Khai thác cát, tàn phá lòng sông Thạch Hãn

Máy hút cát hoạt động hết công suất tại đoạn sông chảy qua xã Hải Lệ. Ảnh: Thanh Tùng.

“Đò lên Thạch Hãn xin chèo nhẹ/Đáy sông còn đó bạn tôi nằm”, cụ già thôn Như Lệ vừa chậm rãi đọc 2 câu thơ về dòng sông (đúng hơn là đoạn sông) Thạch Hãn chảy qua thôn Như Lệ, xã Hải Lệ, thị xã Quảng Trị, đã ôm ấp trong lòng bao chiến sỹ Quân giải phóng can trường vượt sông đánh chiếm thành cổ Quảng Trị năm nào, vừa chỉ cho chúng tôi đoạn sông bị sạt lở sau nhà, nói trong tiếng thở dài “họ làm cát như ri, mai mốt sông biết chảy về mô!?”. Đầu tháng 2/2016 ở Hải Lệ đang có 1 công trường khai thác cát đầy sôi động. Cát vừa hút từ lòng sông lên, đã có ngay đoàn xe chờ sẵn, chở đi tiêu thụ.

Trưởng công an xã Hải Lệ cho biết đoạn sông Thạch Hãn chảy qua thôn Như Lệ, Tích Tường từ nhiều năm nay bị băm xới bởi tình trạng khai thác cát. Doanh nghiệp này rút đi thì doanh nghiệp khác lại “nhảy vào” thế chỗ. Lòng sông không ngừng biến dạng, nhà cửa chênh vênh không biết lúc nào sẽ đổ ụp xuống sông.

Bước ra phía sau một ngôi nhà nằm sát bờ sông của thôn Như Lệ, chúng tôi không khỏi rùng mình khi chứng kiến mấy bụi tre đã tụt hẳn xuống sông. Liền đó là nhiều nhà dân chênh vênh trên bờ cát đã bị nước ngoạm vào nham nhở.

Đi thêm chừng 2 cây số dọc bờ sông, chúng tôi gặp công trường khai thác cát của HTX Như Lệ. Mấy chiếc tàu hút đang hoạt động hết công suất, hút cát từ lòng sông phun lên bờ thành những ụ cát cao. Cát hút lên được các xe tải chờ sẵn chở đi tiêu thụ đến đấy.

Đôi bờ đoạn sông đã và đang bị biến dạng từng ngày, lòng sông nham nhở lồi lõm. Lời cụ già thôn Như Lệ văng vẳng đâu đó bên tai “ngày xưa bom đạn ngút trời mà sông cũng không đến nỗi tơi tả như ri”.

Tại bãi khai thác, chúng tôi gặp ông Đinh Ngọc Thường - Chủ nhiệm HTX Như Lệ. Theo ông Thường, HTX Như Lệ vừa khai thác vừa “khơi thông lòng chảy” qua việc hút cát từ cồn cát giữa sông. Trong khi đó, người dân thôn Như Lệ cho rằng đoạn sông chảy qua đây bị sạt lở nghiêm trọng xuất phát từ việc hút cát từ cồn cát này.

Theo tìm hiểu của chúng tôi, trước khi HTX Như Lệ hoạt động khai thác cát ở Hải Lệ, khu vực này đã được doanh nghiệp khai thác cát, sỏi đường sông Triệu Phong (trụ sở huyện Triệu Phong, Quảng Trị) khai thác liên tục từ năm 2009 đến năm 2011, khiến bờ sông bị sạt lở hàng km. Khi doanh nghiệp này chuyển đi thì một doanh nghiệp khác là Công ty Thiên Phú (trụ sở thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị) “nhảy vào” thế chỗ, khai thác cát, sỏi diện tích 8,4 ha sông Thạch Hãn qua xã Hải Lệ.

Tuy nhiên, trước thực tế sạt lở bờ sông ngày càng nghiêm trọng, UBND xã Hải Lệ chỉ đồng ý bàn giao cho Công ty Thiên Phú 2,8 ha trong số 8,4 ha được ngành chức năng chấp thuận cho khai thác. Ngay khi Công ty này bị địa phương buộc phải rời khỏi khu vực khai thác trước thời hạn, HTX sản xuất vật liệu xây dựng và khai thác cát, sỏi Như Lệ (trụ sở xã Như Lệ) đã được cơ quan chức năng đồng ý cho khai thác tại đây trong 3 năm (từ năm 2015 đến năm 2017) với mức khai thác 30.000 m3 cát/năm/ trên diện tích 2,8 ha sông Thạch Hãn qua địa bàn Hải Lệ. Hơn 1 năm qua HTX này đã khai thác ồ ạt, vượt nhiều lần khối lượng được phép khai thác dẫn đến nhiều hệ lụy nghiêm trọng về sinh kế của người dân và môi trường sông Thạch Hãn.

Một Phó Chủ tịch UBND xã Hải Lệ cho biết, nạn khai thác cát, sỏi trên sông Thạch Hãn đã gây ra nhiều hậu quả đặc biệt xấu. Khai thác cát không chỉ tàn phá dữ dội con sông lịch sử, mà còn gây ra cho người dân nhiều thiệt hại nghiêm trọng, khó lường. Thời gian qua, chính quyền địa phương đã phải di dời khẩn cấp 110 hộ dân khu vực ven sông bị sạt lở do khai thác cát. Cả xã bị nạn khai thác cát làm mất hơn 20 ha đất sản xuất nông nghiệp, hàng chục ngôi mộ bị cuốn trôi, nhà cửa, cây cối bị sập đổ xuống sông…