Phát triển kinh tế tư nhân gắn với tăng trưởng xanh: Tạo thế cạnh tranh cho doanh nghiệp

Kinh tế tư nhân không ở ngoài cuộc

Đánh giá về vai trò của kinh tế tư nhân trong tăng trưởng xanh và phát triển bền vững, PGS.TS Bùi Thị An - Viện trưởng Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cộng đồng cho biết, trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, việc huy động khu vực kinh tế tư nhân tham gia sâu rộng vào chuyển dịch xanh có ý nghĩa then chốt. Hiện kinh tế tư nhân đóng góp khoảng trên 50% GDP và là khu vực tạo việc làm lớn nhất của nền kinh tế.

Theo bà An, hiện tại, Việt Nam đang có nhiều tín hiệu tích cực trong chuyển dịch năng lượng và đây là cơ hội cho kinh tế tư nhân. Việt Nam đã vươn lên nhóm dẫn đầu Đông Nam Á về điện mặt trời và gió chỉ trong vài năm. Điển hình như năm 2025, Việt Nam khởi động giai đoạn thí điểm hệ thống giao dịch phát thải(ETS) theo lộ trình đến năm 2028 - 2029, tập trung vào các ngành phát thải lớn như điện, thép, xi măng. Trong giai đoạn đầu, phần lớn hạn ngạch phát thải được phân bổ miễn phí; tuy nhiên, cơ chế này sẽ tạo khuôn khổ pháp lý để doanh nghiệp (DN) tính đúng, tính đủ chi phí carbon, thúc đẩy đầu tư nâng cấp công nghệ sạch.

Bên cạnh nhiều thuận lợi, PGS. TS Bùi Thị An cũng chỉ ra không ít rào cản mà DN tư nhân gặp phải trong tăng trưởng xanh như: Chi phí đầu tư ban đầu cho công nghệ sạch cao; tiếp cận tín dụng xanh còn hạn chế; Năng lực quản trị ESG, đo lường - báo cáo phát thải còn yếu, đặc biệt ở DN vừa và nhỏ; Khung pháp lý thiếu đồng bộ...

Tăng trưởng xanh không chỉ là xu thế tất yếu mà còn là chìa khóa để kinh tế tư nhân Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh, đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế. DN cần chủ động đầu tư công nghệ sạch, quản trị tài nguyên hiệu quả, đồng thời tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu theo hướng bền vững.

Đề cập về vấn đề này, TS Lại Văn Mạnh - Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho rằng, nguồn lực đầu tư là yếu tố then chốt để thực hiện mục tiêu tăng trưởng xanh. TS Mạnh cho biết, cả khu vực công và tư cần tham gia, với các nguồn vốn từ ngân sách nhà nước, vốn vay ưu đãi, cổ phần, trái phiếu và hỗ trợ quốc tế. Đầu tư xanh tập trung vào những dự án bảo vệ môi trường, ứng phó biến đổi khí hậu hoặc mang lại lợi ích khí hậu rõ rệt.

“Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách ưu đãi về thuế, tín dụng, hỗ trợ công nghệ và hạ tầng để khuyến khích DN phát triển xanh. Các ngành ưu tiên gồm nông, lâm, thủy sản, năng lượng tái tạo, chế biến - chế tạo, xây dựng, giao thông và quản lý chất thải. Đây là cơ sở để khu vực tư nhân tận dụng cơ hội, nâng cao năng lực cạnh tranh và đóng góp vào mục tiêu phát triển bền vững của quốc gia” - TS Lại Văn Mạnh nhấn mạnh.

Mở đường cho doanh nghiệp tư nhân

Chia sẻ những định hướng lớn về thể chế và chính sách phát triển kinh tế tư nhân gắn với tăng trưởng xanh và bảo vệ môi trường bền vững theo tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW, ông Dương Duy Hưng - Vụ trưởng Vụ Kinh tế tổng hợp, Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương cho rằng, việc phát triển kinh tế tư nhân, phát triển kinh tế bền vững gắn với tăng trưởng xanh là chủ đề xuyên suốt của Đảng và Nhà nước. Tuy nhiên làm thế nào để DN tư nhân cùng cơ quan quản lý nhà nước có thể phối hợp để đưa Nghị quyết 68-NQ/TW vào cuộc sống, giúp cho chính DN có thể hoạt động tốt hơn là vấn đề cần được thảo luận nhiều.

Để kinh tế tư nhân thật sự trở thành “đầu tàu” của chuyển dịch xanh, PGS.TS Bùi Thị An cho rằng, việc tạo lập môi trường pháp lý ổn định, minh bạch và dễ dự đoán, giúp DN yên tâm đầu tư dài hạn là cần thiết. Bên cạnh đó, cần thiết kế cơ chế khuyến khích vượt chuẩn đối với các DN tiên phong trong áp dụng công nghệ sạch, đạt tiêu chuẩn quốc tế về môi trường và xã hội. Thúc đẩy hợp tác công - tư để triển khai các dự án hạ tầng xanh quy mô lớn, nơi khu vực tư nhân vừa là nhà đầu tư, vừa là nhà vận hành.

Khi hội tụ đầy đủ các điều kiện này, DN tư nhân Việt Nam sẽ vừa nâng cao năng suất và sức cạnh tranh, đáp ứng yêu cầu khắt khe của thị trường toàn cầu, đồng thời đóng góp tích cực vào thực thi Nghị quyết 68 cũng như mục tiêu Net Zero 2050.

Còn TS Nguyễn Thanh Hải - chuyên gia kinh tế cao cấp GIZ nhấn mạnh, xu thế “chuyển đổi kép” kết hợp chuyển đổi xanh và chuyển đổi số đang định hình phát triển kinh tế toàn cầu. Kinh tế tư nhân là nền tảng của kinh tế thị trường, cần được hỗ trợ bằng khung pháp lý, chính sách khuyến khích và cơ chế ưu đãi rõ ràng.

Ông Hải đề xuất Việt Nam sớm ban hành khung pháp lý tăng trưởng xanh phù hợp thông lệ quốc tế, xây dựng các chương trình trọng điểm kèm kế hoạch huy động tài chính xanh, đồng thời đa dạng hóa chính sách ưu đãi, đặc biệt ưu tiên tiếp cận vốn, tín dụng và trái phiếu xanh cho DN tư nhân có dự án xanh tiêu biểu.