Việt Nam tăng cường phòng, chống dịch bại liệt

Ngày 7/10/2025, Lào chính thức công bố dịch bại liệt sau khi phát hiện virus bại liệt biến đổi gen typ 1 (cVDPV1). Ca bệnh chỉ điểm là một bé trai 3 tuổi, cư trú tại tỉnh Savannakhet, với biểu hiện liệt mềm cấp, khởi phát từ cuối tháng 6. Chủng virus được xác định có tới 31 nucleotide khác biệt so với chủng Sabin typ 1 trong vaccine, cho thấy virus đã lưu hành âm thầm trong cộng đồng một thời gian dài trước khi bị phát hiện. Đáng lo ngại, ổ dịch này chỉ cách tỉnh Quảng Trị của Việt Nam khoảng 150 km, làm gia tăng nguy cơ virus xâm nhập qua đường biên giới.

Không dừng lại ở ca bệnh đầu tiên, virus cVDPV1 tiếp tục được phát hiện trong mẫu phân của 2/28 trẻ khỏe mạnh tại một ngôi làng lân cận. Trên cơ sở bằng chứng dịch tễ và xét nghiệm, Lào đã xác nhận bùng phát dịch bại liệt trên phạm vi quốc gia. WHO coi đây là ổ dịch của khu vực và khuyến cáo các quốc gia có chung đường biên giới, trong đó có Việt Nam, cần khẩn trương triển khai các biện pháp đáp ứng phòng, chống dịch ở mức cao.

Trước tình hình trên, sáng 12/12, Bộ Y tế Việt Nam đã tổ chức Hội nghị trực tuyến toàn quốc về công tác phòng, chống bệnh bại liệt, kết nối tới 32 tỉnh, thành phố. Phát biểu khai mạc hội nghị, Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Liên Hương nhấn mạnh, bại liệt là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, lây lan nhanh từ người sang người và có thể gây tàn tật vĩnh viễn. Năm 2025 đánh dấu tròn 25 năm Việt Nam không ghi nhận ca bại liệt nào kể từ khi được WHO công nhận thanh toán bệnh vào năm 2000, song nguy cơ bệnh quay trở lại vẫn hiện hữu cho đến khi bại liệt được loại trừ hoàn toàn trên phạm vi toàn cầu.

Theo Thứ trưởng Nguyễn Thị Liên Hương, trong nhiều năm qua, Việt Nam duy trì thành quả thanh toán bại liệt nhờ triển khai hiệu quả Chương trình Tiêm chủng mở rộng, với tỷ lệ trẻ em được tiêm, uống vaccine bại liệt đạt trên 95% trong thời gian dài. Tuy nhiên, những biến động gần đây – đặc biệt là sự gián đoạn cung ứng vaccine trong giai đoạn dịch Covid-19 – đã tạo ra khoảng trống miễn dịch đáng lo ngại. Năm 2024, tỷ lệ uống vaccine bại liệt đường uống (bOPV) chỉ đạt 73%, trong khi tỷ lệ tiêm vaccine bại liệt bất hoạt (IPV2) đạt 86%. Điều này đồng nghĩa vẫn còn một bộ phận không nhỏ trẻ em dưới 15 tuổi chưa được bảo vệ đầy đủ.

Đại diện WHO tại hội nghị cảnh báo Việt Nam đang đối mặt với nguy cơ rất cao bại liệt tái xâm nhập, do giao lưu, đi lại, lao động và thăm thân giữa cư dân hai nước Việt Nam – Lào diễn ra thường xuyên. Đặc biệt, các tỉnh biên giới như Quảng Trị, Điện Biên, Sơn La được đánh giá là khu vực nguy cơ cao, trong khi công tác giám sát dịch tễ và tỷ lệ tiêm chủng tại một số địa phương vẫn chưa đạt yêu cầu.

Theo báo cáo của Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế), từ năm 1985 đến nay, Việt Nam đã triển khai liên tục các loại vaccine phòng bại liệt trong Chương trình Tiêm chủng mở rộng, bao gồm tOPV, bOPV, IPV1 và IPV2. Nhờ đó, suốt hơn hai thập kỷ qua, cả nước không ghi nhận trường hợp bại liệt hoang dại nào. Tuy nhiên, giai đoạn 2021–2023, do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 và gián đoạn nguồn cung, tỷ lệ tiêm chủng ở nhiều địa phương giảm sâu. Trong giai đoạn 2023–2025, Việt Nam đã triển khai các chiến dịch tiêm bù, tiêm vét với hơn 525.000 liều vaccine OPV và gần 272.000 liều vaccine IPV được sử dụng, song nguy cơ vẫn chưa thể loại trừ hoàn toàn.

Trước tình hình này, Bộ Y tế yêu cầu các địa phương khẩn trương rà soát tiền sử tiêm chủng, tổ chức tiêm bù, tiêm vét vaccine phòng bại liệt cho các trường hợp chưa tiêm hoặc tiêm chưa đủ liều, ưu tiên các khu vực nguy cơ cao. Đồng thời, tăng cường giám sát các trường hợp liệt mềm cấp, nâng cao năng lực xét nghiệm, khôi phục và mở rộng giám sát môi trường, chuẩn bị đầy đủ các phương án đáp ứng khi dịch xâm nhập.

Bộ Y tế cũng giao nhiệm vụ cụ thể cho các viện chuyên ngành hoàn thiện hướng dẫn chuyên môn kỹ thuật, xây dựng kế hoạch giám sát và đáp ứng dịch bại liệt theo cách tiếp cận khu vực, phù hợp với khuyến cáo của WHO. Mục tiêu xuyên suốt là bảo vệ thành quả thanh toán bại liệt đã đạt được, không để bệnh quay trở lại và gây hậu quả nặng nề cho trẻ em và cộng đồng.