ mới hấp dẫn giả tạo, hệ lụy thật

Trái ngược với đà giảm chậm của thuốc lá điếu, thị trường Việt Nam những năm qua chứng kiến tốc độ gia tăng nhanh chóng của thuốc lá thế hệ mới, đặc biệt là thuốc lá điện tử. Các sản phẩm này được tiếp thị với nhiều hương vị, mẫu mã bắt mắt và được quảng bá là “ít hại hơn” hoặc “giúp cai thuốc”.

Trước tình hình đó, tháng 5/2024, Quốc hội đã biểu quyết thông qua chủ trương cấm hoàn toàn thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng. Đây là bước tiến mạnh mẽ trong việc bảo vệ thế hệ trẻ trước làn sóng tiếp cận các sản phẩm chứa nicotine mới. Chủ trương này được đồng thuận cao từ giới chuyên gia y tế, giáo dục và cộng đồng phụ huynh học sinh. Mặc dù vậy, ghi nhận thực tế cho thấy rằng, tình trạng mua bán, sử dụng các loại sản phẩm này vẫn đang tiếp diễn.

Theo WHO, thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng vẫn chứa nicotine – chất gây nghiện mạnh, ảnh hưởng đến não bộ đang phát triển của thanh thiếu niên. Ngoài nicotine, các sản phẩm này còn chứa hàng chục hóa chất độc hại, có thể gây tổn thương phổi, bệnh tim mạch và các rối loạn thần kinh.

TS.BS Phan Thị Hải - Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá cảnh báo: “Các sản phẩm thuốc lá mới thường chứa nicotine hàm lượng cao, dễ gây nghiện. Hiện không có bằng chứng khoa học nào chứng minh thuốc lá điện tử giúp cai thuốc hiệu quả. Ngược lại, nhiều người trẻ hút thuốc lá điện tử rồi chuyển sang dùng thuốc lá điếu”.

Trong năm 2023, đã có hơn 1.200 ca nhập viện liên quan đến ngộ độc hoặc tai biến do sử dụng thuốc lá điện tử. Một số mẫu còn bị phát hiện trộn lẫn ma túy tổng hợp, làm tăng đáng kể nguy cơ loạn thần, rối loạn hành vi ở người sử dụng.

Bộ Y tế cũng khuyến cáo phụ huynh cần theo dõi con em mình, đặc biệt là ở lứa tuổi trung học cơ sở và phổ thông – nhóm có nguy cơ cao tiếp xúc với thuốc lá điện tử thông qua mạng xã hội, bạn bè và quảng cáo trá hình. Việc phát hiện sớm các hành vi sử dụng và tư vấn kịp thời là điều kiện then chốt để ngăn ngừa phụ thuộc nicotine và các hệ lụy đi kèm.