Văn hóa là sức mạnh nội sinh Bài cuối: Trụ đỡ cho phát triển bền vững quốc gia
Trong Dự thảo Văn kiện trình Đại hội XIV, Đảng tiếp tục xác định văn hóa không chỉ là nền tảng tinh thần của xã hội, mà còn là nguồn lực nội sinh, động lực và hệ điều tiết phát triển đất nước. Báo Đại đoàn kết đã có cuộc trao đổi với PGS.TS Phạm Duy Đức, nguyên Viện trưởng Viện Văn hoá phát triển (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh) về vấn đề này.
PV: Theo ông, qua thực tiễn các kỳ Đại hội Đảng từ trước đến nay, tư duy ý luận của Đảng về vị trí, vai trò của văn hóa trong phát triển đất nước đã có những bước tiến và điểm nhấn mới như thế nào?
PGS.TS Phạm Duy Đức: Trong quá trình phát triển đất nước, Đảng ta luôn luôn xác định, văn hoá là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực của phát triển. Từ Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội năm 1991, đến Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII năm 1998, tiếp đó là Nghị quyết số 33-NQ/TW của Hội nghị Trung ương 9, khóa XI năm 2014 và Văn kiện Đại hội XIII, Đảng ta luôn luôn nhấn mạnh vai trò của văn hoá đối với quá trình phát triển đất nước và khẳng định: văn hoá là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực, vừa là nguồn lực để phát triển kinh tế xã hội.
Đảng ta nhấn mạnh nhiệm vụ phát triển kinh tế là trung tâm, xây dựng Đảng là then chốt, văn hóa là nền tảng tinh thần, đảm bảo quốc phòng, an ninh là nhiệm vụ trọng yếu thường xuyên. Văn hóa phải được quan tâm ngang tầm với chính trị và kinh tế. Đồng thời, Đảng ta đã xác định nhiệm vụ xây dựng văn hóa trong chính trị và trong kinh tế, làm cho các giá trị văn hóa như giá trị quốc gia, giá trị văn hóa, giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam thấm sâu vào đời sống xã hội, trở thành sức mạnh nội sinh và là nguồn lực quan trọng để phát triển nhanh và bền vững đất nước. Những quan điểm lớn phản ánh sự phát triển tư duy lý luận của Đảng trong các kỳ Đại hội trước đây tiếp tục được kế thừa, bổ sung và phát triển trong Dự thảo Văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng.
Đại hội XIV của Đảng sắp diễn ra, Dự thảo Văn kiện lần này đã thể hiện nhiều quan điểm, định hướng mới về phát triển văn hóa. Theo ông, đâu là điểm nhấn đáng chú ý?
- Trong dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng lần này, Đảng ta đã bổ sung, nhấn mạnh một số điểm cơ bản và cốt lõi. Tư tưởng cơ bản trong mục V của Dự thảo Báo cáo Chính trị là: “Phát triển mạnh mẽ, toàn diện văn hoá và con người Việt Nam” khẳng định: xây dựng và phát triển văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, đồng bộ trên nền tảng hệ giá trị quốc gia; hệ giá trị văn hoá; hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam. Có thể thấy, quan điểm chỉ đạo này đã thể hiện bước phát triển mới về tư duy lượng của Đảng khi văn hoá được đặt trong quan hệ biện chứng với hệ giá trị con người và phát triển đất nước.
Bốn tầng hệ giá trị ở đây được xác lập không chỉ như định hướng về đạo đức xã hội mà còn là nền tảng để hoạch định chính sách phát triển về văn hoá, giáo dục, kinh tế và chính trị, trong thời kỳ mới.
Ông đánh giá như thế nào về việc đề cao tinh thần cống hiến và vai trò tiên phong của đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ, doanh nhân trong xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc?
- Quan điểm chỉ đạo về “Phát huy có hiệu quả giá trị văn hoá và tinh thần cống hiến của con người Việt Nam” đã kế thừa định hướng từ Văn kiện Đại hội XIII, tiếp tục nhấn mạnh việc phát huy sức mạnh con người Việt Nam, đặc biệt là tinh thần cống hiến vì sự phát triển chung của đất nước.
Trong bối cảnh kinh tế thị trường, khi lợi ích cá nhân và vật chất chi phối mạnh mẽ đời sống xã hội thì tinh thần cống hiến có nguy cơ bị phai nhạt. Vì vậy, chú trọng khơi dậy và phát huy sức mạnh tinh thần của người Việt Nam – lấy tinh thần cống hiến làm động lực, góp phần xây dựng mục tiêu phát triển bền vững của quốc gia là một yêu cầu cấp thiết hiện nay.
Nhìn lại đời sống văn hoá hiện nay, có thể thấy nhiều yếu tố tiến bộ song cũng còn tồn tại những biểu hiện lạc hậu, bảo thủ, trì trệ. Bởi vậy, cần tiếp tục xây dựng lối sống văn minh, biết tôn trọng bản thân và người khác, giữ gìn kỷ luật, kỷ cương, đảm bảo chuẩn mực ứng xử nơi công cộng – nhất là trong văn hoá ứng xử trên mạng xã hội, đấu tranh chống các tiêu cực và tệ nạn xã hội, bảo vệ môi trường văn hóa lành mạnh, trước hết là cơ sở là vấn đề cấp bách đặt ra hiện nay.
Trong Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV lần này, Đảng đề cao và khuyến khích vai trò tiên phong của đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ, doanh nhân và những người làm công tác văn hoá. Đây là lực lượng chủ chốt trong quá trình xây dựng và phát triển nền văn hoá Việt Nam. Bên cạnh đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ và đội ngũ những người làm công tác văn hóa, Đảng ta đã bổ sung vai trò của đội ngũ doanh nhân. Sự tham gia của doanh nhân có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong phát triển công nghiệp văn hoá – lĩnh vực mà nếu thiếu sự đồng hành của họ, rất khó đạt được bước tiến thực chất và bền vững để biến công nghiệp văn hóa trở thành ngành kinh tế mũi nhọn.
Từ góc nhìn khoa học và thực tiễn quản lý văn hóa, theo ông, dự thảo Văn kiện Đại hội XIV cần tiếp tục hoàn thiện những nội dung nào để đáp ứng yêu cầu phát triển văn hóa trong giai đoạn mới?
- Thời gian tới, cần tiếp tục làm rõ nội hàm cụ thể hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam và mối quan hệ tương tác giữa hệ giá trị quốc gia – hệ giá trị văn hóa – hệ giá trị gia đình – chuẩn mực con người Việt Nam, qua đó hình thành khung lý thuyết đồng bộ về giá trị Việt Nam trong bối cảnh hiện đại. Đồng thời cần cụ thể hóa hệ giá trị quốc gia và hệ giá trị con người Việt Nam trong từng ngành, từng địa phương.
Nên ưu tiên nghiên cứu, xây dựng chỉ số phát triển văn hóa và chỉ số phát triển con người Việt Nam theo tiếp cận giá trị học, qua đó lượng hóa và đánh giá được hiệu quả của chính sách văn hóa trong đời sống xã hội.
Cần thể chế hóa và bổ sung các nội dung mới trong “Chiến lược quốc gia về phát triển văn hóa Việt Nam đến 2030”, đồng thời gắn với các chương trình hành động cụ thể về phát triển công nghiệp văn hóa, chuyển đổi số văn hóa và phát triển con người Việt Nam hiện đại.
Cần đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng và quản lý của nhà nước đối với phát triển văn hóa trong bối cảnh chuyển đổi số và thực hiện chính quyền địa phương hai cấp. Phân định rõ các trách nhiệm của các chủ thể lãnh đạo,chủ thể quản lý các cấp, các ngành cũng như trách nhiệm của các đoàn thể chính trị - xã hội đối với lĩnh vực phát triển văn hoá. Hiện nay, đang ở trong thời kỳ thực hiện chuyển đổi số và thực hiện chính quyền hai cấp ở địa phương, công tác lãnh đạo và quản lý đang cấu trúc lại theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả. Vì vậy cần phải nghiên cứu kỹ vấn đề này để có những chỉ đạo phù hợp hơn.
Trân trọng cảm ơn ông!
