Quảng cáo 'bẩn' ảnh hưởng tiêu cực đến người dùng như thế nào?

Thực trạng về hành vi quảng cáo “bẩn”

Theo các chuyên gia, hành vi quảng cáo bị coi là vi phạm đạo đức kinh doanh hay còn gọi là quảng cáo “bẩn” khi có các hoạt động sau:

Lôi kéo, nài ép, dụ dỗ người tiêu dùng ràng buộc với sản phẩm của nhà sản xuất bằng những thủ thuật quảng cáo rất tinh vi, không cho người tiêu dùng có cơ hội để chuẩn bị, để chống đỡ, không cho người tiêu dùng có cơ hội lựa chọn hay tư duy bằng lý trí;

Tạo ra hay khai thác, lợi dụng một niềm tin sai lầm về sản phẩm gây trở ngại cho người tiêu dùng trong việc ra quyết định lựa chọn tiêu dùng tối ưu, dẫn dắt người tiêu dùng đến các quyết định lựa chọn mà lẽ ra họ không thực hiện nếu không có quảng cáo;

Phóng đại, thổi phồng sản phẩm vượt quá mức hợp lý, có thể tạo nên trào lưu hay cả chủ nghĩa tiêu dùng sản phẩm đó, không đưa ra được những lý do chính đáng đối với việc mua sản phẩm đó, hay để chứng minh được ưu thế của sản phẩm đó so với sản phẩm khác;

Che dấu sự thật trong một thông điệp;

Đưa ra những lời giới thiệu mơ hồ với những từ ngữ không rõ ràng khiến khách hàng phải tự hiểu những thông điệp ấy;

Có hình thức khó coi, phi thị hiếu, sao chép lố bịch, làm mất đi vẻ đẹp của ngôn ngữ, làm biến dạng những cảnh quan thiên nhiên;

Nhằm vào những đối tượng nhạy cảm làm ảnh hưởng đến sự kiểm soát hành vi của họ.

Mặc dù, Luật Quảng cáo năm 2012 đã quy định rõ các hành vi cấm trong hoạt động quảng cáo như trái với truyền thống lịch sử, văn hóa, đạo đức, thuần phong mỹ tục của Việt Nam, phóng đại, phản cảm, thiếu thẩm mỹ… nhưng vi phạm về đạo đức dẫn đến quảng cáo “bẩn” vẫn diễn ra liên tục.

Nguyên nhân là do hình thức xử phạt hành vi vi phạm còn nhẹ, chưa đủ tính răn đe, chủ yếu là phạt tiền và xử lý hành chính. Đa số các vi phạm trong quảng cáo thường rơi vào các trường hợp như: Lợi dụng niềm tin sai lệch; phóng đại; hình thức khó coi và mang tính nhạy cảm.

Ảnh hưởng của quảng cáo “bẩn” đến người dùng

Thực tế, sự phát triển và bùng nổ của các nền tảng online hiện nay đã giúp cho bức tranh quảng cáo số của thị trường khu vực nói chung và thị trường Việt Nam nói riêng trở nên sôi động hơn bao giờ hết, đặc biệt là khi dịch bệnh Covid-19 tác động đến nhu cầu sử dụng Internet của người dân.

Từ đó, quảng cáo trực tuyến đã dần trở nên quen thuộc với hầu hết người dùng Internet qua các nền tảng mạng xã hội như YouTube, Facebook hay Google. Doanh thu khổng lồ hàng năm của quảng cáo trực tuyến phần nào cho thấy sự phổ biến cũng như tốc độ tăng trưởng, sức ảnh hưởng của loại hình quảng cáo này.

Theo nghiên cứu, các nội dung quảng cáo trên môi trường số thực sự có tác động rất lớn tới nhận thức và hành vi của người dùng. Tuy nhiên, chính vì hoạt động trên mạng nên ngày càng có nhiều quảng cáo “bẩn” tràn lan với các hình thức khiến người xem khó chịu, nội dung nhảm nhí, cắt ghép không đúng sự thật, lấy hình ảnh chính trị gia, bác sĩ, người nổi tiếng để tăng mức độ uy tín, thậm chí là có những hình ảnh rất dung tục, phản cảm. Đây là điều khiến nhiều người dùng cảm thấy lo ngại, đặc biệt là các bậc phụ huynh có con nhỏ.

Theo số liệu của công ty quảng cáo Adsota công bố, mức chi cho các hoạt động quảng cáo trực tuyến tăng đều mỗi năm tại Việt Nam. Cụ thể, năm 2019 là 22,5%, đến năm 2020 tăng lên 23,4% và dự kiến, con số này lần lượt trong các năm 2021, 2022 là 24,2% và 24,7%.

Cũng theo một nghiên cứu thị trường cho thấy, người dùng có xu hướng nhớ quảng cáo trên ứng dụng và website di động lâu và nhiều chi tiết hơn. Gần một nửa số người được khảo sát (47%) chia sẻ rằng, họ có thể nhớ rất nhiều hoặc một số quảng cáo họ đã xem trên các ứng dụng di động.

Kiểm soát, ngăn chặn quảng cáo "bẩn" trên nền tảng số

Theo các chuyên gia, khi quảng cáo "bẩn" bủa vây, người dùng cần tự bảo vệ chính mình trước bằng cách lựa chọn các nền tảng chính thống để giảm thiểu những rủi ro có thể gặp phải.

Thông qua các mạng phân phối quảng cáo, một nội dung quảng cáo có thể xuất hiện trên các nền tảng số theo quy trình tự động.

Cụ thể, các cá nhân/doanh nghiệp/ đại lý có nhu cầu sẽ tạo ra nội dung quảng cáo với mô tả kèm theo và tải lên các nền tảng phân phối quảng cáo, gọi là các Ad Network. Các Ad Network này có thể là một số đơn vị trong nước như AdMicro, Adtima hay các đơn vị xuyên biên giới như Google, Facebook.

Sau đó, các Ad Network, thông qua các thuật toán, sẽ phân phối quảng cáo tự động lên các Publisher là các trang web, ứng dụng, mạng xã hội hay báo điện tử có tham gia Ad Network đó.

Để kiểm soát ngăn chặn không cho những quảng cáo vi phạm xuất hiện trên nền tảng số thì cần ý chí, trách nhiệm của cả doanh nghiệp, nhà phân phối quảng cáo và các chủ các kênh, ứng dụng trên mạng.

Mới đây, Bộ Thông tin và Truyền thông đã chặn 2 mạng lưới quảng cáo xuyên biên giới không chịu hợp tác với Chính phủ Việt Nam. Việc quản lý nội dung quảng cáo cần phải được tăng cường hơn nữa dù biết còn đó rất nhiều khó khăn.

Facebook và Google hiện đang dẫn đầu về thị phần và doanh số quảng cáo trực tuyến tại Việt Nam với trên 80% tổng doanh thu. Đây cũng là 2 đơn vị phân phối quảng cáo khó làm việc nhất bởi các nền tảng xuyên biên giới này không có văn phòng đại diện tại Việt Nam.

Các quy định về quảng cáo của pháp luật Việt Nam có sự khác biệt với chính sách của Facebook hay Google. Người trả tiền quảng cáo chỉ tuân theo chính sách của các nền tảng này nên rất dễ lách luật.

Theo ông Lê Quang Tự Do - Phó Cục trưởng Cục Phát thanh Truyền hình và Thông tin điện tử, Bộ Thông tin và Truyền thông: "Quy định của một doanh nghiệp, kể cả doanh nghiệp toàn cầu, đều rất là lỏng lẻo để chạy theo lợi nhuận. Càng có nhiều người quảng cáo thì họ càng có nhiều tiền. Vì vậy, họ chỉ lọc những nội dung mang tính gọi là phổ quát, ví dụ xâm hại trẻ em hay khiêu dâm, bạo lực, còn những nội dung khác đặc thù của từng quốc gia, từng cộng đồng, dân tộc, thường họ không quan tâm nhiều".

Sự không đồng nhất này khiến bộ lọc quảng cáo tự động không mang đến hiệu quả triệt để. Do đó, vai trò của đội ngũ nhân sự trong việc chọn lọc quảng cáo hiển thị trên trang của mình là điều vô cùng quan trọng.

Mạng xã hội ngày càng thông minh khi biết phân phối quảng cáo trên mỗi giao diện khác nhau phụ thuộc vào hành vi, sở thích của người dùng. Do đó, không phải những gì người lớn thấy là trẻ em thấy và không phải những gì trẻ em xem thì người lớn cũng biết được. Vì vậy, hạn chế thấp nhất các quảng cáo độc hại xuất hiện trên môi trường mạng là yêu cầu cấp thiết để bảo vệ tất cả chúng ta.