NSND – Đạo diễn Lê Thụy: Người truyền cảm hứng lịch sử văn hóa dân tộc

Con nhà giáo phố Hàng Bồ, Hà Nội, chàng trai phố cổ bước vào tuổi thanh xuân cũng là lúc đất nước vừa thống nhất. Bạn học phổ thông mỗi người một nghề, Lê Thụy chọn học đạo diễn sân khấu. TPHCM, thành phố phương Nam đón thêm một tài năng trẻ.

Chúng tôi cùng nhau trò chuyện về hành trình làm nghề của ông, cũng như việc bảo tồn văn hoá lịch sử dân tộc trong lúc NSND Lê Thuỵ đang rất bận rộn, khi tham gia vào ban tổ chức, đồng thời là Tổng đạo diễn Chương trình Cầu truyền hình trực tiếp đặc biệt “Kỷ niệm 70 năm Hiệp định Genève và Chuyến tàu tập kết (1954 - 2024)” diễn ra ngày 1-9-2024 giữa ba điểm cầu: Khu lưu niệm đồng bào, chiến sĩ miền Nam tập kết ra Bắc năm 1954 tại thành phố Sầm Sơn (Thanh Hoá); Khu lưu niệm Đoàn tàu Không số tại Lữ Đoàn 125, Vùng 2, Quân chủng Hải quân (Thành phố HCM); Khu di tích lịch sử Quốc gia địa điểm tập kết ra Bắc năm 1954 tại thành phố Cao Lãnh (Đồng Tháp).

NSND - Đạo diễn Lê Thuỵ mở đầu câu chuyện: “Không chỉ đối với sân khấu, tôi đã gặt hái được rất nhiều kinh nghiệm khi làm đạo diễn truyền hình. Cho nên khi thực hiện các chương trình truyền hình trực tiếp và cầu truyền hình như: “Thiêng liêng Côn Đảo”, “Chung một bóng cờ”, “Việt Nam đất nước tôi”, “Sự lựa chọn lịch sử”, “Hành trình rước đuốc theo chân Bác”, “Linh thiêng Việt Nam”, “Hồ Chí Minh cả một đời vì nước vì dân”… tôi nghĩ mình không gặp phải khó khăn gì lớn. Sự thành công của mỗi một chương trình đều có một sắc thái riêng. Và tôi cho rằng, nền tảng căn bản của biểu diễn sân khấu, kết hợp hài hòa với thủ pháp của truyền hình, đã tạo ra nhiều mảng miếng khác nhau và một sức hấp dẫn riêng. Hiệu ứng từ những chương trình trên, có một sự lan tỏa tuyệt vời đến với khán giả. Chính vì vậy mà các chương trình truyền hình trực tiếp - cầu truyền hình của Đài Truyền hình TPHCM vô cùng sinh động, linh hoạt bởi nó đa dạng về phong cách, chắt lọc về tư tưởng và phong phú trong sự thể hiện. Tôi nghĩ, các chương trình nghệ thuật chính luận cũng góp một phần làm nên thương hiệu HTV.

Khi thực hiện những chương trình nghệ thuật chính luận, khó nhất, theo tôi là việc kiếm tìm tài liệu, kiếm tìm những con người cụ thể, những chứng nhân lịch sử có tính thuyết phục cao quả thật không dễ dàng gì. Ngoài ra, chắt lọc tất cả những ngổn ngang các sự kiện để sắp thành một đường dây kịch bản rõ ràng mạch lạc cũng đòi hỏi phải rất chuyên tâm và phải có nhiều tâm huyết. May mắn tôi có một ê kíp làm việc rất ăn ý từ trong Nam ra ngoài Bắc, từ các nhà nghiên cứu, các nhạc sĩ, biên đạo, họa sĩ thiết kế đến các đoàn nghệ thuật và đặc biệt là những đồng nghiệp của tôi trong đài truyền hình đã cùng nhau gánh vác trách nhiệm để làm nên thành công cho các chương trình nói trên”.

PV: Là đạo diễn sân khấu cho đến đạo diễn truyền hình, vì sao ông luôn dành nhiều quan tâm cho các loại hình nghệ thuật truyền thống cũng như các chương trình giàu tính lịch sử dân tộc?

NSND LÊ THỤY: Là một đạo diễn sân khấu cũng như đạo diễn truyền hình, tôi luôn coi trọng và dành nhiều quan tâm đến các loại hình nghệ thuật truyền thống. Các loại hình nghệ thuật này không chỉ là di sản văn hóa quý giá mà còn là nguồn cảm hứng phong phú tác động rất mãnh liệt cho tư duy sáng tác và công việc sáng tạo của tôi. Tôi tin rằng việc bảo tồn và phát triển các nghệ thuật truyền thống không chỉ giúp giữ gìn bản sắc văn hóa mà còn tạo ra những giá trị nghệ thuật mới, đồng thời kết nối các thế hệ và khán giả qua thời gian. Chính vì thế, tôi thường xuyên tìm cách kết hợp các yếu tố truyền thống vào các sản phẩm nghệ thuật hiện đại của mình, nhằm làm phong phú thêm trải nghiệm nghệ thuật và giữ cho di sản văn hóa luôn sống động.

Những câu chuyện kể về lịch sử văn hoá dân tộc, để truyền cảm hứng đến công chúng, ông đã làm như thế nào?

- Để truyền cảm hứng về lịch sử văn hóa dân tộc đến công chúng, tôi đã tập trung rất nhiều cho việc học hỏi lịch sử dân tộc, văn hóa vùng miền, phong tục, nếp xưa tích cũ, gia phong, truyền thống, sắc thái… vào việc xây dựng các tác phẩm nghệ thuật. Trong các chương trình như “Chuông vàng vọng cổ”, “Ngân mãi chuông vàng” của HTV, tôi luôn tìm cách gắn kết hoặc kể lại các câu chuyện dính dáng đến lịch sử của dân tộc, truyền thống văn hóa. Ngôn ngữ văn học của các tác phẩm sân khấu và chương trình truyền hình mà tôi đạo diễn có tính hấp dẫn và dễ tiếp cận, vì rất gần gũi với bản sắc và lịch sử của dân tộc Việt.

Một ví dụ điển hình là vở kịch “Ký ức đồng đội”, “Dòng sông ám ảnh”, tôi đã sử dụng các yếu tố ước lệ của sân khấu truyền thống dân tộc trong biểu diễn, trong thủ pháp đạo diễn, trong nghệ thuật trang trí sân khấu truyền thống kết hợp với kỹ thuật hiện đại để tạo ra một sản phẩm nghệ thuật độc đáo. Bằng cách này, tôi không chỉ giúp khán giả hiểu rõ hơn về lịch sử và văn hóa của dân tộc mà còn kích thích sự quan tâm và niềm tự hào về di sản văn hóa của chúng ta.

Ngoài ra, tôi cũng chú trọng đến việc phối hợp các địa phương để tổ chức các sự kiện đậm đặc màu sắc dân gian như: “Lễ hội Thành Tuyên” và đã nâng cao giá trị nghệ thuật bằng cách áp dụng tính chất dân gian với kí hiệu nghệ thuật đương đại, liên quan đến các chủ đề văn hóa dân tộc, để tạo cơ hội cho công chúng trải nghiệm trực tiếp và tương tác với các giá trị văn hóa truyền thống. Các hoạt động này không chỉ giúp làm phong phú thêm đời sống văn hóa của nhân dân mà còn góp phần nâng cao nhận thức và sự trân trọng đối với di sản văn hóa của chúng ta.

Giữa thành phố năng động này, ông làm thế nào để nuôi dưỡng ngọn lửa đam mê trong mình?

- Trong một thành phố năng động như TPHCM, việc duy trì ngọn lửa đam mê có thể là một thách thức, nhưng tôi đã tìm thấy những cách hiệu quả để giữ cho nguồn cảm hứng của mình luôn cháy bỏng.

Đầu tiên, tôi luôn cố gắng tìm kiếm những nguồn cảm hứng mới từ lịch sử hình thành, kiến trúc ban đầu, văn hóa truyền miệng, thơ ca hò vè. Địa dư, địa chí các dân tộc đang quần cư, tồn tại trên mảnh đất hơn ba trăm năm tuổi từ các nền văn hóa khác nhau hội tụ, giao thoa và các xu hướng nghệ thuật hiện đại tạo ra một bản sắc không gian văn hóa mới đậm đặc màu sắc truyền thống. Việc tham gia các sự kiện nghệ thuật, triển lãm, và hội thảo không chỉ mở rộng tầm nhìn của tôi mà còn giúp tôi giữ vững niềm đam mê với công việc.

Ngoài ra, việc hợp tác với các nghệ sĩ trẻ và tài năng cũng giúp tôi duy trì sự sáng tạo. Những buổi trao đổi và hợp tác với họ mang lại những góc nhìn mới và làm mới ý tưởng của tôi. Tôi cũng dành thời gian để nghiên cứu và khám phá các chủ đề văn hóa mới, điều này không chỉ làm phong phú thêm kiến thức mà còn tiếp thêm động lực cho các dự án sáng tạo của mình.

Cuối cùng, việc kết nối và lắng nghe phản hồi từ khán giả là một yếu tố quan trọng. Những phản hồi tích cực và sự quan tâm từ công chúng không chỉ xác nhận giá trị của công việc mà còn làm gia tăng động lực và niềm tin vào sự nghiệp của mình. Điều này giúp tôi tiếp tục cống hiến hết mình cho nghệ thuật và giữ cho ngọn lửa đam mê luôn cháy sáng.

Và công chúng thành phố đã đón nhận các tác phẩm cũng như chương trình đó ra sao, thưa ông?

- Các tác phẩm của tôi đã được công chúng TPHCM đón nhận nồng nhiệt và tích cực. Ví dụ, vở kịch sân khấu "Nhật Xuất”, “Erostrate - Kẻ Đốt Đền” đã thu hút sự chú ý lớn từ khán giả nhờ vào sự kết hợp tinh tế giữa các yếu tố truyền thống và hiện đại. Với sự đầu tư tỉ mỉ về mặt thiết kế sân khấu, âm nhạc, và diễn xuất, vở kịch không chỉ nhận được phản hồi tích cực từ khán giả mà còn được đánh giá cao bởi các nhà phê bình văn hóa.

Bên cạnh đó, Cầu truyền hình "Linh thiêng Việt Nam" đã tạo ra một cú sốc khá mạnh mẽ với sự sáng tạo trong cách kể chuyện và cách đưa các yếu tố văn hóa truyền thống vào trong các tình huống hiện đại. Điều này không chỉ giúp nâng cao nhận thức về văn hóa dân tộc mà còn tạo ra một mối liên hệ sâu sắc hơn giữa khán giả và di sản văn hóa của chúng ta. Tỷ lệ người xem và các phản hồi từ khán giả cho thấy rằng công chúng không chỉ hiểu và trân trọng các giá trị văn hóa mà còn hào hứng tham gia vào các hoạt động văn hóa.

Theo ông, việc bảo tồn lịch sử cũng như văn hoá truyền thống giữa dòng chảy mạnh mẽ của nền kinh tế năng động như TPHCM có những khó khăn, thuận lợi gì?

- Về khó khăn, trước hết là áp lực từ sự hiện đại hóa: Sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế và đô thị hóa có thể khiến các giá trị lịch sử văn hóa truyền thống bị lãng quên hoặc bị thay thế bởi các xu hướng hiện đại. Các hoạt động văn hóa truyền thống có thể không còn được chú trọng hoặc không còn thu hút được sự quan tâm của người dân, đặc biệt là trong một thành phố năng động như TPHCM.

Thứ hai, thiếu tài nguyên và đầu tư: Việc bảo tồn và phát huy các loại hình nghệ thuật truyền thống thường đòi hỏi sự đầu tư đáng kể về thời gian, công sức và tài chính. Trong bối cảnh nền kinh tế năng động, các nguồn lực có thể bị phân bổ cho các lĩnh vực khác, làm giảm sự đầu tư vào các hoạt động văn hóa truyền thống.

Thứ ba, khai thác không đúng cách: Đôi khi, các giá trị văn hóa truyền thống bị khai thác theo cách thương mại hóa quá mức, dẫn đến việc chúng mất đi bản sắc và giá trị nguyên gốc. Sự thiếu hiểu biết hoặc sự lạm dụng có thể gây hại cho những di sản văn hóa này.

Về thuận lợi, đó là sự quan tâm và hỗ trợ từ cộng đồng. Trong bối cảnh thành phố năng động, có ngày càng nhiều tổ chức và cá nhân quan tâm đến việc bảo tồn văn hóa truyền thống. Sự hợp tác giữa các cơ quan văn hóa, tổ chức phi lợi nhuận, và cộng đồng địa phương có thể tạo ra những sáng kiến mạnh mẽ để bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa.

Ứng dụng công nghệ: Công nghệ hiện đại có thể được sử dụng để bảo tồn và phổ biến các loại hình nghệ thuật truyền thống. Ví dụ, các nền tảng truyền thông xã hội, website, và ứng dụng di động có thể giúp đưa các giá trị văn hóa truyền thống đến gần hơn với công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Tăng cường nhận thức và giáo dục. Sự phát triển của nền kinh tế và đô thị hóa cũng có thể đi kèm với sự gia tăng nhận thức về tầm quan trọng của việc bảo tồn văn hóa truyền thống. Các chương trình giáo dục, hội thảo, và sự kiện văn hóa có thể giúp nâng cao ý thức cộng đồng về giá trị của di sản văn hóa và khuyến khích sự tham gia tích cực trong việc bảo tồn.

Ông có thể chia sẻ thêm về việc bảo tồn văn hoá nghệ thuật truyền thống của các nghệ nhân, nghệ sĩ mà ông từng biết?

- Việc bảo tồn văn hóa nghệ thuật truyền thống là một nhiệm vụ vô cùng quan trọng và đầy thách thức, và tôi đã có cơ hội làm việc và quan sát nhiều nghệ nhân, nghệ sĩ tận tâm với công việc này. Dưới đây là một số ví dụ nổi bật về cách họ đóng góp vào việc bảo tồn và phát huy giá trị của các di sản văn hóa truyền thống: Nhà nghiên cứu âm nhạc - Tiến sĩ Trần Văn Khê, NSND - Đỗ Lộc chuyên về cải tiến phát huy công năng các nhạc cụ như Bầu, Kìm, Sến, Sáo… Các nhạc cụ dân tộc nêu trên đã vượt không gian Việt Nam đã được nhiều nước trên thên thế giới rất yêu thích.

Với các nghệ sĩ biểu diễn, trong lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn, nhiều nghệ sĩ đã làm việc không mệt mỏi để bảo tồn các hình thức nghệ thuật truyền thống như cải lương, múa rối nước, và hát bội. NSND Bạch Tuyết, NSND Lệ Thủ, ví dụ, đã tổ chức các buổi biểu diễn và các lớp học mở rộng về cải lương, không chỉ biểu diễn mà còn giảng dạy về các kỹ thuật và lịch sử của nghệ thuật này. Những nỗ lực của họ không chỉ giữ cho các hình thức nghệ thuật này sống động mà còn đảm bảo rằng chúng sẽ tiếp tục phát triển và thu hút được sự quan tâm của công chúng.

Bên cạnh các nghệ nhân và nghệ sĩ cá nhân, nhiều tổ chức văn hóa và cộng đồng đã đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn văn hóa nghệ thuật truyền thống. Các hoạt động của họ không chỉ giúp duy trì các giá trị văn hóa mà còn tạo cơ hội cho các nghệ sĩ trẻ tham gia và học hỏi.

Một số nghệ sĩ đã thành công trong việc kết hợp các yếu tố truyền thống với các kỹ thuật và xu hướng nghệ thuật hiện đại. Điều này không chỉ giúp làm mới các loại hình nghệ thuật truyền thống mà còn mở rộng phạm vi tiếp cận của chúng. NSND Bạch Tuyết đã tích hợp giữa âm nhạc truyền thống và hiện đại, từ đó làm phong phú thêm trải nghiệm nghệ thuật và thu hút được sự chú ý từ một lượng khán giả rộng lớn hơn.

Với ông, lịch sử, văn hoá, nghệ thuật truyền thống có ý nghĩa gì với cá nhân, cũng như trong tâm thức của các thế hệ người dân Việt?

- Lịch sử, văn hóa và nghệ thuật truyền thống đối với tôi không chỉ là nguồn cảm hứng mà còn là phần không thể thiếu trong bản sắc cá nhân và tập thể. Cá nhân tôi cảm thấy một sự kết nối sâu sắc với di sản văn hóa của mình qua việc tham gia và nghiên cứu các hình thức nghệ thuật truyền thống. Chúng không chỉ phản ánh lịch sử và giá trị của dân tộc mà còn cung cấp một nền tảng vững chắc để chúng ta hiểu và tôn trọng những gì đã hình thành nên chúng ta. Đối với các thế hệ người dân Việt, văn hóa và nghệ thuật truyền thống là một phần quan trọng trong việc duy trì và phát huy bản sắc dân tộc. Chúng kết nối chúng ta với tổ tiên, nhắc nhở về nguồn gốc và truyền thống, đồng thời tạo ra một cảm giác tự hào và liên kết cộng đồng. Việc giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa này là cách chúng ta bảo vệ và phát triển bản sắc của dân tộc trong bối cảnh toàn cầu hóa.

Những dự định của ông trong thời gian tới để tiếp tục bảo tồn và phát huy giá trị lịch sử, văn hóa nghệ thuật truyền thống?

- Trong thời gian tới, tôi dự định sẽ tập trung vào một số dự án quan trọng để tiếp tục bảo tồn và phát huy văn hóa nghệ thuật truyền thống. Một trong những kế hoạch chính là phát triển các chương trình giáo dục và hội thảo nhằm nâng cao nhận thức về giá trị văn hóa và nghệ thuật truyền thống. Tôi cũng dự định tổ chức các triển lãm và buổi biểu diễn kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, để tạo ra những trải nghiệm mới lạ và hấp dẫn cho công chúng. Bên cạnh đó, tôi sẽ tiếp tục hợp tác với các nghệ sĩ và nghệ nhân trẻ để truyền dạy kỹ thuật và kiến thức truyền thống, từ đó đảm bảo rằng các giá trị văn hóa này sẽ tiếp tục được gìn giữ và phát huy qua các thế hệ. Sự kết hợp giữa truyền thống và sáng tạo hiện đại sẽ là chìa khóa để đưa văn hóa nghệ thuật truyền thống đến gần hơn với thế hệ trẻ và toàn xã hội.

Xin cảm ơn ông về buổi trò chuyện ý nghĩa này!

“

NSND Lê Thuỵ hai lần được nhận bằng khen của Thủ tướng Chính phủ vì sự nghiệp bảo vệ bản sắc văn hóa dân tộc, Huy chương vì sự nghiệp âm nhạc, Huy chương vì sự nghiệp sân khấu, Huy chương vì sự nghiệp truyền hình và Huân chương Lao động hạng ba về những cống hiến, đóng góp của ông cho sự nghiệp xây dựng và bảo tồn văn hóa truyền thống.
Nói đến NSND Lê Thụy, khán giả không chỉ nhớ đến các vở diễn do ông đạo diễn trên sân khấu truyền hình như: “Nhật Xuất” của Tào Ngu, “Nhà búp bê” - Tác giả Henrik Ibsen, “Erostrate - Kẻ đốt đền”. Và các tác phẩm kịch nói của Việt Nam như: “Tình yêu người lính”, “Ký ức tình yêu”, “Có một điều đáng sợ”… và còn rất nhiều các chương trình thuật lớn trên truyền hình.