Thu hẹp khoảng cách về khuyến nghị kiểm sát thuốc lá trong nước và quốc tế

WHO: Khuyến nghị quản lý thuốc lá nung nóng như sản phẩm thuốc lá

Dù trong nước luôn nhấn mạnh việc tuân thủ Công ước Khung về kiểm soát thuốc lá (FCTC), nhưng thực tế việc thực thi các khuyến nghị của WHO toàn cầu về kiểm soát thuốc lá đối với các quốc gia thành viên vẫn nhiều còn vướng mắc.

Tại Hội nghị các nước thành viên FCTC lần thứ 8 năm 2018 (COP8), WHO đã xác định thuốc lá nung nóng (TLNN) là sản phẩm thuốc lá và khuyến nghị các nước quản lý theo khung pháp lý kiểm soát thuốc lá hiện hành. Quan điểm này đã được tái khẳng định tại COP10 năm 2024.

Việc FDA cho phép thương mại TLNN dưới chỉ định là Sản phẩm Thuốc lá Điều chỉnh Nguy cơ – Giảm thiểu Rủi ro (Modified Risk Tobacco Product - MRTP) là sự chấp nhận có điều kiện rằng sản phẩm ít gây hại hơn thuốc lá điếu, điều này tạo ra sự khác biệt lớn so với khuyến nghị của WHO chỉ dừng lại ở việc quản lý như thuốc lá thông thường.

Tại Mỹ, Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) xếp loại TLNN là sản phẩm thuốc lá không đốt cháy và kiểm soát sản phẩm này theo Luật kiểm soát thuốc lá của Liên bang.

Với chiến lược kiểm soát thuốc lá theo mục tiêu ưu tiên giới trẻ, vào ngày 14/11 vừa qua, WHO đã công bố Báo cáo Kỹ thuật số 1066 do TobReg thực hiện. Đây là đội ngũ các chuyên gia do WHO lựa chọn để nghiên cứu các vấn đề xung quanh các sản phẩm thuốc lá, và từ đó đưa ra khuyến nghị chính sách dựa trên báo cáo kỹ thuật này. Tài liệu này đồng thời cung cấp cơ sở khoa học giúp các nước xây dựng chính sách kiểm soát phù hợp trước sự đa dạng của các loại thuốc lá trên thị trường hiện nay.

Dẫn dữ liệu so sánh TLNN và TLĐT theo Bảng TobReg 1066, TLĐT đạt 6/6 đặc điểm thu hút giới trẻ, TLNN chỉ 2/6, thấp hơn cả thuốc lá điếu. Cần làm rõ rằng, Báo cáo TobReg 1066 chủ yếu tập trung vào các chiến lược giảm tính hấp dẫn để phòng ngừa giới trẻ, chứ không phải đánh giá mức độ gây hại tương đối giữa các sản phẩm (mặc dù hai yếu tố này có liên quan đến nhau). Việc WHO tiếp tục quản lý TLNN là sản phẩm thuốc lá vẫn giữ nguyên.

Trong báo cáo, các chuyên gia đã phân loại và chỉ ra những sản phẩm đang thu hút giới trẻ thông qua một bảng đánh giá.

Bảng xếp hạng gồm các loại thuốc lá phổ biến hiện nay như thuốc lá điếu truyền thống, xì gà, shisha, thuốc lá điện tử (TLĐT), TLNN và các sản phẩm nicotine khác… Theo đó, TLĐT và TLNN có kết quả đánh giá trái ngược nhau.

TLĐT được đánh giá là sản phẩm thu hút giới trẻ nhất khi đạt đủ 6 đặc điểm gồm hương vị; thiết kế kín đáo; tính tiện lợi; hình dạng giống vật phẩm/kẹo/đồ chơi dành cho giới trẻ; sử dụng phụ gia thúc đẩy việc sử dụng và không chứa lá thuốc lá.

Ngược lại, TLNN là sản phẩm kém thu hút nhất (thấp hơn cả thuốc lá điếu), chỉ 2/6 đặc điểm. Trong đó, 3 yếu tố được đánh giá là thu hút giới trẻ nhất gồm: sản phẩm bắt mắt có hình ảnh hoạt hình, đồ chơi, tính tiện dụng, và thiết kế dưới dạng dễ ẩn dấu đều không có ở TLNN.

Kết luận này góp phần làm rõ quan điểm nhầm lẫn tại thị trường trong nước về mức độ hấp dẫn của TLNN so với TLĐT đối với thanh thiếu niên.

Trong khi đó, việc hiểu và phân loại TLĐT, TLNN vẫn còn tồn tại nhiều tranh luận trong nước. Các sản phẩm này thường được gom chung, và đánh đồng về mức độ tác hại như nhau.

Tại phiên thảo luận tổ của Quốc hội mới đây, PGS.TS Nguyễn Lân Hiếu, Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, Đại biểu Quốc hội đoàn Gia Lai, đã nêu quan điểm mạnh mẽ về vấn đề này.

Theo ông, cần phân biệt rõ hai loại sản phẩm này vì mức độ gây hại và cơ chế hoạt động hoàn toàn khác nhau. “Việc xếp chung chúng vào cùng nhóm trong các quy định cấm đang khiến công tác quản lý trở nên thiếu hiệu quả. Thực tế, thuốc lá điện tử vẫn được bày bán tràn lan trên mạng, công khai 24/7, với đủ mẫu mã, màu sắc bắt mắt, thu hút giới trẻ”, ông Hiếu nói.

WHO cảnh báo nguy cơ cấm toàn diện: Giảm cơ hội chuyển đổi và tăng buôn lậu

Cũng trong báo cáo, WHO nhắc lại sản phẩm thuốc lá gây hại cao nhất vẫn là thuốc lá điếu truyền thống. Việc này có thể được hiểu nhằm tránh việc sa đà vào bài trừ triệt để các loại thuốc lá mới vì những nguy cơ chưa đo lường được sẽ có thể vô hình trung đang gián tiếp “bảo hộ” cho thuốc lá điếu.

Do vậy, báo cáo đề cập hướng tiếp cận cần đạt đa mục tiêu. Việc thực thi bất kỳ chính sách nào cũng cần đồng thời đánh giá liệu đó có thể giải quyết mục tiêu cai nghiện cho người trưởng thành đang hút thuốc lá điếu và ngăn chặn giới trẻ tiếp cận sử dụng các sản phẩm thuốc lá.

Với TLNN, báo cáo mới nhất của WHO không đưa ra khuyến nghị cấm đối với toàn bộ dân số mà nên kiểm soát theo như luật kiểm soát thuốc lá hiện hành, như những gì mà WHO đã khuyến nghị trước đó.

Thay vào đó, trọng tâm được đặt vào các giải pháp quản lý như cấm hương vị, kiểm soát quảng cáo hoặc đánh thuế, song song đó kêu gọi nghiên cứu chi tiết hơn thay vì áp dụng ngay các biện pháp cứng rắn như lệnh cấm tức thời.

Mặt khác, cũng tại mục 2.5.1.5 của báo cáo, WHO bày tỏ lo ngại rằng việc áp dụng lệnh cấm toàn diện có thể làm giảm cơ hội chuyển đổi của người hút thuốc lá điếu sang các giải pháp thay thế thuốc lá điếu hiện tại, thậm chí khiến họ quay lại sử dụng thuốc lá điếu vốn là sản phẩm độc hại mà không ai có thể phủ nhận. Bên cạnh đó, lệnh cấm còn có thể thúc đẩy tình trạng buôn lậu – vấn nạn mà các cơ quan chức năng đang nỗ lực ngăn chặn.

Trong báo cáo này, WHO toàn cầu không cực đoan trong việc triển khai một lệnh cấm toàn diện đối với toàn bộ dân số. Nhưng để ngăn chặn sự phổ biến các sản phẩm này đến với giới trẻ, WHO khuyến nghị các báo cáo nghiên cứu và theo dõi thường xuyên về hoạt động tiếp thị sản phẩm của ngành thuốc lá.

WHO cũng dẫn chứng một số nghiên cứu tại những quốc gia đã cho phép kinh doanh hợp pháp các sản phẩm này, gồm các nghiên cứu bán thực nghiệm về mối liên quan giữa việc tiếp xúc, chính sách quản lý với hành vi sử dụng ở giới trẻ, làm cơ sở để xem xét biện pháp hạn chế hương liệu và quy định nồng độ nicotine.

Cho đến nay, các dữ liệu của WHO toàn cầu đã được công bố đầy đủ. Điều này hoàn toàn phù hợp cho các nước thành viên tham khảo và thực thi.

Liệu Việt Nam có nên xem xét các giải pháp quản lý riêng biệt giữa TLĐT (sản phẩm thu hút giới trẻ nhất) và TLNN (sản phẩm ít thu hút giới trẻ nhất) thông qua việc áp dụng khuôn khổ kiểm soát thuốc lá hiện hành nhưng linh hoạt hơn, thay vì lệnh cấm toàn diện cho cả hai?