Sốt xuất huyết và nguy cơ trong tương lai

Chủ động đối phó

Sốt xuất huyết từ lâu đã trở thành một tai họa ở châu Á và châu Mỹ Latinh, khiến khoảng 20.000 ca tử vong mỗi năm. Tỷ lệ mắc bệnh này đã tăng gấp 8 lần trên toàn cầu kể từ năm 2000, chủ yếu do biến đổi khí hậu cũng như sự gia tăng di chuyển của người dân và đô thị hóa.

Nhiều trường hợp không được ghi nhận, nhưng vào năm 2022, 4,2 triệu trường hợp đã được báo cáo trên toàn thế giới. Các quan chức y tế công cộng đã cảnh báo rằng, mức độ lây truyền có thể gần đạt kỷ lục trong năm nay. Bangladesh hiện đang trải qua đợt bùng phát tồi tệ nhất từ trước đến nay, với hơn 1.000 người chết.

Ông Jeremy Farrar, chuyên gia về bệnh truyền nhiễm của WHO, người đã có 18 năm làm việc tại Việt Nam về các bệnh nhiệt đới trong đó có sốt xuất huyết và từng là người đứng đầu tổ chức từ thiện y tế toàn cầu Wellcome Trust và tư vấn cho chính phủ Anh về cách ứng phó với đại dịch Covid-19, cho biết: “Chúng ta cần chủ động hơn nhiều đối với bệnh sốt xuất huyết. Cần thực sự chuẩn bị cho các quốc gia về cách họ sẽ đối phó với áp lực bổ sung sẽ đến trong tương lai ở rất nhiều thành phố lớn”.

Theo ông Farrar, bệnh lây nhiễm có khả năng “bùng phát” và trở thành dịch bệnh đặc hữu ở các vùng của Mỹ, châu Âu và châu Phi - tất cả các khu vực đã có một số lây truyền cục bộ hạn chế - vì sự nóng lên toàn cầu khiến các khu vực mới trở nên thân thiện với muỗi truyền bệnh. Ông cảnh báo, điều đó sẽ gây áp lực lớn lên hệ thống bệnh viện ở nhiều nước.

“Việc chăm sóc lâm sàng thực sự chuyên sâu, đòi hỏi tỷ lệ y tá trên bệnh nhân cao. Tôi thực sự lo lắng khi điều này trở thành một vấn đề lớn ở châu Phi cận Sahara” - ông Farrar lo lắng.

Hầu hết những người mắc bệnh sốt xuất huyết đều không có triệu chứng, nghĩa là tỷ lệ ca bệnh được cho là cao hơn nhiều so với con số được báo cáo. Những người mắc bệnh này có thể bị sốt, co thắt cơ và đau khớp nghiêm trọng đến mức được gọi là “sốt gãy xương”. Trong trường hợp nghiêm trọng có thể gây tử vong (tỷ lệ 1%).

Không có phương pháp điều trị cụ thể cho bệnh sốt xuất huyết, mặc dù đã có vaccine phòng bệnh. Đầu tuần này, WHO đã khuyến nghị vaccine Qdenga của Takeda Pharmaceuticals (4502.T) cho trẻ em từ 6 đến 16 tuổi ở những khu vực mà nhiễm trùng là một vấn đề sức khỏe cộng đồng nghiêm trọng.

Theo ông Farra, chuẩn bị cho các khu vực mới trên thế giới để đối phó với bệnh sốt xuất huyết có nghĩa là đảm bảo rằng mọi quỹ y tế công cộng đều được chi tiêu vào đúng khu vực, bao gồm cả cách tốt nhất để kiểm soát muỗi.

Đầu tư cho vaccine

Các bệnh lây lan do loài muỗi thường được coi là các bệnh nhiệt đới bị lãng quên, gồm một nhóm bệnh lây nhiễm chủ yếu ảnh hưởng đến các nước có thu nhập thấp và đang gặp khó khăn trong việc thu hút đầu tư nghiên cứu và phát triển. Nhưng điều này đang thay đổi.

Policy Cures Research - cơ quan xuất bản báo cáo thường niên về đầu tư R&D vào các bệnh bị lãng quên - đã loại vaccine sốt xuất huyết khỏi đánh giá của họ vào năm 2013. Tổ chức này vẫn đang theo dõi các loại thuốc sốt xuất huyết và chế phẩm sinh học. Phân tích năm 2022 của họ cho thấy, nguồn tài trợ cho nghiên cứu các sản phẩm không phải vaccine tăng 33% so với năm trước, với mức đầu tư vào ngành đạt mức cao kỷ lục 28 triệu USD.

Ông Sibilia Quilici - Giám đốc điều hành của nhóm vận động hành lang sản xuất vaccine Vaccines Europe - cho biết, cuộc đánh giá hệ thống gần đây nhất của các thành viên cho thấy, khoảng 10% vaccine đang nhắm tới những căn bệnh "bị lãng quên".

Tại các nhà sản xuất dược phẩm lớn, J&J đang nghiên cứu phương pháp điều trị bằng thuốc kháng virus sốt xuất huyết và MSD đang có vaccine sốt xuất huyết, trong khi Sanofi đang phát triển loại vaccine sốt vàng da thứ hai. Hai loại vaccine sốt xuất huyết đã được phê duyệt ở EU – một của Sanofi và một của Takeda. Moderna gần đây cho biết, họ đang xem xét kỹ lưỡng một loại vaccine phòng bệnh sốt xuất huyết và có một loại đang được nghiên cứu.

Bà Rachael Crockett - Giám đốc vận động chính sách cấp cao của sáng kiến phi lợi nhuận “Thuốc dành cho các bệnh bị lãng quên” (DNDi) - cho biết, sự gia tăng đầu tư lớn mà không có cơ cấu để đảm bảo khả năng tiếp cận các sản phẩm một cách công bằng có nghĩa là “chúng ta hoàn toàn không có gì đảm bảo rằng sẽ không có hoạt động tích trữ, rằng giá sẽ không bị đẩy cao”. Một ví dụ điển hình là, kho dự trữ vaccine Ebola quốc gia của Mỹ vẫn tồn tại mặc dù chưa bao giờ xảy ra dịch Ebola ở nước này.

Nguyên nhân của nỗi sợ hãi này là những sai lầm của đại dịch Covid-19, khiến các quốc gia nghèo và yếu thế về sức mạnh chính trị phải xếp cuối hàng khi nói đến vaccine.

Chuyên gia Sibilia Quilici đã tìm cách xoa dịu những lo ngại này, chỉ ra Tuyên bố Berlin của ngành dược phẩm, một đề xuất nhằm dành phân bổ sản xuất vaccine trong các cuộc khủng hoảng sức khỏe. Ông Quilici cho biết, đây là một “cam kết thực sự mạnh mẽ xuất phát từ những bài học rút ra từ Covid-19 và chắc chắn có thể vượt qua những thách thức mà chúng ta gặp phải trong đại dịch, nếu nó được thực hiện nghiêm túc".

Sốt xuất huyết lây lan do muỗi Aedes aegypti bị nhiễm bệnh, loại muỗi này có hành vi khác với loài mang mầm bệnh sốt rét. Theo ông Jeremy Farrar - chuyên gia về bệnh truyền nhiễm của WHO, cách phòng ngừa thích hợp sẽ bao gồm các kế hoạch xử lý tại bệnh viện cũng như đổi mới khoa học bên cạnh các yếu tố quan trọng khác, chẳng hạn như quy hoạch đô thị, để tránh các khu vực có nước đọng gần hoặc trong nhà.