Giải pháp xây dựng làng nghề bền vững

Nhằm giải quyết triệt để ô nhiễm môi trường các làng nghề cần phải xây dựng quy hoạch làng nghề gắn với bảo vệ môi trường.

Theo TS Dương Đình Giám, Nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược, Chính sách công nghiệp cho biết, mặt trái của sự phát triển là hầu hết các làng nghề Việt Nam hiện nay đã và đang bị ô nhiễm ở cả ba dạng: ô nhiễm nước, ô nhiễm rác thải và khí thải.

Một trong những nguyên nhân của tình trạng trên là do cách thức tổ chức quản lý sản xuất của các làng nghề hiện nay chưa thật sự hiệu quả. Trên thực tế, hiện nay đa số làng nghề đều tập trung ở khu vực đông dân cư, dẫn đến khó mở rộng sản xuất, đồng thời ảnh hưởng của ô nhiễm môi trường đến người dân nặng nề hơn.

Chưa hết, các làng nghề này có quy mô sản xuất nhỏ, vốn đầu tư thấp nên khó có điều kiện phát triển hoặc đổi mới công nghệ theo hướng thân thiện với môi trường. Các cơ sở sản xuất trực tiếp trong các làng nghề chưa đầu tư xây dựng công trình xử lý nước thải, không có các hạng mục, công trình bảo vệ môi trường theo quy định nên hầu hết chất thải độc hại được thải trực tiếp ra môi trường, không qua xử lý.

Bên cạnh đó, do không nhận thức được tác hại lâu dài của ô nhiễm môi trường, chỉ quan tâm đến lợi nhuận mà nhiều cơ sở sản xuất còn sử dụng các nguyên liệu rẻ tiền, hóa chất độc hại nhằm hạ giá thành sản phẩm, làm chất lượng môi trường khu vực các làng nghề ngày càng xấu đi.

Theo thống kể của Hiệp hội làng Nghề Việt, hiện trên cả nước có khoảng 5.400 làng nghề. Tuy nhiên các làng nghề này đều phát triển theo hình thức tự phát, thực trạng ô nhiễm môi trường là khó tránh khỏi, đời sống người dân bị ảnh hưởng.

46% số làng nghề trong diện điều tra có môi trường bị ô nhiễm nặng, 27% làng nghề ô nhiễm vừa. Trong đó, hàm lượng các chất ô nhiễm theo các chỉ số COD, BOD5 hay tổng số vi khuẩn coliform trong nước thải làng nghề đều vượt tiêu chuẩn cho phép hàng chục lần, một số nơi lên đến hàng nghìn lần.

Ngoài ra, hầu hết các làng nghề đều có hàm lượng bụi vượt tiêu chuẩn cho phép, nồng độ khí SO2 tại các làng nghề cao hơn nhiều lần so với tiêu chuẩn. Tình trạng ô nhiễm môi trường tập trung vào các loại hình làng nghề đặc trưng như chế biến lương thực, thực phẩm, vật liệu xây dựng, dệt nhuộm, tái chế giấy, tái chế nhựa, tái chế kim loại, thủ công mỹ nghệ...

Trong khi đó, theo các chuyên gia có uy tín trong lĩnh vực môi trường, để giải quyết triệt để ô nhiễm môi trường các làng nghề cần phải xây dựng quy hoạch lang nghề gắn với bảo vệ môi trường. Đây được xem là giải pháp quan trọng nhất.

Theo đó các địa phương cần sớm có quy hoạch làng nghề để di dời các cơ sở sản xuất gây ô nhiễm môi trường ra khỏi khu vực dân cư. Đồng thời, các khu vực này phải xây dựng cơ sở hạ tầng, kỹ thuật, đặc biệt là các công trình xử lý môi trường.

Với những làng nghề có quy mô nhỏ, sản xuất phân tán, mới hình thành có thể quy hoạch tập trung, di dời toàn bộ ra khỏi khu vực dân cư, xây dựng hạ tầng kỹ thuật đồng bộ như giao thông, hệ thống điện, nước, hệ thống thu gom và xử lý chất thải và các khu sản xuất phù hợp với đặc thù của từng làng nghề.

Với những làng nghề truyền thống lâu đời, sản xuất quy mô lớn cần phải tổ chức bố trí cải thiện được điều kiện sản xuất, vệ sinh môi trường mà không cần phải di dời, hạn chế tối đa việc cơi nới, xây nhà cao tầng để lưu giữ được nét truyền thống của làng nghề.

Đối với các dự án sản xuất phải có đánh giá tác động môi trường và kiểm tra trước khi đi vào hoạt động. Tăng cường công tác kiểm tra, đình chỉ hoạt động sản xuất với những cơ sở sản xuất gây ô nhiễm môi trường.

Thí điểm xã hội hóa

Theo một lãnh đạo của Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội, những năm qua, tổng kinh phí dành cho sự nghiệp môi trường tăng đều các năm và đến nay đạt trên 3,8% tổng chi ngân sách của Thủ đô.

Trong giai đoạn 2010-2015, đã hoàn thành việc xử lý 25 cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng theo Quyết định 64 của Thủ tướng Chính phủ. Các dự án xây dựng hệ thống xử lý nước thải sinh hoạt, làng nghề đã và đang từng bước được triển khai nhằm góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường tại đô thị.

Nhằm giải quyết vấn đề ô nhiễm môi trường nghiêm trọng do hoạt động sản xuất làng nghề, TP Hà Nội đã thí điểm hình thức xã hội hóa xây dựng dự án Nhà máy xử lý nước thải làng nghề Cầu Ngà (xã Dương Liễu, huyện Hoài Đức). Nhà máy xử lý nước thải có công suất thiết kế 20.000m3/ngày, đêm, sử dụng công nghệ xử lý sinh học khép kín, với dây chuyền thiết bị tự động hóa được nhập khẩu từ châu Âu.

Trong khi đó, Sở Công Thương Hà Nội cũng đưa ra kế hoạch xử lý ô nhiễm môi trường các làng nghề trên địa bàn Thủ đô, với khoản kinh phí 1.350 tỷ đồng. Trong giai đoạn 2020 – 2030 cần 600 tỷ đồng xây dựng hệ thống xử lý môi trường tại 30 làng nghề. Trước mắt, Thủ đô sẽ bố trí, huy động vốn để đẩy nhanh tiến độ các công trình, dự án xử lý nước thải làng nghề, xây dựng các chính sách, giải pháp hỗ trợ để từng bước cải thiện chất lượng môi trường.

Đồng thời quy hoạch các cụm công nghiệp làng nghề để di dời các cơ sở gây ô nhiễm ra khỏi khu vực dân cư, nghiên cứu xây dựng thí điểm mô hình “Hệ thống quản lý môi trường tại làng nghề”, hoàn thành “Đề án bảo vệ môi trường làng nghề định hướng đến năm 2030”.

Bên cạnh đó, TP Hà Nội coi công tác bảo vệ môi trường là một trong những tiêu chí để đánh giá việc phát triển của làng nghề. TP Hà Nội cũng đề ra nhiều biện pháp khác như quản lý việc thu gom, vận chuyển, tái chế và xử lý chất thải nông thôn, chất thải phát sinh từ hoạt động của những cơ sở trong làng nghề; kiểm soát chặt việc phát sinh và xử lý chất thải nguy hại từ khu, cụm công nghiệp, các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ nhằm phòng ngừa, phát hiện và xử lý kịp thời việc quản lý chất thải nguy hại trái với các quy định của pháp luật.