Trí thức và phản biện xã hội

Dưới đây, chúng tôi ghi nhận một số chia sẻ về vấn đề phản biện xã hội của trí thức.

GS.TSKH Nguyễn Quang Thái, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Kinh tế Việt Nam:

Phản biện không phải là nói lấy được

Phản biện có văn hóa của phản biện, hay nói đúng hơn là phản biện hai chiều. Cũng giống như trong quan hệ xã hội, có quan hệ hai chiều giữa người nói và người tiếp nhận ý kiến. Điều quan trọng đối với nhà phản biện là phải phân tích thông tin trên tư cách của nhà khoa học trong lĩnh vực mình đang nghiên cứu, thì lời tư vấn có giá trị. Nói cho vừa lòng nhau, nhưng không phải theo kiểu vuốt ve mà phải đặt vị trí người tiếp nhận như của mình để họ thấy có sức thuyết phục. Muốn vậy, nói phải có luận cứ, để "nói phải củ cải cũng nghe”. Phải nói đúng, chứ không nói lấy được. Vấn đề là không phải cứ nói to thì sẽ có chân lý mà phải nói đúng và phương pháp tư vấn cũng phải lựa chọn thích hợp. Hiệu quả của công tác tư vấn, giám định và phản biện xã hội hiện nay chưa cao, nguyên nhân do cả cơ chế huy động các nhà khoa học chưa hay và bản thân các nhà khoa học cũng có lúc chưa thật chủ động.

GS.TS Nguyễn Ngọc Giao – Chủ tịch Liên hiệp các Hội KH và KT TP.HCM:

Chủ động tham gia phản biện

Hoạt động phản biện của LHH là nằm trong khuôn khổ hoạt động bao quát hơn của MTTQ VN. Theo quan điểm của tôi, hoạt động phản biện xã hội của MTTQ VN tập trung nhiều các chủ trương, chính sách, các vấn đề an sinh xã hội, còn LHH tập trung vào các khía cạnh khoa học - kỹ thuật của các dự án, công trình cụ thể. Trong thực tế các nhà khoa học thuộc LLH TP.HCM, với tư cách là thành viên của MTTQ TP.HCM đều đã tham gia tích cực vào phần lớn hoạt động phản biện xã hội do MTTQ TP.HCM tổ chức.

Việc thực hiện phản biện xã hội của LLH TP.HCM vẫn được làm theo 2 cách: Một là góp ý trực tiếp tại các cuộc họp do MTTQ TP.HCM chủ trì. Hai là tùy theo mức độ vấn đề mà chúng tôi thành lập hội đồng phản biện sau đó tổng hợp các ý kiến phản biện thành văn bản chính thức gửi tới các cơ quan chức năng.

GS.TS Nguyễn Ngọc Kính - Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hội Giống cây trồng Việt Nam:

Có những trở ngại trong phản biện xã hội

Trong hoạt động tư vấn, phản biện xã hội, Liên hiệp các Hội Khoa học và kỹ thuật Việt Nam có thế mạnh là do đó là mái nhà chung của giới trí thức, của các nhà khoa học công nghệ. Lực lượng cán bộ khoa học tham gia phản biện xã hội đông đảo, bao gồm hầu hết các lĩnh vực khoa học công nghệ của cả nước.

Phần lớn cán bộ khoa học khi nghỉ hưu đều tham gia trong các tổ chức thuộc Liên hiệp Hội. Họ là những người có tri thức, có kinh nghiệm thực tiễn, trong đó có nhiều nhà khoa học đầu ngành, là lực lượng nòng cốt trong các hoạt động, đặc biệt là trong phản biện xã hội.

Cho nên cá nhân tôi rất hoan nghênh Thủ tướng vừa ban hành quyết định tổ chức thí điểm Diễn đàn khoa học chuyên nghiệp của trí thức về phản biện xã hội.

Tuy nhiên, phải thừa nhận thực tế còn những trở ngại trong phản biện xã hội. Thứ nhất, là một số nhà khoa học dành thời gian vào các công việc như nghiên cứu khoa học, đào tạo…, ngại va chạm hoặc vì lý do nào đó, nên không quan tâm và không tham gia phản biện xã hội. Thứ hai, chưa có tiêu chí và cơ chế ràng buộc về phản biện xã hội của các cơ quan hoặc tổ chức phản biện với các chủ thể của các dự án, các chương trình kinh tế - xã hội, một số trường hợp thể hiện sự tuỳ tiện, dẫn đến hiện tượng bỏ sót hoặc phản biện kém hiệu quả.

Hiệu quả của phản biện xã hội bị hạn chế có thể do chính tổ chức phản biện thiếu khách quan, trung thực. Cũng có thể do đối tượng của phản biện xã hội vì một lý do nào đó không lắng nghe, không tiếp thu ý kiến phản biện.

Để hoạt động phản biện có hiệu quả, tôi muốn nói ý kiến của tôi như sau: Đối với người làm công tác phản biện, điều cần thiết nhất là phải có Tâm, còn đối với người được phản biện thì điều cần thiết nhất là phải có Đức Lắng Nghe.

Nhóm PV (ghi)