Văn hóa là sức mạnh nội sinh - Bài 1: Văn hóa trong tầm nhìn phát triển đất nước giai đoạn mới
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng sắp diễn ra, Dự thảo Văn kiện trình Đại hội lần này đang được lấy ý kiến rộng rãi trong cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân. Trong đó, những điểm mới về văn hóa được đặc biệt quan tâm. Báo Đại đoàn kết khởi đăng loạt bài “Văn hóa là sức mạnh nội sinh”, ghi nhận những phân tích, đóng góp từ các chuyên gia bàn giải pháp khơi dậy sức mạnh của văn hoá để phát triển đất nước.
Yêu cầu “Phát triển mạnh mẽ, toàn diện văn hóa và con người Việt Nam” trong dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội XIV thể hiện bước phát triển mới trong tư duy lý luận của Đảng về vị trí, vai trò và phương thức phát triển văn hóa trong thời kỳ mới. Từ cách tiếp cận coi văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, đến xác lập nó là nguồn lực nội sinh, động lực và hệ điều tiết của phát triển đất nước, Đảng đã nâng văn hóa lên vị thế trung tâm trong chiến lược phát triển quốc gia bền vững.
Khẳng định vị thế của văn hóa
Từ Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (1991), cho đến Nghị quyết trung ương 5 khoá VIII (1998) và Nghị quyết số 33-NQ/TW (2014) về xây dựng và phát triển văn hoá, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước… đã cho thấy, trong quá trình phát triển của đất nước, Đảng ta luôn xác định văn hoá là nền tảng tinh thần xã hội, là động lực của sự phát triển bền vững. Qua các nghị quyết, từng thời kỳ cho thấy tư duy lý luận về văn hoá ngày càng gắn bó với cuộc sống và sự vận hành, phát triển của xã hội.
Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIV về lĩnh vực văn hóa cho thấy nhiều điểm đổi mới đáng chú ý, vừa kế thừa tinh thần của Đại hội XIII, vừa có những bổ sung và nhấn mạnh sâu sắc hơn. Trong đó, nổi bật là việc xác định rõ hệ giá trị quốc gia và con người Việt Nam trong thời kỳ mới, thúc đẩy phát triển văn hóa số, công nghiệp văn hóa, đồng thời khẳng định vai trò của văn hóa như một nguồn sức mạnh mềm quan trọng của quốc gia.
Văn kiện nhấn mạnh “Khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, tự chủ, tự tin, tự lực, tự cường, tự hào dân tộc, khát vọng xây dựng đất nước phồn vinh, văn minh, hạnh phúc. Phát huy có hiệu quả giá trị văn hoá và tinh thần cống hiến của con người Việt Nam, để văn hoá thực sự trở thành nguồn lực nội sinh, động lực và hệ điều tiết phát triển đất nước”. Điều này thể hiện bước chuyển mạnh mẽ trong tư duy lý luận của Đảng về xác lập vị trí, vai trò của văn hóa trong công cuộc phát triển đất nước. Văn hoá từ chỗ được xem là yếu tố “đi sau, bổ trợ” cho kinh tế - chính trị, thì nay được khẳng định là lĩnh vực đồng hành, định hướng và dẫn dắt sự phát triển. Văn hóa không chỉ là nền tảng tinh thần của xã hội, mà còn thúc đẩy phát triển bền vững, góp phần định hướng, điều hòa và giải quyết những vấn đề nảy sinh trong đời sống xã hội.
Dự thảo cũng xác định rõ một hệ giá trị toàn diện, bao gồm: hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam. Đảng ta đưa ra khung giá trị có tính hệ thống và đồng bộ, gắn chặt với mục tiêu “xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”, làm cơ sở để vận dụng vào thực tiễn đời sống.
Cùng với đó, Dự thảo nhấn mạnh yêu cầu phát triển toàn diện con người Việt Nam. Từ đạo đức, trí tuệ, ý thức dân tộc đến năng lực sáng tạo, thẩm mỹ, thể lực và kỹ năng nghề nghiệp. Đây không chỉ là mục tiêu mà còn là động lực của quá trình phát triển đất nước.
Trong bối cảnh chuyển đổi số, Dự thảo đã nêu rõ định hướng phát triển văn hóa số lành mạnh, khuyến khích công nghiệp văn hóa, coi đây vừa là ngành kinh tế mới, vừa là phương tiện lan tỏa giá trị tinh thần dân tộc. So với Đại hội XIII, khái niệm “văn hóa số” lần này được nhìn nhận rõ ràng và thực tế hơn, phù hợp với đời sống sáng tạo của giới trẻ.
Một điểm mới nổi bật khác là quan điểm mở rộng hợp tác, quảng bá văn hóa Việt Nam ra thế giới. Dự thảo nhấn mạnh yêu cầu “chủ động, tích cực hợp tác, quảng bá hình ảnh đất nước, giá trị văn hóa và con người Việt Nam ra thế giới”, khẳng định văn hóa không chỉ phục vụ phát triển trong nước mà còn là cầu nối ngoại giao, biểu tượng bản sắc và sức mạnh mềm quốc gia.
Kiến tạo sức mạnh văn hóa
Theo các chuyên gia, Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng về văn hoá là sự kế thừa tinh thần của các kỳ Đại hội trước đây, đồng thời được bổ sung và nhấn mạnh sâu sắc hơn. Từ việc xác định rõ hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị con người trong giai đoạn mới, đến định hướng phát triển văn hóa số, công nghiệp văn hóa và khẳng định văn hóa như một sức mạnh mềm, nguồn lực chiến lược của quốc gia, tất cả cho thấy bước tiến trong tư duy và tầm nhìn của Đảng về vai trò của văn hóa trong thời kỳ hội nhập và chuyển đổi số.
Nhìn nhận về những đổi mới trong Dự thảo Văn kiện trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng về văn hoá, PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương – Viện trưởng Viện Văn hoá, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam cho rằng, Dự thảo Báo cáo Chính trị Đại hội XIV đã đánh dấu sự chuyển dịch từ tư duy giá trị sang tư duy thể chế về văn hóa, phản ánh bước tiến quan trọng trong nhận thức của Đảng. Đây không chỉ là sự kế thừa, mà là sự đổi mới trong cách nhìn văn hóa như một năng lực quản trị phát triển, vừa mang tính chính trị, vừa có khả năng thực thi trong đời sống.
Việt Nam đang hướng tới phát triển mô hình quốc gia kiến tạo xu thế trong dòng chảy văn hóa toàn cầu, kết hợp ba tầng động lực: giá trị Việt Nam – thể chế linh hoạt – cộng đồng sáng tạo. Như vậy, từ góc độ thể chế, Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV không chỉ tiếp nối truyền thống, mà đã mở ra một tầm nhìn phát triển mới coi văn hóa trở thành nguồn năng lực quản trị và sức mạnh mềm của quốc gia, gắn kết giữa lý luận, chính sách và hành động. Nằm ở điểm giao giữa ý chí sáng tạo và thể chế phát triển, Việt Nam đang định hình vị thế của một quốc gia kiến tạo xu thế trong dòng chảy văn hóa toàn cầu. Với cách tiếp cận này, văn hóa Việt Nam đang trở thành động lực cốt lõi của phát triển bền vững trong kỷ nguyên mới.
Đồng quan điểm, TS Phạm Việt Long - nguyên Chánh Văn phòng Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch - VHTTDL) đánh giá, Dự thảo Văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng đã thể hiện bước chuyển mạnh mẽ trong tư duy lý luận về văn hóa, đánh dấu một giai đoạn phát triển mới trong nhận thức và định hướng chiến lược. Điểm nhấn nổi bật nhất là việc xác định văn hóa không chỉ là nền tảng tinh thần mà còn là “nguồn lực nội sinh, động lực và hệ điều tiết phát triển đất nước”. Đây là một bước tiến vượt bậc, cho thấy Đảng đã nhìn nhận văn hóa như một yếu tố cấu thành trực tiếp trong mô hình phát triển quốc gia, ngang hàng với kinh tế, chính trị và xã hội.
Quan điểm này phản ánh rõ trong việc đề xuất xây dựng “hệ sinh thái văn hóa” - một khái niệm mới, bao gồm con người, môi trường sáng tạo, thị trường văn hóa và thể chế quản lý. Dự thảo nhấn mạnh phát triển công nghiệp văn hóa gắn với kinh tế số, coi đây là hướng đi chiến lược để nâng cao giá trị gia tăng của văn hóa trong nền kinh tế. Điều này phù hợp với xu thế toàn cầu, khi các quốc gia ngày càng coi văn hóa là sức mạnh mềm để nâng cao vị thế quốc gia.
Cũng theo ông Long, một điểm đáng chú ý khác là việc đặt con người ở vị trí trung tâm của phát triển văn hóa. Dự thảo đề cập đến việc xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, có bản lĩnh, năng lực sáng tạo, tinh thần dân tộc và trách nhiệm xã hội. Đây là sự chuyển dịch từ tư duy “văn hóa phục vụ chính trị” sang “văn hóa kiến tạo phát triển”, thể hiện rõ trong việc khuyến khích sáng tạo, bảo vệ quyền tự do biểu đạt trong khuôn khổ pháp luật, và thúc đẩy các giá trị nhân văn, dân chủ, tiến bộ.
Nội dung của Dự thảo sâu sắc, thể hiện sự kế thừa những quan điểm nhất quán của Đảng về vai trò của văn hoá trong các nhiệm kỳ trước. Bên cạnh mục riêng viết về văn hoá, hầu hết các phần khác của văn kiện đều có dấu ấn và vai trò của văn hoá. Văn kiện lần này thể hiện rõ tinh thần đổi mới và hành động. Văn kiện sẽ thực sự đi vào cuộc sống, góp phần xây dựng đất nước ngày càng giàu mạnh.
(Còn nữa)
