từ khóa: #hát xoan

Từ tháng 9/2025, đội ngũ nghệ nhân – những người ngày đêm âm thầm bảo tồn và lan tỏa di sản văn hóa phi vật thể – sẽ chính thức được hưởng loạt chính sách hỗ trợ thiết thực theo Nghị định 215/2025/NĐ-CP của Chính phủ. Đây được xem là bước đi nhân văn và kịp thời trong bối cảnh nhiều loại hình di sản đang dần mai một, thiếu vắng người kế thừa.

Trước tác động của mặt trái cơ chế thị trường, các loại hình nghệ thuật truyền thống như tuồng, chèo, cải lương, hát xoan... đứng trước xu hướng “thương mại hóa” vì mục đích lợi nhuận, phải đối mặt với tình trạng mai một, biến dạng, biến mất vô cùng gay gắt. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của nghệ thuật truyền thống ngày càng trở nên cấp thiết.

Những ngày này, trẩy hội về Đất Tổ Phú Thọ, du khách có nhiều cơ hội thưởng lãm hát Xoan tại miếu Lãi Lèn (nơi phát tích Xoan cổ), hoặc đình Hùng Lô ở thành phố Việt Trì.

Mời quý độc giả tìm đọc ấn phẩm Tinh hoa Việt (báo Đại Đoàn Kết) số 217, phát hành trên toàn quốc từ ngày 10/4/2024.

Việt Nam là một trong 25 quốc gia đầu tiên phê chuẩn Công ước 2003 về Bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể và hiện đang có 15 di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh.

Là loại hình nghệ thuật đặc sắc chứa đựng nhiều giá trị văn hóa cổ, gắn liền với tín ngưỡng thờ cúng Vua Hùng, nghệ thuật hát Xoan đã và đang được các nghệ nhân nỗ lực truyền lại cho thế hệ trẻ, góp phần gìn giữ giá trị văn hóa rất riêng của miền quê Phú Thọ.

Cội nguồn của Xoan là cội nguồn của lễ hội người Việt cổ. Phú Thọ được coi là trung tâm của bộ Văn Lang, là kinh đô xưa, là trung tâm của lễ hội thời Hùng Vương dựng nước. Hát Xoan trải qua một chặng dài lịch sử, nhưng dấu ấn tín ngưỡng cội nguồn dân tộc vẫn không mai một, mà ngược lại, Xoan vẫn còn sức sống trường tồn.

Hát Xoan Phú Thọ là trường hợp duy nhất cho tới nay từ Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp của nhân loại trở thành Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, theo UNESCO. Di sản văn hóa phi vật thể này không chỉ nỗ lực vượt khó để khẳng định thương hiệu của vùng đất Tổ mà còn đang là hình mẫu trong việc gắn kết, phát huy và lan tỏa các giá trị trong cộng đồng.

Với mong muốn đem đến cho du khách thập phương những tiết mục hay, độc đáo. Trước lễ hội nhiều ngày, các nghệ nhân và thành viên ở các phường Xoan cùng nhau tập luyện, thậm chí có người thức xuyên đêm.

Thí sinh Hoa hậu Du lịch Thế giới 2022 (Miss Tourism World) được nghe hát xoan, tham gia hoạt động gói bánh chưng, giã bánh dày khi về với Việt Trì (Phú Thọ).

Sản phẩm âm nhạc mang tên “Trò chơi… í a… Trời cho” đánh dấu lần đầu ca sĩ Hà Myo kết hợp Xẩm với hát Xoan, Rap và EDM. Thông qua MV ca nhạc, nữ ca sĩ mong muốn mang âm hưởng văn hóa truyền thống đến gần hơn với khán giả.

Cùng với Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, hát Xoan đang được trình diễn lung linh hơn và di sản này cũng được trao truyền khá hiệu quả. Đất Tổ thực sự đang có giải pháp khéo léo khi đưa Xoan ra "đối ngoại", lan tỏa Xoan đến với bạn bè quốc tế, lại phát huy vai trò của cộng đồng nhằm gìn giữ khúc hát môn đình có từ thuở Hùng Vương.

Việt Nam tự hào là quốc gia có 12 di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh và hàng nghìn di sản trong cộng đồng. Tuy nhiên, việc kết nối các di sản phi vật thể với ngành du lịch lại đang xảy ra những xung đột.

Sở VHTTDL tỉnh Phú Thọ phối hợp với UBND TP Việt Trì vừa tổ chức Lễ công bố Tour du lịch hằng ngày Hà Nội - Phú Thọ và sản phẩm du lịch “Hát Xoan làng cổ” năm 2018.

Sở VHTTDL tỉnh Phú Thọ cho biết, qua quá trình kiểm kê và cam kết tại 4 phường Xoan gốc và các cộng đồng liên quan, hầu hết ý kiến của các nghệ nhân và thành viên các câu lạc bộ hát Xoan trên địa bàn đều đánh giá hát Xoan Phú Thọ đã thoát khỏi tình trạng cần bảo vệ khẩn cấp.

Nếu được UNESCO chấp nhận, hát xoan sẽ được chuyển sang danh mục Di sản văn hoá phi vật thể đại diện nhân loại.   

Tại Hà Nội, trong 2 ngày 6, 7/10, Viện Âm nhạc thuộc Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam và Trung tâm Thông tin và Mạng lưới quốc tế về di sản văn hóa phi vật thể khu vực châu Á- Thái Bình Dương (ICHCAP) đã phối hợp tổ chức Hội nghị tiểu vùng Bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể khu vực Đông Nam Á lần thứ 2 - 2015. 

UBND tỉnh Phú Thọ đang gấp rút phối hợp Trung tâm Nghiên cứu và phát huy giá trị di sản văn hóa, Hội Di sản Việt Nam chỉ đạo các ngành chức năng nhanh chóng hoàn thiện hồ sơ trình UNESCO vào giữa tháng 11/2015, đưa hát Xoan trở thành di sản văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại.

Tự hào là quốc gia đa dạng các giá trị văn hóa phi vật thể, nhưng trong khi việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản còn chưa tốt, thì nhiều địa phương lại đang chạy theo số lượng di sản được phong danh. Bên thềm đợt kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể năm 2015, PV Báo Đại Đoàn Kết đã có cuộc trao đổi với TS. Lê Thị Minh Lý, Ủy viên Hội đồng Di sản Quốc gia, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu và phát huy giá trị di sản xung quanh vấn đề này.