Gỡ khó cho công tác hòa giải

Đánh giá về việc triển khai Luật hòa giải cơ sở, bà Tạ Thị Minh Lý, Chủ tịch Hội Bảo trợ Tư pháp cho người nghèo Việt Nam cho biết, hòa giải ở cơ sở đóng vai trò rất quan trọng trong xã hội, là bước đầu giải quyết bất đồng và vi phạm pháp luật ngay tại cộng đồng. Tuy nhiên, thực tế triển khai hòa giải cơ sở cũng còn nhiều vướng mắc và khó khăn.

Hội bảo trợ tư pháp cho người nghèo Việt Nam phối hợp với Ban thư ký Quỹ Thúc đẩy Sáng kiến Tư pháp đã tiến hành khảo sát tại 12 xã thuộc 6 huyện của tỉnh/thành phố Hòa Bình, Hà Nội, Quảng Bình và Đồng Tháp. Kết quả nghiên cứu đã cho thấy nhiều vấn đề trong quá trình triển khai Luật Hòa giải cơ sở.

Đơn cử như tiến trình bầu hòa giải viên và tổ trưởng tổ hòa giải theo quy định của pháp luật hiện hành về cơ bản đảm bảo tính dân chủ (qua bầu cử), nhưng trên thực tế lại không được thực hiện có hiệu quả. Thành viên của tổ hòa giải cơ sở phần lớn được cử từ các đoàn thể chính trị xã hội, thiếu sự tham gia từ cộng đồng. Năng lực hạn chế của tổ hòa giải cấp cơ sở cũng ảnh hưởng đến hiệu quả hòa giải. Có tới 46,7% cán bộ hòa giải cơ sở được khảo sát chưa nắm được nguyên tắc hòa giải và 42,3% cán bộ hòa giải cơ sở chưa nắm được phạm vi hòa giải.

Nguyên nhân dẫn đến những hạn chế này là do các hoạt động tập huấn, nâng cao năng lực quá ngắn, thường chỉ 1 ngày và chưa bao phủ hết cán bộ hòa giải cơ sở. Phương pháp tập huấn 1 chiều, giảng viên chủ yếu là đọc lại các quy định của pháp luật tại hội trường cho hàng trăm người tham gia. Đáng chú ý việc nắm bắt và hiểu về bản chất của hòa giải cơ sở của nhiều cán bộ còn khá khiêm tốn.

Báo cáo của Bộ Tư pháp cho biết, gần 100.000 tổ hòa giải đã được thành lập tại hầu hết các đơn vị cơ sở trên cả nước với hơn 600.000 hòa giải viên thuộc tất cả các thành phần dân cư.

Kết quả sau 6 năm thi hành Luật đã thực hiện hòa giải 870.000 vụ việc, trong đó tỉ lệ hòa giải thành đạt trên 80% …Tuy nhiên tại một số địa phương, công tác hòa giải ở cơ sở còn chưa phát huy hiệu quả, đòi hỏi cần có giải pháp để phát huy hơn nữa công tác hòa giải, qua đó một mặt giữ được sự yên bình trong đời sống nhân dân, ngăn ngừa các vi phạm pháp luật; mặt khác giảm thiểu việc đưa vụ việc tranh chấp trong cộng đồng dân cư ra giải quyết tại cơ quan hành chính Nhà nước hoặc phải thụ lý, giải quyết tại Tòa án.

Thực hiện hòa giải cơ sở trên thực tế cần được tiến hành một cách tự nhiên, khéo léo trên cơ sở “thấu tình, đạt lý” cho các bên. Tuy nhiên, Luật và các văn bản hướng dẫn lại quy định trình tự thực hiện khá cứng nhắc, dẫn đến nhiều người có tranh chấp, bất đồng nhưng không báo cáo sự việc và không muốn thực hiện hòa giải cơ sở.

“Hòa giải cơ sở là cơ hội cho tất cả người dân, bao gồm cả nhóm yếu thế được tiếp cận bình đẳng về pháp luật. Nếu được thực hiện tốt và thực hiện đúng nguyên tắc thì hòa giải cơ sở sẽ góp phần bảo vệ quyền và lợi ích của người dân, đặc biệt là nhóm yếu thế. Tuy nhiên do những bất bất cập về hướng dẫn nên việc hòa giải đã không đạt được hiệu quả như kỳ vọng. Thậm chí có nhiều vụ việc vô tình dẫn tới những bất lợi cho nhóm yếu thế”, đại diện trung tâm Kiến thức Bản địa và Phát triển CIRD, triển khai sáng kiến của quỹ JIFF tại Quảng Bình cho biết.

Để có thể gỡ vướng tạo điều kiện để hòa giải cơ sở đạt hiệu quả, ông Phạm Quang Tú, Phó Giám đốc quốc gia, tổ chức Oxfam tại Việt Nam cũng cho rằng, hòa giải cơ sở thực chất là hoạt động của cộng đồng và là hoạt động mang tính tự quản, tự giải quyết các bất đồng nhỏ trong dân cư, là tiền đề cho việc mở rộng sự tham gia của công dân và của cộng đồng vào quản lý xã hội, quản lý nhà nước. Do vậy sự tham gia đa dạng của các lực lượng xã hội có ý nghĩa và hiệu quả thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả hòa giải tại cơ sở.