Không mua được bằng tiền

Trần Hữu Thăng 07/10/2021 19:00

Cách đây hơn 100 năm, vào đầu thế kỷ XX, có một nhà tỷ phú dầu hỏa người Mỹ đã tuyên bố một câu xanh rờn: “Những gì không mua được bằng tiền thì đều có thể mua được bằng thật nhiều tiền (hoặc: bằng nhiều tiền hơn nữa)”.

Câu nói này đã làm nghiêng ngả nhiều cách suy nghĩ, nhiều quan niệm về tiền bạc, về của cải vật chất từ trước đến nay. Bài viết nhỏ này không đồng tình với câu nói đầy tham vọng đó với một chứng minh rất đơn giản là: Có nhiều điều, nhiều thứ trên đời này không thể mua được bằng tiền.

Điều đầu tiên và là điều quan trọng nhất đối với một con người có nhân cách là được người khác yêu mến, cảm phục, tôn trọng. Lúc bé là học sinh thì được thầy yêu bạn quý. Lớn lên đi làm, lao động kiếm sống thì được đồng nghiệp yêu mến, tôn trọng vì bản thân người đó luôn cố gắng, phấn đấu, tận tụy với công việc. Tất cả đều phải do tự mình cố gắng, tự rèn luyện, tự trưởng thành. Thế mà có kẻ nhầm lẫn là có thể mua được sự yêu mến, sự tôn trọng của người khác bằng tiền hoặc bằng nhiều tiền. Đài báo đã đưa tin nhiều kẻ dùng tiền để hối lộ, đút lót cấp trên hoặc các cơ quan công quyền để chạy chức chạy quyền. Không may cho chúng khi gặp phải những người liêm khiết, đạo đức thì những kẻ cậy nhiều tiền đó đã có những kết cục thảm hại trước vành móng ngựa. Những kẻ coi trọng tiền bạc đã vô tình với cha mẹ, anh em, bè bạn mà chỉ biết đến con đường tiến thân dù có tội lỗi, có nhơ bẩn chúng vẫn làm. Đến nhà triết học Đông phương cổ đại là Chu Tử đã phải thốt lên: “Ai trọng của cải mà lạnh nhạt với cha mẹ thì không được coi là giống người” (Trọng hóa tài, bạc phụ mẫu, bất thành nhân tử). Theo lối suy nghĩ thông thường, những kẻ đối với cha, với mẹ là những người chúng phải chịu ơn nhiều nhất mà chúng còn dám phản bội thì thử hỏi chúng sẽ trung thành với ai? Những người tỉnh táo không ai dám sử dụng bọn bất hiếu, bất nhân, bất nghĩa đối với người thân, với bạn bè, với đồng loại.
Như thế, cái nhân cách, tư cách con người, lòng tự trọng của con người không thể mua được bằng tiền hoặc rất nhiều tiền. Bài học này thì đã quá sáng, quá rõ trong thời kỳ khoa học 4.0 hiện nay.

Điều thứ hai cũng cực kỳ quan trọng là muốn sống hạnh phúc con người phải có niềm vui, sự vui tươi, sự phấn khởi trong lòng mới vượt qua được thử thách, gian khổ trong cuộc sống. Rất tiếc, niềm vui chân chính của con người không mua được bằng tiền. Ở đây cũng cần phân biệt: Niềm vui tinh thần lâu dài bền bỉ và niềm vui vật chất ngắn ngủi, mong manh, không bền vững. Tiền có thể cho ta những vật chất tầm thường nhưng liệu nó có bền không? Hay rồi lại như “nước lã ra sông”?

Ai đã học tiếng Pháp thì được dạy ngay từ khi còn nhỏ câu: “Tiền không làm nên hạnh phúc” chính là muốn nhắc nhở ta suốt đời phải coi trọng đạo đức làm người, còn tiền chỉ là phương tiện cho ta sống chứ không thể làm chủ được ta. Ai cũng phải làm chủ đồng tiền chứ nếu làm nô lệ cho đồng tiền thì trước sau gì cũng thảm hại, cũng thất bại. Chớ bao giờ kiếm tiền bằng mọi giá, mọi thủ đoạn, vì như triết gia Colette (1873 - 1954) đã viết: “Tiền bạc đem lại sự ích kỷ, dối trá, hèn đớn, kiêu ngạo và tàn nhẫn”. Vì thế, một người giàu lên nhanh chóng, phất lên nhanh chóng, dù có muốn che dậy, muốn giải thích, cắt nghĩa ra sao thì công an kinh tế cũng phải đặt vấn đề. Đặt vấn đề của những người nắm luật pháp cũng phù hợp với suy nghĩ của các nhà triết học từ cổ chí kim. Bậc thầy Tuân Tử (năm 315 - 236 Trước Công nguyên) đã tổng kết: “Ngắn ngủi gì bằng ngắn ngủi của tiền bạc nhanh chóng có được” (Đoản mạc đoản ư cầu đắc). Như thế đã quá rõ: Nếu ai coi hạnh phúc, coi niềm vui có thể mua được bằng tiền thì thật đã quá nhầm, quá hồ đồ, quá khờ khạo. Nói khác đi là: Cái niềm vui, cái lạc thú, cái hạnh phúc mà dùng tiền để mua thì chỉ là loại “được đấy lại mất đấy” mà thôi.

Điều thứ ba liên quan đến sức khỏe, đến sự an ủi nội tâm, đến tâm bình an, đến giấc ngủ ngon lành của người lương thiện. Tất cả những tình cảm chân thành và êm ả này tiền không thể mua được. Nhiều tiền lại càng không thể mua được vì nó là thế giới nội tâm (Within) nên phải do tự chủ thể đó tự vun đắp, tự xây dựng nên, tự hoàn thiện mới có được. Càng dùng tiền, càng đem cám dỗ vật chất để mua chuộc, để mua bán đổi chác trong trường hợp này sẽ thất bại hoàn toàn. Người dùng tiền sẽ bị khinh bỉ, coi như cỏ rác, coi như cặn bã vì phải sử dụng đến hạ sách, đến mưu kế tồi tệ nhất.

Có nhiều người mất ngủ triền miên, có tiền đi điều trị tại bệnh viện, mua thuốc ngủ đắt tiền để sử dụng hàng đêm. Nhưng nguy hiểm nhất là lúc tỉnh giấc, dù là lúc nửa đêm hay lúc trời đã sáng thì những lo âu, những bất an lại trở lại nguyên vẹn, suốt cả ngày bị ám ảnh nên mệt mỏi, không thiết ăn uống gì nữa, thậm chí có lúc không muốn kéo dài cuộc sống nữa.

Rõ ràng tiền không mua được sức khỏe vốn có sẵn của con người mà người xưa đã dạy rằng: “Con người ta vốn sinh ra đã có sẵn sự lương thiện” (Nhân chi sơ tính bản thiện). Nếu không có tính thiện, tính lương thiện thì hậu quả sẽ ra sao, ai cũng biết cả. Vì thế trong trường hợp đã mất tính lương thiện, bao gồm việc không tuân theo Pháp luật và Đạo đức, thì tiền có còn ý nghĩa gì nữa.

Điều sau cùng về sự bất lực của đồng tiền là: Tiền không bao giờ mua được người bạn chân thành, chung thủy, trước sau như một. Rất dễ hiểu, có tiền bỏ ra chỉ kết thân được với bọn người ăn bám ít liêm sỉ mà thôi. Với bọn bạn này, khi ta rỗng túi sẽ chẳng còn ai. Còn người bạn thực sự đúng nghĩa là bạn là người bạn không bỏ ta trong lúc hoạn nạn, biết chia ngọt sẻ bùi, biết khóc cười cùng với số phận của ta. Ngạn ngữ cổ của người Anh đã viết: “Người bạn chân chính là người bạn giúp được ta trong lúc ta gặp hoạn nạn, tai ương”. Việt Nam ta có câu: “Thức lâu mới biết đêm dài, ở lâu mới biết là người có tâm”. Như thế phải có thời gian, phải có thử thách, phải có đồng cam cộng khổ suốt cả đời may ra ta mới tìm được một người Bạn viết hoa. Việc khó như thế làm sao dùng tiền mà mua chuộc được.

Đến đây tạm sơ kết: Tiền không thể mua được 4 điều quan trọng nhất của con người là: Sự tôn trọng của người khác đối với ta, những niềm vui tinh thần mà ta ước muốn, sức khỏe tinh thần và vật chất giúp ta có tâm bình an và những người bạn tốt, bạn chân thành mà ta bắt buộc phải có trong cuộc đời.
Ngoài 4 điều quan trọng bậc nhất của một con người mà không thể mua được bằng tiền, theo một số tác giả phương Tây còn có những tổng kết rất đáng coi trọng sau đây: “Tiền không mua được thời gian. Tiền không mua được tình yêu đôi lứa chân thành. Tiền không mua được sự thật. Tiền không mua được đạo đức và luân lý. Tiền không mua được trí tuệ. Tiền không mua được giác ngộ tâm linh”.

Lẽ dĩ nhiên tổng kết trên là dựa vào thực tiễn cuộc sống ở nhiều xã hội có các trình độ kinh tế, văn hóa, phong tục, chính trị rất khác nhau. Không thể có một mẫu số chung vì có nhiều trường phái triết học khác nhau. Chỉ biết có một điều chắc chắn, đó là: “Chớ xem thường nhưng cũng đừng quá coi trọng đồng tiền. Cái gì cũng có hai mặt, cần thận trọng xét đoán”.

Từ cuối năm 2019 đến nay trên thế giới cũng như ở nước ta đều trải qua những ngày tháng khó khăn nhất vì đại dịch Covid-19. Nhiều người đã mắc bệnh, nhiều người đã chết, nhưng cuối cùng con người sẽ thắng. Nhiều quốc gia đã khôi phục được kinh tế, xã hội, chính trị, văn hóa, thể thao... tuy chỉ mới bước đầu, nhưng đó cũng là một thắng lợi lớn của con người trước đại dịch. Mọi người bắt đầu đánh giá lại tình hình 2 năm dịch toàn cầu đều thấy rõ: Liên hợp quốc và Chính phủ các nước đã dựa vào lòng thương yêu, nhân ái của con người đối với con người mà tạo ra được những chương trình viện trợ cho các nước nghèo những trang thiết bị y tế khẩn cấp như: máy thở, vaccine, thuốc chữa Covid-19 và nhiều trang thiết bị y tế khẩn cấp khác. Rõ ràng chính phủ các nước có nền kinh tế phát triển đã viện trợ hàng trăm triệu liều vaccine cho các nước nghèo là vì lòng nhân ái, vì xu thế chính trị tốt đẹp trên toàn cầu rất đặc biệt trong thế kỷ XXI. Những kết quả này chứng minh tiền không mua được, nhiều tiền cũng không mua được những tấm lòng nhân ái, văn minh, tiến bộ, liên kết toàn cầu của thời đại mới.

Tất cả những kết quả sơ bộ vừa nêu trên cho phép chúng ta lạc quan, phấn khởi bước vào thời kỳ mới, khôi phục mọi mặt cho một xã hội ngày mai đầy hứa hẹn.

(0) Bình luận
Nổi bật
    Tin mới nhất
    Không mua được bằng tiền

    POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO