Đừng chỉ chọn nghề theo thị trường

TS Phạm Mạnh Hà - Học viện Thanh thiếu niên Việt Nam.

PV: Thưa ông, việc HS hiểu biết về ngành chưa thật sự chuẩn có phải là do các trường không tư vấn cho thí sinh, tìm đến thí sinh không?

TS Phạm Mạnh Hà: Thực ra có nhiều nguyên nhân đan xen vào với nhau. Hiện nay thông tin trên mạng nhiều, các trường ĐH mở rất nhiều nhưng bài toán đặt ra là công tác hướng nghiệp chưa được chú trọng. Thực tế tôi đi làm nghiên cứu, thấy trong các nhà trường chủ yếu là dạy đối phó. Bởi vì người dạy hướng nghiệp là cô giáo dạy công nghệ, không có hiểu biết về nghề nghiệp và định hướng. Cô chỉ dạy trên sách thôi nên giờ học rất chán, HS không nhận được thông tin gì cả. Ngoài ra có thực tế, 1 số trường bội thực thông tin nghề nghiệp, đó là các trường ĐH đến tuyển sinh.

Khi các trường đến thì chỉ giới thiệu điểm mạnh và những lĩnh vực nghề nghiệp của trường mình, làm cho HS định hướng theo lĩnh vực nghề nghiệp đó mà không chịu tìm hiểu rộng ra các lĩnh vực nghề nghiệp khác. Có trường ít tiền, trường truyền thống, ví dụ trường mang tính xã hội và chính trị rất cần nhưng HS không tìm đến được, trong khi các trường dân lập đào tạo ngành hot nhiều thì lại “bội thực” thông tin.

Bên cạnh đó, với HS hay cha mẹ, nhà trường hiện nay, mục tiêu quan trọng nhất là đỗ đạt chứ không phải chọn nghề. Bố mẹ hiện chỉ quan tâm là đỗ cấp 3, rồi mới tính chuyện sau đó. Trong 3 năm cấp 3 việc đầu tư cho con không phải là đầu tư về nghề nghiệp, giúp con tìm hiểu nghề nghiệp tương lai, chỉ đầu tư cho học tập.

Vậy ông có tư vấn gì cho các phụ huynh cũng như thí sinh về vấn đề này?

- Theo tôi có hai điều quan trọng: Nhà trường phải có trung tâm liên quan đến tâm lý học đường, có chuyên gia tâm lý hỗ trợ các em từ sớm, có những hoạt động hướng nghề ngay từ năm lớp 10, mang tính chuyên nghiệp để các em đỡ mù mờ. Thứ hai là gia đình phải quan tâm đến con, đừng nghĩ cứ học giỏi ra trường là có việc làm, vì thực tế nhiều bạn học giỏi vẫn thất nghiệp như bình thường. Quan tâm đến cá tính của con để định hướng sớm thì đứa trẻ sẽ hiểu.

Bây giờ phần lớn các gia đình có lựa chọn rồi, nhưng tôi vẫn muốn nói điều quan trọng là xác định tính cách và môi trường làm việc của con em mình. Đừng nhìn thị trường lao động. Tuy rất quan trong nhưng đây chỉ nên là yếu tố thứ 3 trong xác định lựa chọn. Trên cơ sở tìm hiểu lĩnh vực con em mình có sở trường, từ đó định hướng ra công việc, cuối cùng mới là thị trường.

Ông có lời khuyên gì cho thí sinh về việc chọn ngành, chọn trường của thí sinh, khi năm nay có thay đổi lớn là thí sinh không được rút hồ sơ trong các lần đăng ký xét tuyển?

- Năm nay các em có cơ hội lựa chọn lớn, nhưng như thế cũng dẫn đễn xác xuất lựa chọn sai nhiều, các em cần tập trung để lựa chọn đúng. Hiện nay các em thường đóng đinh 1 nghề cụ thể khi xin tư vấn, ít mở rộng ra lĩnh vực chuyên môn, để thấy kinh nghiệm kỹ năng lựa chọn nghề nghiệp của các em yếu. Điều này dẫn đến sự lựa chọn sai của các em.

Điều quan trọng các em phải chú ý nhất là sở trường, khả năng của mình. Mình đã nộp vào đâu thì mình phải chấp nhận. Việc rút ra rút vào dễ dàng, sẽ dẫn đến dao động. Vấn đề chính của việc lựa chọn trường liên quan dến uy tín, điều kiện cơ sở vật chất, điểm chuẩn, đào tạo… Khi định hướng được trường rồi thì chúng ta đã có thể yên tâm, trong trường hợp trượt vẫn còn cơ hội tiếp theo, không phải quá lo lắng. Việc đầu tiên là xác định được lĩnh vực nghề nghiệp chọn, sau đó xác định được trường đăng ký, tìm hiểu kỹ thì sẽ yên tâm, xác suất trúng cao, hơn là cứ dao động, làm cho quyết định vội vàng không chín chắn.

Thêm vào đó, các em không nên chọn 4 ngành quá cách xa và khác biệt, ví dụ cũng quản trị nhưng quản trị nhân sự và quản trị thông tin khác nhau. Nhân văn, du lịch và triết học khác nhau. Nên chọn gần nhau về tính chất công việc và chuyên môn, chứ đừng vì một ngành điểm cao, một ngành điểm thấp. Chọn ngành phải phù hợp, phải liên quan đến khả năng của mình mới thành công. Trường cũng cần liên quan tới nhau chứ không thể chọn 1 trường kinh tế và 1 trường xã hội.

Còn với những sinh viên đang học, phát hiện ra mình học trái ngành?

- Nếu các bạn chọn nhầm ngành mà công việc học có liên quan đến công việc sau này muốn thay đổi thì các bạn nên tiếp tục học hết, sau đó chuyển hướng như học văn bằng hai, hoặc 1 chứng chỉ nghiệp vụ để đỡ phí. Nhưng nếu trái ngược hoàn toàn thì phải chấp nhận từ bỏ dứt khoát, để chọn công việc khác, chứ không thì sẽ phí thời gian. Việc này cần phải chọn càng sớm càng tốt, vì để lâu, khi đi làm rồi chọn lại càng khó. Ví dụ như trường hợp, một bạn muốn học Bách khoa nhưng đến năm thứ ba chán quá, hỏi tôi có nên bỏ Bách khoa để học Sư phạm không? Tôi tư vấn rằng, em nên học hết Bách khoa sau đó học thêm nghiệp vụ Sư phạm, để sau này có thể làm thầy giáo dạy kỹ thuật trong nhà trường. Như vậy vừa không tốn tiền của gia đình, vừa không tốn thời gian, mà cuối cùng lại mất đi cơ hội việc làm của mình.

Xin cám ơn ông!