Phát triển hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần

Thông tin từ Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho biết, trên phạm vi toàn thế giới, ước tính cứ 8 người thì có 1 người đang sống chung với rối loạn tâm thần. Ở các nước có thu nhập thấp, hơn 75% rối loạn tâm thần không được điều trị. Hàng năm, gần 3 triệu người chết do lạm dụng chất kích thích. Cứ sau 40 giây lại có một người chết do tự sát. Khoảng 50% các rối loạn tâm thần bắt đầu từ năm 14 tuổi.

Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn cho biết, ở nước ta tỷ lệ mắc 10 rối loạn tâm thần thường gặp là 14,9% dân số, nghĩa là có khoảng 15 triệu người. Trong đó, trầm cảm, lo âu chiếm tỷ lệ cao, tới 5 - 6% dân số, còn lại là các rối loạn tâm thần khác như rối loạn cảm xúc lưỡng cực, rối loạn tâm thần liên quan tới sử dụng rượu bia và các chất gây nghiện... Ở trẻ em, các vấn đề sức khỏe tâm thần vào khoảng 12%, tương đương hơn 3 triệu trẻ em có nhu cầu về các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần.

“Ai cũng có thể mắc rối loạn tâm thần, ít nhất là ở một giai đoạn, thời điểm nào đó của cuộc đời” - GS.TS Trần Văn Thuấn nhấn mạnh.

Thế nhưng, trái ngược với những con số đáng báo động nói trên, sức khỏe tâm thần là một trong những khía cạnh bị xao lãng nhất của lĩnh vực chăm sóc sức khỏe.

GS.TS Trần Văn Thuấn nhận định, công tác chăm sóc sức khỏe tâm thần vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức. Tuyến huyện hầu như không cung cấp dịch vụ khám, chữa bệnh nội trú về tâm thần; việc lồng ghép chăm sóc sức khỏe tâm thần trong chăm sóc sức khỏe chung, nhất là chăm sóc sức khỏe ban đầu còn nhiều hạn chế, hầu như chỉ cơ sở chuyên khoa tâm thần cung cấp dịch vụ, hầu hết các bệnh viện chuyên khoa như nhi, sản - nhi, lão khoa không có khoa tâm thần, nguồn nhân lực chăm sóc sức khỏe tâm thần còn thiếu và phân bổ không đồng đều trên các vùng trong cả nước...

Hiện hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần trong cả nước có 2 bệnh viện tâm thần ở tuyến trung ương là Bệnh viện Tâm thần trung ương 1, Bệnh viện Tâm thần trung ương 2 cùng với Viện Sức khỏe tâm thần quốc gia. Tại tuyến tỉnh, hiện 43 tỉnh, thành phố có bệnh viện tâm thần, số còn lại là khoa tâm thần trong bệnh viện đa khoa và trung tâm phòng, chống bệnh xã hội của tỉnh.

Tại tuyến quận, huyện có nhiều bác sĩ được tập huấn về công tác sức khỏe tâm thần. Tuyến xã, phường tập trung nhiều vào quản lý danh sách người bệnh tâm thần, chủ yếu là cấp thuốc điều trị tâm thần theo chỉ định của tuyến trên, không thực hiện công việc khám, chẩn đoán, kê đơn điều trị rối loạn tâm thần.

BS Vũ Sơn Tùng - Phó trưởng phòng Điều trị rối loạn cảm xúc, Viện Sức khỏe tâm thần (Bệnh viện Bạch Mai) nhận định: Mỗi khi nhắc đến các vấn đề về tâm thần nhiều người thường nghĩ là sự điên loạn. Bởi vậy, có rất nhiều trường hợp, chồng đi khám không dám nói với vợ, con đi khám không dám nói với bố mẹ hay ngược lại bởi sợ bị kỳ thị từ chính những người thân trong gia đình. Đặc biệt là các bạn trẻ rất sợ bị bạn bè, gia đình biết được. Chính những e ngại, sợ hãi và quan niệm sai lầm đã khiến nhiều người cố tình bỏ qua những dấu hiệu ban đầu của các rối loạn tâm thần và để bệnh tiến triển dẫn tới người bệnh buồn chán, mặc cảm, tự ti và xảy ra hậu quả đáng tiếc.

“Trong khi đó, đam mê của sinh viên dành cho ngành tâm thần còn thấp, thu nhập thấp của chuyên khoa này là một trong những nguyên nhân. Một thực tế đáng tiếc nữa là các bác sĩ có kinh nghiệm cũng có thể chuyển ngành, cũng bởi lý do thu nhập thấp. Chính sự thiếu hụt về nhân lực cũng dẫn tới việc người dân khó tiếp cận được với các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tinh thần. Có trường hợp người dân ở vùng sâu, vùng xa muốn đi khám cũng không biết khám ở đâu” – BS Tùng chia sẻ.

“Chăm sóc sức khỏe tâm thần là vấn đề của toàn xã hội, không của riêng ai và không của riêng cấp bậc hành chính nào. Chính vì vậy phòng ngừa và nâng cao sức khỏe tâm thần là trách nhiệm của chính mỗi người dân, gia đình, cộng đồng, chính quyền và các ban, ngành, đoàn thể từ Trung ương đến địa phương cùng các tổ chức xã hội, thông qua các giải pháp như nâng cao nhận thức, thực hiện các hành vi lành mạnh ở mỗi cá nhân, bảo đảm an sinh xã hội, xóa đói giảm nghèo, dự phòng và xử lý tốt các thiên tai, thảm họa... Khi đã gặp vấn đề về sức khỏe tâm thần thì trách nhiệm chủ yếu của y tế và xã hội nhằm giảm nhẹ, tiến tới điều trị khỏi hoàn toàn cho người bệnh” - Thứ trưởng Trần Văn Thuấn nhấn mạnh.

Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn cho biết, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Kế hoạch quốc gia phòng, chống bệnh không lây nhiễm và rối loạn sức khỏe tâm thần giai đoạn 2022 – 2025. Bộ Y tế cũng đang xây dựng riêng một đề án cho lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tâm thần là Đề án “Tăng cường năng lực hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần” để trình Chính phủ phê duyệt làm cơ sở triển khai công tác chăm sóc sức khỏe tâm thần trong giai đoạn sắp tới.