Tài văn Hồ Phương

Nhà văn Hồ Phương tên khai sinh là Nguyễn Thế Xương. Ông sinh năm 1930 tại thị xã Hà Đông và là một trong những Chính trị viên xuất sắc trực tiếp chiến đấu và phụ trách báo Quân Tiên phong của Đại đoàn 308 trong chống Pháp. Đại đoàn 308 lừng danh hôm nay, cán bộ chiến sĩ, nhất là cánh Chính trị viên đại đội luôn thần tượng Hồ Phương. Hồ Phương nổi tiếng rất sớm với tác phẩm “Cỏ non” đã được đưa vào sách giáo khoa. Song một tác phẩm khác của ông cũng rất đáng kể, đó là “Thư nhà” viết năm 1948 khi chàng lính Hồ Phương mới 18 tuổi. Hồ Phương sau chiến dịch Điện Biên Phủ được điều về Tổng cục Chính trị với nhiệm vụ viết văn và tham gia thành lập Tạp chí Văn nghệ Quân đội. Ông ở một mạch từ đó tới lúc nghỉ hưu năm 1993, gần 40 năm cũng là người có thời gian công tác lâu nhất ở cơ quan và là vị tướng thọ nhất.

Các tác phẩm tiêu biểu của Hồ Phương phải kể đến: “Những tiếng súng đầu tiên” (1955); “Cỏ non” (1960); “Xóm mới” (1963); “Chúng tôi ở Cồn Cỏ” (1966); “Can Lịch” (1967); “Khi có một mặt trời’ (1972); “Biển gọi” (1980); “Bình minh” (1981); “Mặt trời ấm sáng” (1985); “Cánh đồng phía Tây” (1994); “Yêu tinh” (2001); “Những cánh rừng lá đỏ” (2005) và đặc biệt là tiểu thuyết “Cha và con” viết về Bác Hồ.

Thiếu tướng Hồ Phương luôn để lại tiếng cười không chỉ trong câu văn mà còn cả trong đời sống. Hôm chúng tôi tới thăm ông đầu năm 2021, ông vẫn cười vui dù nhớ nhớ quên quên. Ông nhắc chúng tôi phải chăm viết về bộ đội và hỏi bộ đội có còn đi chăn bò như thời anh Nhẫn không? Thế là tất cả cùng cười.

Những điều đặc biệt của nhà văn Hồ Phương thực ra cũng rất dễ thương. Ví như từ lúc ông về hưu (1993), không chỉ với cơ quan mà là bất cứ đơn vị nào mời ông đều phải cho xe đến đón. Ông không đi xe taxi hoặc các loại xe khác mà nhất thiết phải là xe cơ quan, đơn vị có lời mời. Ông đùa: Đã là tướng phải như vậy, không thể “lìu tìu” được. Tưởng khó như vậy song thực ra Hồ Phương rất dễ gần, dễ mời. Còn chuyện xe pháo thời nay nào có khó gì đâu!

Trong các sáng tác của Hồ Phương, tinh thần hy sinh luôn rực sáng. Ở ông, dường như những cái xấu xa khuất tất đều dễ bề bị ngòi bút vị tướng “tóm gọn” rồi cho biến mất rất là gọn ghẽ. Bởi vậy, đã có chuyện khi bàn về văn chương Hồ Phương, có người đã cho rằng không phải đọc kỹ cũng thừa biết ông viết gì, kết thúc ra sao, chắc chắn tốt lành lương thiện sẽ thắng mưu mô độc ác. Quả là chỗ này chưa hiểu biết gì về ông!

Sự thực khác hơn nhiều. Nhất là khi tiểu thuyết “Yêu tinh” của ông đoạt giải thưởng của Bộ Công an. Ở đó đã hằn lên những góc cạnh gồ ghề, những góc tối góc khuất đời người được Hồ Phương cài cắm thể hiện điệu ghê lắm. Hồ Phương rất biết cách làm độc giả và bạn văn phải ngả mũ trước những trang văn sát sàn sạt, trụi trần đến chua cay nanh nọc.

Cùng với tài văn ấy, trong “Cha và con” viết về vị Cha già kính yêu của dân tộc lại đằm thắm dung dị lạ thường. Hồ Phương như trổ hết tài ba nhung tuyết của mình cho tác phẩm. Đã ở độ tuổi tám, chín mươi mà ông vẫn có những câu chữ xanh non. Cái xanh non của Hồ Phương đã không còn rõ ràng mật ngọt như thời “Cỏ non” mà thăm thẳm vời vợi nỗi niềm của một người đã đi qua biết bao khổ đau cơ cực. Văn Hồ Phương chín tự nhiên như tằm đủ dâu đều lứa. Và Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học - Nghệ thuật đến với ông cũng là một lẽ tất nhiên.

Văn chương đã như vậy mà cuộc đời Hồ Phương cũng xanh non lắm. Tự biết tổ chức cuộc đời mình rất ra tấm ra món ngay từ khi còn làm báo Quân Tiên phong ở Đại đoàn 308 lừng danh. Sớm về Tổng cục Chính trị, gây dựng và dần bước lên vị trí lãnh đạo một cơ quan toàn những ông lừng danh tên tuổi. Nào Nguyễn Khải viết văn như gió. Nào Xuân Sách lim dim tướng số mà công lực chân dụng khiếp vía. Nào Nhị Ca lịch lãm uyên thâm. Nào Vũ Tú Nam sắc sảo cái gì cũng biết. Nào Nguyễn Minh Châu rủ rỉ rù rì nhưng là nước ở trong mây, kim ở trong bông. Đến lứa đàn em như: Lê Lựu, Chu Lai, Trung Trung Đỉnh, Nguyễn Khắc Trường, Khuất Quang Thụy, Duy Khán, Trần Đăng Khoa… từ văn chương đến kế sách đều gớm cả, vậy mà ông anh Hồ Phương cứ giữ vững nguyên tắc thủ trưởng mà chuyện đều sau trước yên hàn. Đó cũng là cái tài quản lý của Hồ Phương.

Nói về tài quản lý của Hồ Phương có mà cả ngày không hết. Đối với nhà văn Hồ Phương, việc làm lãnh đạo một tờ tạp chí văn nghệ cũng như sáng tác nó cũng “chơi chơi thật thật” thế. Ấy mà chớ có tơ lơ mơ với ông. Hồ Phương luôn ngồi một chỗ mà chuyện ở cơ quan cái gì cũng biết. Anh em có nói gì sau lưng Hồ Phương đều biết tuốt. Có gì ngài ấy chỉ tủm tỉm cười quyết không dây dưa với đám đàn em bò bướu. Thế lại hóa hay, thế mới mau chóng có được những: “Thời xa vắng”, “Chim én bay”, “Mảnh đất lắm người nhiều ma”, “Lạc rừng”… lừng lẫy trên văn đàn.

Đừng tưởng nhà văn Hồ Phương không đọc sách của anh em trẻ. Ông chăm đọc là khác, nhưng tuyệt đối không khen chê cụ thể những gì. Hồ Phương chỉ luôn mủm mỉm bảo “ông viết được đấy”. Muốn nói dối Hồ Phương rất dễ. Chỉ cần giả vờ nghiêm giọng bảo: Bác viết thế không được. Người ta sắp quy kết viết thế là phản động đấy. Hồ Phương lập tức thần mặt ra bảo: “Chết, chết! Văn tớ phản động à? Gay nhỉ…”. Thế đấy, Hồ Phương lắm lúc là như thế.

Lắm lúc tôi cứ lẩn mẩn nghĩ rằng, quái, không biết tại làm sao tạo hóa lại cứ toàn những ông cá tính khác thường về hội tụ nơi Nhà số 4. Nào là Thanh Tịnh như một thiên sứ mà thơ thì như sấm vỹ nhân gian “Dễ trăm lần không dân cũng chịu/ Khó vạn lần dân liệu cũng xong”. Nào là Phùng Quán “Yêu ai thì bảo rằng yêu/ Ghét ai cứ bảo là ghét/ Dù ai ngon ngọt nuông chiều/ Cũng không nói yêu thành ghét”. Nào là Vũ Cao “Anh đi bộ đội sao trên mũ/ Mãi mãi là sao sáng dẫn đường”. Nào là Xuân Sách “Việt Nam trên đường chúng ta đi/ Nghe gió thổi rừng xanh quê ta đó”. Nào là Nguyễn Đức Mậu “Có người lính mùa thu ấy ra đi từ mái tranh nghèo”… Các nhà thơ đã thế, còn như nhà văn càng gớm hơn. Nào là anh hùng Núp trong “Đất nước đứng lên”. Nào là Đào trong “Mùa lạc”; lão Khúng, chị Nguyệt của Nguyễn Minh Châu; Giang Minh Sài của Lê Lựu… Tất cả đều đã tạo ra bản đại giao hưởng văn chương của Nhà số 4 - địa chỉ của Tạp chí Văn nghệ Quân đội.

Ấy vậy mà lão cổ thụ Hồ Phương đã trụ vững suốt gần bốn mươi năm trong ngôi Thiếu lâm tự văn chương ấy.

Văn chương thật lạ, đúng như vạn vật sinh ra đều tất có chỗ dùng. Văn chương ôm trùm phận người mà phận người cũng ôm trùm văn chương là thế. Thiếu tướng, nhà văn Hồ Phương, kể từ lúc viết “Cỏ non” năm 19 tuổi, nay đã trên chín chục xuân xanh chắc chắn chả còn lạ lẫm điều gì nên mới thường hay nhớ nhớ, quên quên.

Hồ Phương nổi tiếng rất sớm với tác phẩm “Cỏ non” đã được đưa vào sách giáo khoa. Song một tác phẩm khác của ông cũng rất đáng kể, đó là “Thư nhà” viết năm 1948 khi chàng lính Hồ Phương mới 18 tuổi. Hồ Phương sau chiến dịch Điện Biên Phủ được điều về Tổng cục Chính trị với nhiệm vụ viết văn và tham gia thành lập tạp chí Văn nghệ Quân đội. Ông ở một mạch từ đó tới lúc nghỉ hưu năm 1993, gần 40 năm cũng là người có thời gian công tác lâu nhất ở cơ quan và là vị tướng thọ nhất.