Quản lý vỉa hè tại TPHCM: Chờ cách tiếp cận mớiKỳ 1: Lấn chiếm vỉa hè, cảnh cũ lại tái diễn

Vỉa hè “đâu lại vào đó”

Đây là câu nói cửa miệng của nhiều người dân, khi chia sẻ với chúng tôi về câu chuyện vỉa hè tại TPHCM. Ông Võ Lâm (42 tuổi, tài xế xe công nghệ, ngụ phường Long Trường) cho biết: “Hàng ngày, tôi thường nghỉ trưa, ăn uống tại đoạn đường Yersin (phường Cầu Ông Lãnh cũ, nay là phường Bến Thành). Đoạn đường này dù chỉ dài khoảng hơn 400m nhưng phần vỉa hè bị chiếm dụng hoàn toàn, các cơ sở kinh doanh, buôn bán tràn xuống cả lòng đường, làm nơi đỗ xe”. Cũng theo ông Lâm, trước đây khi còn quản lý bởi phường Cầu Ông Lãnh (quận 1 cũ) thì đường Yersin nằm trong danh sách 41 tuyến đường có thu phí vỉa hè của thành phố. Tuy nhiên, gần đây tình trạng lấn chiếm vỉa hè kể trên lại tái diễn.

Anh Đỗ Văn Tuân (42 tuổi, ngụ Hà Nội) đang lưu trú tại một khách sạn ở đường Lý Tự Trọng ở TPHCM cho biết: “Buổi sáng đi bộ ra phố Nguyễn Huệ để chơi mà đường này xe đậu kín, phải vòng xuống lòng đường để đi. Ở đây gần Ga Metro đi lại rất tiện nhưng để đi bộ ra đường phía ga này cũng là vấn đề nan giải”, anh Tuân chia sẻ. Cũng theo du khách này, nếu hàng quán mặt tiền được thuê vỉa hè thì chỉ nên sử dụng phần được thuê, còn lại phải chừa cho người đi bộ. Bởi khu vực trung tâm nhiều khách sạn, khách du lịch tới lưu trú nhiều nên nhu cầu đi bộ khá thường xuyên.

Là du khách từng nhiều lần “du lịch bụi” tại TPHCM, ông Ngô Văn Mùi (57 tuổi, ngụ phường Duy Tiên, tỉnh Ninh Bình) tỏ ra khá bất ngờ vì tuyến đường Phan Chu Trinh ngay bên hông chợ Bến Thành, thời gian gần đây khá lộn xộn, còn bị biến thành điểm giữ xe và buôn bán trái cây. “Khi mua sắm ở chợ Bến Thành, tôi phải loay hoay né những xe máy chiếm hết phần vỉa hè, buộc phải dắt cháu nhỏ xuống lòng đường để băng qua đường. “Tôi không nghĩ tại điểm đến du lịch nổi tiếng ở trung tâm đô thị lớn như TPHCM lại để người đi bộ khổ sở vậy. Dù là du khách hay người dân, ai cũng xứng đáng được bảo vệ quyền đi bộ”, ông Mùi bức xúc.

TPHCM đang phát triển thành đô thị du lịch – dịch vụ, nhưng hình ảnh người đi bộ phải luồn lách giữa xe máy và hàng rong đã để lại ấn tượng không đẹp với du khách. Càng đáng lưu tâm, câu chuyện của những người dân và du khách chúng tôi phỏng vấn không phải cá biệt. Ghi nhận của chúng tôi tại nhiều khu vực vỉa hè có kẻ vạch màu vàng (trước đó sử dụng làm mục đích phân mốc để cho thuê vỉa hè), hiện trạng vỉa hè đều bị lấn chiếm làm nơi đậu xe hoặc đặt các vật dụng, bàn ghế để kinh doanh. Các vỉa hè này rất rộng, chừng 3-4 mét nhưng thực tế chỉ còn một lối nhỏ ở giữa là người đi bộ có thể may mắn lách qua được. Nhiều nơi có phần vỉa hè bị chiếm dụng hoàn toàn, người đi bộ phải vòng xuống lòng đường để di chuyển. Tình trạng này được ghi nhận ở nhiều tuyến đường trung tâm TPHCM. Từ đường Nguyễn Khắc Nhu, Yersin, Trần Hưng Đạo đến các tuyến khác như Cách Mạng Tháng Tám, Nam Kỳ Khởi Nghĩa, Nguyễn Trãi,..., tình trạng tái diễn chiếm dụng vỉa hè xảy ra thường xuyên, nhất là vào sáng sớm và chiều tối. Việc hàng ngày có hàng chục nghìn người đi bộ trên các tuyến đường trung tâm thành phố phải “xin đường” trên những đoạn vỉa hè bị chiếm dụng để đậu xe, bày hàng rong, quán nước đang là vấn đề nhức nhối.

Tiểu thương thấp thỏm chờ… cơ chế

Kể từ đầu năm 2024, TPHCM áp dụng mô hình cho phép người dân, tiểu thương đóng phí để sử dụng một phần vỉa hè buôn bán theo Quyết định 32/2023 và Nghị quyết 15/2023. Mô hình này từng được kỳ vọng sẽ giải quyết bài toán “giành lại không gian vỉa hè cho người đi bộ”, vừa đảm bảo mưu sinh. Trật tự vỉa hè càng được kỳ vọng, khi từ đầu năm đến nay, một số tuyến đường trung tâm TPHCM như Trần Hưng Đạo, Phan Chu Trinh, Hàm Nghi tiếp tục được lát gạch mới, chỉnh trang gọn gàng, các hộ buôn bán được yêu cầu sử dụng diện tích đúng vị trí, chừa lối đi cho người đi bộ.

Mặc dù vậy, sau khi Chính phủ ban hành Nghị định 165/2024/NĐ-CP (có hiệu lực từ 1/1/2025), trong đó không còn cho phép UBND cấp tỉnh quy định về sử dụng vỉa hè và cấm hoàn toàn hoạt động kinh doanh trên vỉa hè. Do đó, TPHCM buộc phải tạm ngưng thu phí từ tháng 6/2025 đến nay. Việc không còn cơ sở pháp lý khiến các mô hình quản lý trước đó không thể áp dụng. Trong khi chờ cơ chế mới để quản lý, tình trạng tái lấn chiếm vỉa hè đang nhức nhối trở lại.

Chia sẻ với chúng tôi, ông Nguyễn Minh Quốc, là hộ kinh doanh ở đường Hải Triều (phường Sài Gòn) cho biết: cơ sở kinh doanh của gia đình có mặt tiền ngang 4 mét, trước đây hộ của ông được thuê với giá 100.000 đồng/m/tháng tính từ bậc thềm nhà ra ngoài vỉa hè (dài 2 mét, ngang 4 mét). Tuy nhiên, hiện nay hợp đồng thuê này đã hết hiệu lực do quy định pháp luật thay đổi nên khiến hộ gia đình ông Quốc rất bối rối.

Thực tế, khá nhiều hộ kinh doanh ở khu vực trung tâm TPHCM từ tháng 6 đến nay đều có mong muốn được thuê phần vỉa hè ở khu vực trước cơ sở kinh doanh và nộp phí theo quy định trước đây TPHCM từng áp dụng. Theo bà Huỳnh Thị Nhiên, tiểu thương sạp trái cây trên đường Phan Chu Trinh (phường Bến Thành) cho biết, trước đây sạp kinh doanh của mình không ít lần phải đóng phạt, sau đó khi có quy định thu phí vỉa hè thì hộ kinh doanh gia đình chị tuân thủ đóng phí từ tháng 5/2024 (đóng 1 năm) nên việc buôn bán đã tạm yên tâm hơn. “Khi được tin thành phố tạm ngừng thu phí vỉa hè, chúng tôi phải buôn bán trong cảnh thấp thỏm sợ bị phạt. Đối với trường hợp tiểu thương Nguyễn Văn Hân khi biết tin thành phố chủ trương cho thuê vỉa hè, đã quyết định chuyển hẳn sạp kinh doanh nón/mũ thời trang từ chợ Bến Thành ra vỉa hè đường Phan Bội Châu (phường Bến Thành) buôn bán. Thế nhưng, chỉ được chưa đầy một năm, đã phải nghe tin thành phố tạm hoãn chủ trương này. “Nếu sắp tới không cho thuê vỉa hè để buôn bán nữa thì chúng tôi cũng không biết phải chọn công việc gì để mưu sinh”, anh Hân chia sẻ.

Cũng như các tiểu thương khu vực chợ Bến Thành, ghi nhận của chúng tôi, hiện nay nhiều tiểu thương vẫn giữ đúng vị trí đăng ký thuê vỉa hè trước đây để kinh doanh buôn bán. Đa số hộ kinh doanh đều mong muốn thành phố có giải pháp để bà con mưu sinh ổn định, tránh bị xáo trộn so với trước đây. Trong khi đó, đại diện một số phường cũng thừa nhận, hiện không còn vận động thu phí, để chờ hướng dẫn từ thành phố.

Ông Nguyễn Kiên Giang - Phó Trưởng phòng Quản lý bảo trì và Khai thác công trình giao thông (Sở Xây dựng TPHCM) cho biết:

Qua theo dõi và kiểm tra, Sở Xây dựng TPHCM ghi nhận nhiều trường hợp vi phạm sử dụng lòng, lề đường vỉa hè để kinh doanh, buôn bán, đậu đỗ phương tiện không đúng nơi quy định... đã được cơ quan chức năng xử lý, ghi nhận có chuyển biến tích cực tại một số khu vực, tuy nhiên vẫn còn tình trạng tái diễn, nhất là tại các tuyến đường giáp ranh địa giới hành chính, khu dân cư, khu công nghiệp, chợ tự phát, bệnh viện,... Về thẩm quyền xử phạt đối với hành vi lấn chiếm lòng, lề đường, vỉa hè trước đây thuộc UBND cấp huyện và cấp xã, nhưng sau ngày 1/7/2025 thuộc UBND cấp phường, xã. Riêng vai trò của Sở Xây dựng là cơ quan thường trực Ban An toàn giao thông, trong lĩnh vực kết cấu hạ tầng, được giao trách nhiệm tham mưu, đôn đốc, tổng hợp, kiến nghị UBND TPHCM chỉ đạo, chấn chỉnh các địa phương trong công tác lập lại trật tự lòng, lề đường, vỉa hè trên địa bàn thành phố.

(còn nữa)

Kỳ sau: Tư duy lại bằng một đề án mới