Cuba những người cầm lái

Chủ tịch Raul Castro, đổi mới theo truyền thống

Là em ruột và người đồng chí thân thiết của lãnh tụ Fidel Castro Ruz (1926-2016), Raul Castro ngay từ khi những người cách mạng lên nắm quyền tại Cuba năm 1959 đã đảm nhận cương vị Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, cho tới năm 2008. Từ năm 1976, ông đã giữ cương vị cấp phó cho lãnh tụ Fidel trong Hội đồng Nhà nước và trong Chính phủ.

Theo đánh giá của các nhà quan sát, Fidel Castro và Raul Castro trong suốt chặng đường xây dựng xã hội mới trên “hòn đảo Tự do” đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ của mình. Cả hai đều là những thủ lĩnh theo cách riêng của mình và đều là những nhà quản lý tài ba. Chủ tịch Fidel là nhà tư tưởng, nhà ngoại giao, nhà hùng biện, biểu tượng của cách mạng Cuba. Đại tướng Raul Castro trên cương vị nhân vật thứ hai của bộ máy quyền lực thực tế đã đóng vai trò đầu tàu của cả hệ thống chính trị, “kiểm soát viên trưởng” của nước cộng hòa, coi sóc tất cả các lĩnh vực an ninh và vũ trang, trưởng ban tổ chức của Đảng và Nhà nước. Ngay từ “cái thuở ban đầu lưu luyến ấy” của cách mạng Cuba, Raul Castro đã được giữ toàn quyền tối đa trong cả những lĩnh vực nhạy cảm nhất. Và ông luôn cố gắng hoàn thành nhiệm vụ của mình.
Từ năm 2006, sau khi lãnh tụ Fidel rời khỏi các cương vị chính thức vì lý do sức khỏe, Raul Castro đã trở thành người đứng đầu “hòn đảo Tự do” trong thực tế. Năm 2008, ông được bầu là nguyên thủ quốc gia và sau đó năm năm, lại tái đắc cử vào cương vị này. Lãnh tụ Fidel Castro mặc dù đã không còn giữ những chức vụ chính quyền nhưng vẫn là người đứng đầu Đảng Cộng sản Cuba (nắm quyền lãnh đạo các định chế quốc gia) cho tới Đại hội lần thứ VI năm 2011. Hiện nay, Raul Castro cũng ở trong tình huống tương tự: ông sẽ giữ chức lãnh tụ đảng cho tới năm 2021…

Cần phải thấy rằng, có sự đồng điệu gần như tuyệt đối giữa hai anh em gia đình Castro trong các công việc trị quốc. Trong chuyên mục thường kỳ “Suy ngẫm” trên tờ Granma, lãnh tụ Fidel Castro kể rằng, ông biết trước những gì mà ông Raul sẽ nói tại Đại hội VI. “Ông ấy đã đưa cho tôi xem bản báo cáo của mình vài ngày trước Đại hội theo chủ ý của ông ấy, như đã làm như thế nhiều lần trước đó mà không có sự yêu cầu từ phía tôi, dù tôi đã từ bỏ tất cả các quyền hành trong Đảng và trong Nhà nước, - Fidel viết.- Làm như thế là nghĩa vụ của tôi và tôi đã thực hiện nghĩa vụ này mà không hề xao động. Tôi biết rằng, tôi đang có những vấn đề nghiêm trọng về sức khỏe, nhưng tôi an tâm: Cách mạng vẫn tiếp diễn, và nay không phải là thời điểm nặng nề nhất đối với nó kể từ khi liên bang Xô viết và hệ thống xã hội chủ nghĩa tan rã”. Fidel viết tiếp: “Tôi sẽ nói một cách đơn giản, tôi cho rằng nghĩa vụ của những người cách mạng Cuba: đất nước càng nhỏ và khó khăn càng nghiêm trọng, thì càng không được phạm sai lầm”.

Là một người mácxít kiên định nhưng nhạy bén với thời cuộc, Đại tướng Raul Castro không xa lạ với tư duy kinh tế thị trường. Chính ông là người đã gắn bó tên tuổi của mình với việc Cuba trong gần hai thập niên gần đây đã tạo nên được những bước thăng tiến đầy hiệu quả trong không gian kinh tế thị trường quốc tế. Và ngay sau khi lên nắm quyền điều hành đất nước tháng 2/2008, ông đã cho thực hiện nhiều chính sách đổi mới, thí dụ như công tác khuyến nông với việc giao đất hoang cho nông dân, tăng giá thu mua nông phẩm, cắt giảm các bếp ăn tập thể, giảm dần bao cấp của nhà nước và xóa bỏ các chế độ miễn phí không hợp lý, cấp phép kinh doanh cho tư nhân, phá giá đồng peso chuyển đổi…

Những chính sách này đã là một phần quan trọng trong Dự thảo Đường lối chính sách kinh tế và xã hội mà các đại biểu Đại hội VI năm 2011đã dành nhiều thời gian thảo luận và thông qua… Phát biểu trong phiên bế mạc, ông Raul trên cương vị tân Bí thư thứ nhất Đảng Cộng sản Cuba lại thêm một lần khẳng định nếu các nhà lãnh đạo Đảng và Nhà nước không đổi mới tư duy, đây sẽ là rào cản lớn nhất đối với tiến trình cập nhật hóa mô hình kinh tế Cuba. Chủ trương này chú trọng tới công tác khuyến nông, mở rộng mô hình kinh tế tự doanh, cắt giảm lực lượng lao động dôi dư trong khu vực nhà nước, cắt giảm bao cấp, thực hiện chính sách thu thuế mới và phi tập trung quản lý của nhà nước và xóa bỏ hệ thống đồng tiền kép. Ông Raul cũng đã yêu cầu báo chí phát huy vai trò thông tin, giáo dục và phê phán những khuyết điểm, tiêu cực trong quản lý kinh tế và xã hội… Năm 2008, Chính phủ Cuba đã cho phép nông dân canh tác trên những mảnh đất công bỏ hoang. Năm 2010, cho phép kinh doanh nhỏ hoạt động. Hiện nay ở Cuba đang có tới 600 nghìn người được phép làm việc trong khu vực kinh tế tư nhân. Năm 2017, Chính phủ đã ngừng cấp thêm giấy phép mới trong nhiều lĩnh vực với lý do đấu tranh chống lại những vi phạm. Người Cuba đã được phép mua bán nhà. Và đi ra nước ngoài mà không cần tới những sự cho phép đặc biệt.

Sự kiện nổi bật nhất trong trên dưới một thập niên cầm quyền của Raul Castro là việc khôi phục lại quan hệ với Hoa Kỳ. Washington đã xóa bỏ một phần những biện pháp trừng phạt đối với Cuba (trong điều kiện lệnh cấm vận đưa ra từ những năm 60 của thế kỷ trước vẫn tiếp tục có hiệu lực) và loại bỏ Cuba ra khỏi danh sách các quốc gia khủng bố. Năm 2015 hai nước đã khôi phục lại quan hệ ngoại giao. Một năm sau đó, đường hàng không thường xuyên giữa hai nước đã được thiết lập lại. Tháng 3/2016, ông Barack Obama đã trở thành vị Tổng thống Mỹ đầu tiên tới thăm Cuba sau 88 năm.

Tổng thống Mỹ thứ 45 Donald Trump đã quyết định tạm ngưng quá trình xích lại gần với Cuba. Một trong những nguyên nhân dẫn tới việc này là hàng loạt sự cố xảy ra với các nhà ngoại giao Mỹ ở Cuba: họ đã theo nhau kêu ca về những âm thanh gây khó chịu và tình trạng sức khỏe bị giảm sút (ở Mỹ người ta gọi đó là “cuộc tấn công thính giác” và cho tới nay vẫn không ai hiểu chuyện gì đã xảy ra). Năm 2017, hàng chục nhà ngoại giao Mỹ đã rời Cuba về nước.

Raul Castro ngay từ giữa nhiệm kỳ thứ hai đã tuyên bố rằng ông sẽ không ra tranh cử thêm một lần nữa vào năm 2018. Người được lựa chọn kế nhiệm ông là Phó Chủ tịch Hội đồng Nhà nước Miguel Diaz- Canel. Ngày 18-4 vừa qua, chính trị gia 57 tuổi này đã trở thành ứng cử viên duy nhất để kế nhiệm ông Raul Castro cho cuộc bỏ phiếu kín của các đại biểu quốc hội Cuba. Và 603 trong số 605 nghị sĩ Cuba đã bỏ phiếu cho ông. Ông đã chính thức nhậm chức nguyên thủ quốc gia ngày 19/4, một ngày trước lễ sinh nhật lần thứ 57 của ông.

Nguyên thủ thế hệ mới

Trước khi trở thành nguyên thủ quốc gia, Miguel Diaz - Canel rất ít được dư luận rộng rãi biết tới. Đến mức chính Raul Castro khi giới thiệu người ra ứng cử kế nhiệm mình đã phải nói rằng, “đây không phải là người bỗng dưng xuất hiện, không phải là một ứng cử viên ngẫu hứng được chọn lựa; đơn giản là vì trong những năm gần đấy anh ấy chỉ đứng sau cánh gà”.

Miguel Diaz - Canel sinh ngày 20/4/1960. Ông lớn lên trong ngôi nhà một tầng bình dị ở một trong những khu nghèo nàn nhất trong thành phố Placetas thuộc tỉnh Villa Clara nằm ở khu vực trung tâm “hòn đảo Tự do”. Mẹ ông là giáo viên, còn cha là kỹ sư ở nhà máy cơ khí. Dòng họ ông xuất thân từ xứ Astrurias (cộng đồng tự trị ở Tây Ban Nha), di cư sang Cuba từ giữa thế kỷ XIX.

Sau khi tốt nghiệp khoa kỹ sư điện tử năm 1982, Miguel Diaz - Canel đã gia nhập quân đội và ba năm liền phục vụ trong quân chủng phòng không. Năm 1985, ông trở thành giảng viên tại trường đại học tổng hợp trung tâm Marta Abreu ở thành phố quê hương. Năm 1986, ông bắt đầu hoạt động chuyên môn trong Liên đoàn thanh niên cộng sản và trở thành bí thư đoàn ở trường đại học. Cũng trong năm đó, ông được chuyển công tác về cơ quan tuyên giáo tỉnh. Năm 1987, Miguel Diaz- Canel đã hoàn thành chuyến công tác quốc tế trên cương vị Bí thư Thứ nhất Liên đoàn thanh niên cộng sản ở Nicaragua. Trở về Cuba, ông đã đảm nhận nhiều cương vị khác nhau... Trong những năm 1992-1993, Miguel Diaz- Canel là ủy viên Ban chấp hành trung ương của Liên đoàn thanh niên cộng sản. Năm 1994, ông được cử làm Bí thư Thứ nhất Đảng bộ tỉnh Villa Clara. Theo tờ Guardian, trong những năm đó, Miguel Diaz - Canel nổi bật lên được một phần là nhờ phong cách đặc biệt của mình: ông để tóc dài và mặc những bộ đồ giản dị, đi lại toàn bằng xe đạp chứ không đi ô tô. Ramon Silverio, người sáng lập trung tâm văn hóa El Mejunje cho những người giới tính khác lạ LGBT tại Santa Clara đã trả lời cho phóng viên kênh truyền hình NBC News rằng, trong giai đoạn mà những người đồng tính còn bị kỳ thị ở Cuba, Miguel Diaz - Canel đã giúp đỡ để duy trì trung tâm này và thậm chí còn cùng các con của mình tới đó xem biểu diễn.

Nguyên Chủ tịch Hội đồng Nhà nước Cuba Raul Castro Ruz chúc mừng ông Miguel Diaz- Canel. Ảnh: Ediarioalerta.

Năm 2003, Miguel Diaz – Canel được phân công sang làm Bí thư Thứ nhất Đảng bộ tỉnh Holguin ở miền đông Cuba. Cũng trong năm đó, theo đề nghị của Raul Castro, Miguel Diaz – Canel đã được bầu vào Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Cuba và là người trẻ nhất trong cơ quan quyền lực tối cao này.

Tháng 5/2009, Miguel Diaz - Canel được cử làm Bộ trưởng Bộ Đại học. Ông giữ cương vị này cho tới tháng 2-2013. Theo tờ New York Thời báo, những thông tin từ những người biết rõ về Miguel Diaz – Canel cho thấy, ở trên cương vị nào, ông cũng thể hiện mình là nhà lãnh đạo bình tĩnh và hiệu quả, hay bộc lộ những cái nhìn tiến bộ. Nhiều người cho rằng, ông rất biết lắng nghe xung quanh một cách chọn lọc, gần gụi với quần chúng. Khi còn là Bộ trưởng Bộ Giáo dục, Miguel Diaz – Canel đã bình tĩnh tiếp thu những lời góp ý, thậm chí cả những lời phê bình, từ đội ngũ giáo viên. Báo Gramma của đảng Cộng sản Cuba nhận xét, Miguel Diaz – Canel luôn nghiêm túc tuân thủ quan điểm đã định về giáo dục trên “hòn đảo Tự do”: “Hệ thống giáo dục Cuba là một trong những thành tựu vĩ đại nhất của cách mạng và chúng ta phải biết ơn Fidel Castro về việc này”.

Miguel Diaz – Canel ra mắt chính trường quốc tế từ năm 2012. Khi đó ông là Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Cuba và thay mặt Raul Castro dẫn đầu đoàn đại biểu tới Caracas (Venezuela) để tham dự hội nghị của các nước thành viên Liên minh Bolivar cho các dân tộc châu Mỹ chúng ta (ALBA). Ông đã lãnh đạo đoàn đại biểu Cuba tạo Thế vận hội London, tháp tùng Raul Castro trong chuyến thăm chính thức Brazil, từng gặp gỡ với Tổng thống Nga Vladimir Putin ở Moskva, từng sang thăm Trung Quốc và CHDCND Triều Tiên, đại diện cho Cuba trong lễ tang Tổng thống Venezuela, Hugo Chavez.

Từ ngày 24/2/2013, Miguel Diaz - Canel là Phó Chủ tịch Thứ nhất Hội đồng Nhà nước và Phó Chủ tịch Thứ nhất Hội đồng Bộ trưởng Cuba.

Tháng 3/2018, Miguel Diaz – Canel đã trở về thành phố quê hương Villa Clara để tham gia bầu cử quốc hội. Cùng với vợ và những người bảo vệ (một số trong đội hình này từng là bảo vệ cho lãnh tụ Fidel Castro), ông đã khiêm nhường đứng xếp hàng vào cuối dòng người đang đợi tới lượt mình bỏ phiếu. Ông bắt tay những người đàn ông, hôn xã giao những người phụ nữ và vui vẻ chụp selfie với những em bé. Toàn bộ cảnh tượng này đã được truyền hình trực tiếp: người dẫn chương trình thoạt đầu đã gọi ông là “lãnh đạo đất nước Cuba” nhưng rồi sau đó đã điều chỉnh lại cách gọi này…

Nhà báo theo khuynh hướng bất đồng chính kiến Guilermo Farinas, một người biết Miguel Diaz - Canel từ nhiều năm trước, kể với CNN rằng, thời ấu thơ, ông đã là một chàng trai “năng nổ, sôi nổi và thậm chí là rất liều lĩnh”, “một người bạn đích thực”. Quan hệ giữa hai người bị xấu đi chỉ từ những năm 80, khi Farinaz bị loại khỏi trường đại học vì quá mê say các tác phẩm của Zigmund Freud - Miguel Diaz - Canel đã ủng hộ quyết định này của chính quyền…

Trong những năm làm việc ở tỉnh nhà, theo CNN, Miguel Diaz - Canel được cấp dưới đặt cho biệt danh “ông cả Ngày lẫn Đêm” vì có thể tới bất ngờ kiểm tra công việc của cấp dưới vào bất cứ thời điểm nào. Chính nhà báo Farinas đã kể với CNN về việc, giữa những năm 90 của thế kỷ trước, ông này có lần đã phải vào viện chữa bệnh.

Một lần, bệnh viện bị mất điện nhiều ngày liền. Một đêm, vào lúc gần 3 giờ sáng, Miguel Diaz - Canel đã tới bệnh viện và tới các buồng bệnh xin lỗi bệnh nhân vì sự cố điện. Farinas ở trong phòng bệnh của mình nghe thấy ở ngoài cửa nhân viên bảo vệ nói với Miguel Diaz – Canel rằng, trong phòng là một nhân vật phản động và khuyên: “Đồng chí không nên vào phòng này”. Tuy nhiên, Miguel Diaz – Canel vẫn bước vào và bắt tay người quen cũ từ thời thanh niên với yêu cầu duy nhất: Sẽ không nói gì với nhau về chuyện chính trị. Hai người chỉ kể với nhau về những kỷ niệm…

Lúc ra về, Miguel Diaz – Canel hỏi bác sĩ xem cần gì để cho Farinas mau lành bệnh; bác sĩ nói: Chỉ cần thêm sữa hộp. Ngay sáng hôm sau, Miguel Diaz – Canel đã gửi sữa hộp tới…

Miguel Diaz - Canel được mô tả như một chính trị gia biết cách tránh xung đột và tận tụy thực hiện các chỉ đạo của cấp trên, cũng như là nhân vật kế nhiệm đáng tin cậy của ông Raul Castro. Trong quá khứ, ông rất ít khi đưa ra những lời tuyên bố chính thức trước công chúng…

Từ ngày 19/4/2018, Miguel Diaz - Canel trở thành Chủ tịch Hội đồng Nhà nước (cơ quan tối cao của quốc gia) và Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng: ở Cuba, hai chức vụ nguyên thủ và thủ tướng được dành cho một người kiêm. Trước đây, ông Raul Castro khi nắm cương vị này còn kiêm luôn cả chức Bí thư Thứ nhất Đảng Cộng sản Cuba.

Miguel Diaz - Canel là Chủ tịch đầu tiên ở Cuba sinh ra sau cuộc cách mạng năm 1959 và là Chủ tịch đầu tiên kể từ năm 1976 không phải là thành viên của gia đình nhà Castro. Ngay sau khi vừa nhậm chức, Miguel Diaz - Canel đã tuyên bố rằng, dưới sự lãnh đạo của ông, “cách mạng tiếp tục đi theo con đường đã lựa chọn”. Và nói thêm: “Ở Cuba không có chỗ dành cho những ai muốn phục hồi lại chủ nghĩa tư bản”.

Đời tư lãnh đạo Raul Castro có 4 người con (ba con gái, một con trai) và 8 người cháu. Cuộc sống thường nhật của ông với các người thân mặc dù không được đề cập nhiều trên các phương tiện thông tin đại chúng nhưng nhìn chung, tất cả đều biết rõ rằng trong mọi tình huống, ông luôn luôn là người có tính thân thiện và nhân hậu trong đời thường, mặc dù là một nhà quản lý cứng rắn và kiên quyết. Chủ tịch Raul cũng là người ít nói, cư xử khiêm nhường. Ông nhiều khi tự lái xe hơi và đi ra phố không cần tới đội cảnh vệ. Ông thường có phản ứng rất nhanh với mọi sự việc diễn ra xung quanh, cả trong lĩnh vực tinh thần lẫn thể chất - đây là một nhà quân sự bẩm sinh và thường xuyên “văn ôn võ luyện”. Ông từ trẻ đã mê đọc sách và đọc rất nhiều loại sách khác nhau. Những người ở gần ông đều thích thú với khiếu hài hước tinh tế của Chủ tịch và sau lưng ông hay gọi ông là “kỹ sư tâm hồn”. Theo tạp chí Nga “Ogoniok”, ông thích uống nước trà pha theo kiểu Nga và món mỡ muối vốn luôn luôn đi kèm với rượu vodka. Ông bỏ thuốc lá từ lâu, thậm chí không mấy khi đụng tới xì gà, đặc sản nổi tiếng thế giới của “hòn đảo Tự do”... Miguel Diaz - Canel có hai con với người vợ đầu Martha. Hiện nay, ông đang sống với người vợ thứ hai Lis Cuesta. Bà là giảng viên đại học và cộng tác viên cho hãng du lịch Paradiso. Miguel Diaz – Canel mê nhạc rock và bóng đá. Ông là fan của câu lạc bộ Barcelona. Ông đã là đại diện duy nhất của ban lãnh đạo Cuba có mặt tại chương trình biểu diễn của ban nhạc Rolling Stones năm 2016 tại La Habana. Ông cũng sử dụng mạng thường xuyên, luôn mang Ipad tới các cuộc họp Bộ Chính trị và cũng có trang riêng của mình trên Facebook.