Thu hẹp khoảng cách số đối với trẻ em nghèo

Hàng triệu trẻ em không thể tiếp cận Internet

Báo cáo “Tuổi thơ trong thế giới số” (UNICEF, 2025) cho thấy, ngay cả ở các quốc gia giàu có, nơi hạ tầng số phát triển, cứ năm trẻ 10 tuổi thì có 1 em vẫn không có internet tại nhà. Ở các quốc gia thu nhập thấp và trung bình, mức độ bị gạt ra khỏi thế giới số còn nghiêm trọng hơn, với 40% trẻ em hoàn toàn không được kết nối. UNICEF nhấn mạnh, điều kiện kinh tế - xã hội của gia đình là “yếu tố dự báo quan trọng nhất” quyết định khả năng trẻ được truy cập internet, đồng thời cho biết một phần ba trẻ bị bỏ lại phía sau đến từ những hộ nghèo nhất.

Tại châu Phi cận Sahara, khảo sát 5.020 trẻ em ở Ethiopia, Kenya, Uganda, Tanzania và Namibia cho thấy những rào cản kết nối vẫn rất lớn. Có tới 31% trẻ thường xuyên gặp tình trạng mạng yếu hoặc chập chờn; 30% không thể chi trả chi phí dữ liệu di động; và 20% phải chia sẻ một thiết bị cho nhiều thành viên trong gia đình. Đáng lo ngại hơn, 23% trẻ, phần lớn là bé gái, không được cha mẹ cho phép sử dụng internet, điều này phản ánh rõ rệt bất bình đẳng giới trong tiếp cận công nghệ.

Tình trạng bất bình đẳng số cũng xuất hiện rõ ở các quốc gia phát triển. Tại Anh, khảo sát của RM Technology (2025) cho biết, 57% gia đình thu nhập thấp không có thiết bị hoặc Internet ổn định ngoài giờ học, khiến trẻ em nghèo rơi vào “mùa hè tắt kết nối”, khi mọi hoạt động học trực tuyến bị gián đoạn. Theo các giáo viên, 75% học sinh tụt lại trong học lực hoặc giảm hứng thú học tập vì thiếu truy cập số, và 31% thậm chí không có kỹ năng công nghệ cơ bản.

Tại Mỹ, bất bình đẳng số tiếp tục gắn chặt với bất bình đẳng chủng tộc và khu vực. Theo Trung tâm Nghiên cứu Pew, 32% hộ gia đình người da màu ở Mỹ không có internet tăng rộng, gần gấp đôi mức trung bình toàn quốc là 18%. Ở vùng nông thôn miền Nam, có tới 25,8% dân cư hoàn toàn không thể đăng ký internet cố định.

Sự thiếu kết nối còn kéo theo những hệ lụy kinh tế - xã hội rõ rệt. Nghiên cứu của Đại học Nam California (USC) cho thấy, chỉ cần tốc độ internet tăng thêm 10Mbps cũng có thể giúp thu nhập của các hộ gia đình da màu tăng trung bình 3,8%. Tuy nhiên, theo Ngân hàng Dự trữ Liên bang New York, gói internet rẻ nhất vẫn chiếm tới 2,43% thu nhập hằng tháng của các gia đình thu nhập thấp.

Khoảng cách số không chỉ mở rộng giữa các nhóm dân cư trong một quốc gia mà còn giữa các quốc gia trên thế giới. Báo cáo “Sự phân kỳ vĩ đại tiếp theo” của Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) cảnh báo rằng, trí tuệ nhân tạo (AI) có thể tạo ra một thế hệ bất bình đẳng hoàn toàn mới giữa các nước. Ông Philip Schellekens - Nhà Kinh tế trưởng UNDP khu vực châu Á – Thái Bình Dương nhấn mạnh: “AI đang mở ra một thời kỳ mới, trong đó bất bình đẳng giữa các quốc gia có xu hướng gia tăng trở lại sau nhiều thập kỷ thu hẹp”.

Xây dựng hệ thống bao trùm, công bằng   và bền vững

Nhiều quốc gia đang áp dụng các mô hình sáng tạo để vượt qua thách thức hạ tầng. Ở Ấn Độ, các xe thư viện số trang bị máy tính bảng và wi-fi phục vụ tới 300 trẻ mỗi ngày, giúp học sinh vùng sâu lần đầu được tiếp cận học liệu số. Bangladesh triển khai xe ICT lưu động dành cho trẻ em gái, giúp hơn 4.500 em được học kỹ năng máy tính dù sống trong cộng đồng không có internet cố định. Tại Kenya, các phòng lab công nghệ di động chạy bằng năng lượng mặt trời và internet vệ tinh đã mang kỹ năng lập trình và chế tạo robot đến cho hơn 40.000 trẻ ở vùng nông thôn. Những mô hình này cho thấy, bài toán kết nối hoàn toàn có thể được giải quyết bằng cách tiếp cận linh hoạt và thân thiện với cộng đồng.

Ở các nước giàu, các giải pháp tập trung vào hỗ trợ kinh tế và khả năng tiếp cận. Anh triển khai chương trình “Lớp học kết nối” và các gói trợ giá cho hộ nghèo. Tại Mỹ, nhiều bang đầu tư vào mạng băng thông rộng cộng đồng, trong khi Chương trình “Kết nối giá phải chăng” của Liên bang hỗ trợ 30 USD mỗi tháng cho hàng triệu hộ thu nhập thấp.

Song song với hạ tầng và thiết bị, nhiều quốc gia đang ưu tiên đào tạo giáo viên và nâng cao kỹ năng số cho trẻ và phụ huynh. Estonia đã đưa đào tạo công nghệ vào chương trình sư phạm; Hàn Quốc triển khai sách giáo khoa số 2.0 tích hợp AI; Kenya huấn luyện giáo viên địa phương vận hành phòng lab di động.

OECD kêu gọi xây dựng môi trường số an toàn cho trẻ, kết hợp giữa bảo vệ và trao quyền. Trẻ cần được học cách phân biệt thông tin sai lệch, quản lý dữ liệu cá nhân và tương tác văn minh trên mạng. Tiến sĩ Vicky Ford - Chủ tịch Ủy ban OECD về An toàn Trẻ em trong Môi trường số nhấn mạnh: “Trẻ em chỉ thực sự an toàn khi các em có đủ kỹ năng để hiểu, lựa chọn và tự bảo vệ trong môi trường trực tuyến”. Nhiều quốc gia đã áp dụng tiếp cận này, từ Phần Lan đưa an toàn số vào chương trình bắt buộc, đến Úc và Singapore với các cơ quan chuyên trách bảo vệ trẻ em trên internet.

Khoảng cách số đang trở thành đường đứt gãy mới chia cắt tương lai của hàng trăm triệu trẻ em. Số hóa chỉ có ý nghĩa khi đi cùng nỗ lực bảo đảm mọi trẻ đều được kết nối, được học tập và không ai bị bỏ lại phía sau.