Quy chuẩn khí thải xe mô tô, xe gắn máy: Bước tiến trong hiện đại hóa giao thông đô thị

Hà Nội và TPHCM đẩy mạnh siết quản lý phát thải

Thực hiện quy định của Luật Bảo vệ môi trường 2020, nhằm tăng cường kiểm soát ô nhiễm không khí đô thị và hoàn thiện hệ thống Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia (QCVN) về khí thải phương tiện giao thông, Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) được giao soạn thảo dự thảo Thông tư quy định QCVN về khí thải ô tô, xe mô tô, xe gắn máy và lộ trình áp dụng để trình Bộ trưởng ban hành.

Cùng với đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường xây dựng dự thảo Quyết định Quy định lộ trình áp dụng Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải xe mô tô, xe gắn máy tham gia giao thông trình lên Chính phủ để Thủ tướng ký ban hành.

Tại dự thảo, lộ trình thời gian kiểm định khí thải sẽ chính thức bắt đầu từ ngày 1/7/2027 tại Hà Nội và TPHCM, các đô thị lớn khác như Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ và Huế sẽ triển khai từ ngày 1/7/2028. Từ ngày 1/1/2030 kiểm định khí thải chính thức bắt đầu đối với xe máy trên địa bàn các tỉnh, thành phố còn lại. Tùy theo tình hình thực tế, các tỉnh, thành phố này có thể quy định áp dụng thời hạn sớm hơn.

Cụ thể, mô tô sản xuất trước năm 2008, áp dụng mức 1; mô tô sản xuất từ năm 2008 đến năm 2016, áp dụng mức 2; mô tô sản xuất từ năm 2017 đến ngày 30/6/2026, áp dụng mức 3; mô tô sản xuất sau ngày 1/7/2026, áp dụng mức 4.

Xe gắn máy sản xuất trước năm 2016, áp dụng mức 1; xe gắn máy sản xuất từ năm 2017 đến ngày 30/6/2027, áp dụng mức 2; xe gắn máy sản xuất từ ngày 1/7/2027, áp dụng mức 4.

Để có thời gian cho người dân làm quen, cơ quan soạn thảo đã bổ sung quy định sau 18 tháng kể từ khi bắt đầu kiểm định khí thải, cơ quan chức năng mới xử phạt, trước đó tập trung nhắc nhở, tuyên truyền. Xe mô tô, xe gắn máy không đạt yêu cầu khi kiểm định sẽ không được lưu hành giống như ô tô hiện nay.

Tại Hà Nội hiện có khoảng 8 triệu phương tiện, trong đó hơn 1 triệu ô tô và hơn 6,9 triệu xe máy với gần 73% xe đã sử dụng trên 10 năm.

Còn tại TPHCM, đô thị này đang quản lý hơn 9,5 triệu phương tiện (trong đó, có 989.505 ô tô và 8.431.000 mô tô). Hoạt động giao thông đang phát thải trên 13 triệu tấn CO2/năm.

Ghi nhận từ thực tế tại TP Hà Nội cho thấy, rất nhiều xe máy cũ vẫn còn tham gia giao thông tiềm ẩn nhiều nguy cơ gây tai nạn. Chưa kể nhiều xe máy cũ được chế lại thêm khung sắt để tận dụng chở hàng.

Ông Lê Hoài Nam - Phó Cục trưởng Cục Môi trường cho biết, việc áp dụng các tiêu chuẩn khí thải nghiêm ngặt trong thời gian tới sẽ có tác động đáng kể đến chất lượng không khí, đặc biệt là tại các đô thị lớn.

Ông Nam cũng cho rằng hiện nay gần như mọi hộ gia đình đều sở hữu xe máy, nên chính sách cần được xây dựng một cách thận trọng, có lộ trình rõ ràng và tạo sự đồng thuận cao. Đây là quan điểm nhất quán trong quá trình soạn thảo chính sách, tránh gây sốc cho người dân, đồng thời nâng cao tính tuân thủ và hiệu quả thực thi.

Đặc biệt, từ ngày 1/1/2030, toàn bộ ô tô, mô tô và xe gắn máy khi tham gia giao thông tại Hà Nội và TPHCM bắt buộc phải đạt tiêu chuẩn khí thải mức 2 trở lên. Các phương tiện không đáp ứng yêu cầu sẽ bị cấm lưu hành trong nội đô.

"Quy định này là điểm mới trong 2 dự thảo về khí thải xe ô tô và xe máy. Mục tiêu chính là loại bỏ dần những phương tiện cũ nát, không đạt chuẩn, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và cải thiện chất lượng không khí” - ông Nam chia sẻ.

Chỉ cấm xe không đạt chuẩn

Giới chuyên gia phân tích việc kiểm định khí thải xe máy không chỉ nhằm giảm thiểu ô nhiễm không khí, mà còn là bước tiến quan trọng trong quá trình hiện đại hóa hệ thống giao thông đô thị. Chính sách trên sẽ thúc đẩy loại bỏ xe máy có mức độ phát thải cao.

Còn mối lo xe cũ liệu có bị cấm lưu hành nội đô? Ông Trần Hoàng Phong - đại diện Cục Đăng kiểm (Bộ Xây dựng) cho biết: Dự thảo không giới hạn phương tiện theo năm sản xuất. Miễn là xe đạt chuẩn khí thải mức 2, dù đã qua sử dụng nhiều năm, vẫn có thể lưu hành ở nội thành.

Như vậy, xe máy cũ nếu đáp ứng được mức quy chuẩn khí thải tương ứng vẫn được lưu hành. Bởi vậy, thay vì lo lắng về việc xe bị cấm do niên hạn sản xuất cũ, người dân nên chú trọng vào việc đảm bảo xe được vận hành tốt, hệ thống xử lý khí thải đạt tiêu chuẩn, quy chuẩn theo quy định bằng cách bảo trì, bảo dưỡng xe thường xuyên theo khuyến cáo của nhà sản xuất; hoặc xem xét chuyển dần sang sử dụng xe điện.

Song cũng có nhiều băn khoăn xung quanh việc kiểm định xe máy, chẳng hạn hạ tầng kiểm định; Số lượng trạm kiểm định khí thải có đáp ứng được không? Các trạm kiểm định phải đầy đủ thiết bị và phải làm thế nào để công tác đăng kiểm không xảy ra tình trạng tiêu cực. Vấn đề thứ hai là chi phí kiểm định giá cả phải hợp lý và phải có cơ chế hỗ trợ tài chính đối với người dân thu nhập thấp. Chưa kể khi kiểm định cũng cần tổ chức sao cho thuận lợi, phù hợp với khả năng chi trả của từng địa phương. Hệ thống thiết bị kiểm định liệu có chính xác và ổn định? Khi 2 đầu tàu kinh tế áp dụng kiểm định đầu tiên thì xe từ các vùng địa phương khác đi vào (có lộ trình áp dụng kiểm định sau) được ứng xử như thế nào?

Mới đây, ông Nguyễn Tô An - Phó Cục trưởng Cục Đăng kiểm (Bộ Xây dựng) cho biết, Cục đang triển khai nhiều giải pháp đồng bộ như: Nâng cấp các trạm kiểm định hiện có, trang bị thiết bị đo phù hợp với quy chuẩn sắp ban hành; phối hợp với các nhà sản xuất, nhập khẩu để phát triển hệ thống đại lý và trung tâm sửa chữa, bảo dưỡng có đủ điều kiện kiểm định khí thải.

Đặc biệt, Cục sẽ triển khai các trạm kiểm định lưu động phục vụ người dân tại các khu công nghiệp, vùng sâu vùng xa. Giai đoạn 1 sẽ ưu tiên Hà Nội, TPHCM – nơi có mật độ phương tiện cao, tập trung triển khai tại các đại lý chính hãng... Những cơ sở này đã có mặt bằng, nhân lực và uy tín, có thể kiểm định, tư vấn, bảo dưỡng tại chỗ cho người dân.

Giai đoạn 2 (trong 2–3 năm tiếp theo), Cục sẽ mở rộng ra các quận, huyện và thành phố trực thuộc Trung ương, bao gồm cả các cơ sở sửa chữa nhỏ nếu đáp ứng đủ điều kiện. Giai đoạn 3 sẽ hướng tới kiểm soát khí thải toàn quốc, khuyến khích tư nhân tham gia phát triển hệ thống kiểm định rộng khắp...

Giới chuyên gia đánh giá, lộ trình kiểm soát khí thải phải thực hiện song song với việc xây dựng hệ thống kiểm định đủ năng lực, truyền thông rộng rãi để người dân hiểu và chuẩn bị, đồng thời ban hành các chính sách hỗ trợ hợp lý. Nếu người dân sửa chữa mà phương tiện vẫn không đạt chuẩn khí thải thì buộc phải chuyển đổi phương tiện. Khi đó, Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ để người dân có thể tiếp cận các phương tiện mới.

Trao đổi với phóng viên Báo Đại Đoàn Kết, ông Nguyễn Tô An – Phó Cục trưởng Cục Đăng kiểm cho biết, hiện tại chưa có cơ sở nào thực hiện đăng kiểm khí thải cho xe máy, do đó rất mong nhận được sự tham gia của các doanh nghiệp trong lĩnh vực này. Ông An cũng nhấn mạnh, trong quá trình kiểm định khí thải xe máy sắp tới, cần có chính sách hỗ trợ phù hợp, bởi xe máy là phương tiện mưu sinh của nhiều hộ gia đình, đặc biệt là người có thu nhập thấp. Ví dụ như chính sách thu xe cũ – đổi xe mới để hỗ trợ những trường hợp xe không đạt chuẩn khí thải nhưng vẫn cần được lưu thông.

Bà Sayaka Arai - Chủ tịch Hiệp hội Các nhà sản xuất xe máy Việt Nam - Tổng Giám đốc Honda:

Nhà quản lý cần có các giải pháp để chuyển đổi xe mô tô, xe gắn máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch tại các đô thị. Đối với xe xăng định hướng sản xuất và sử dụng xe xăng sạch hơn, trong đó giới hạn mức tiêu thụ nhiên liệu, tiêu chuẩn khí thải EURO4, nhiên liệu sinh học, kiểm soát khí thải xe lưu hành... Đối với xe điện, kiến nghị các thành phố xây dựng lộ trình phù hợp, khả thi để chuyển đổi sớm nhất từ năm 2030.