'Phố núi' Hương Sơn (Hà Tĩnh): Vang bóng một thời

Đìu hiu ở Cổng B Cửa khẩu quốc tế Cầu Treo.

Một thời hoàng kim

Thông qua QL8A, KKT Cửa khẩu quốc tế Cầu Treo có lợi thế lớn về giao thương, là cửa ngõ ngắn nhất để Lào và các nước trong tiểu vùng sông Mekong Mở rộng hướng ra Biển Đông qua cụm cảng nước sâu Vũng Áng - Sơn Dương (Kỳ Anh, Hà Tĩnh). Khi thành lập (năm 1998) KKT này hứa hẹn sẽ là KKT năng động, là đòn bẩy kinh tế phía Tây Hà Tĩnh nói riêng, tỉnh Hà Tĩnh nói chung, là động lực để phát triển kinh tế của các tỉnh Bắc Trung Bộ.

Đặc biệt, năm 2007, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 162/2007/QĐ-TTg công nhận đây là khu phi thuế quan với những cơ chế, chính sách ưu đãi đặc biệt về đầu tư, thuế, tín dụng, đất đai và một số cơ chế chính sách khác. Người dân trong vùng đã nắm bắt thời cơ, mạnh dạn đầu tư sản xuất. Kinh tế ở vùng đất này “lên như diều gặp gió”.

Thời điểm đó, vùng đất này nổi lên cơn sốt gỗ trắc, nhà nhà, người người ở phố núi đi buôn gỗ trắc. Dọc QL8A đoạn từ xã Sơn Tây lên đến thị trấn Tây Sơn rồi qua Sơn Kim 1, hàng loạt kho hàng, bãi tập kết gỗ trắc mọc lên như nấm. Cả phố núi nhộn nhịp, đặc biệt là vào ban đêm, người mua, kẻ bán tay cầm đèn pin “cáp” hàng, ngã giá...

Tiểu thương trong Trung tâm thương mại Sơn Tây phải bỏ kiốt để kiếm kế sinh nhai.

Năm 2010, được coi là thời kỳ hoàng kim nhất của gỗ trắc khi gỗ trắc đưa về Việt Nam có giá bán ra lên đến khoảng 1,5 triệu đồng/ kg. Lợi nhuận cao, “một vốn bốn lời” mỗi chuyến gỗ trắc từ Lào về trừ vốn và chi phí ra, lãi được hàng trăm triệu đến tiền tỷ, tùy khối lượng. Hàng trăm gia đình ở phố núi dồn hết tài sản, cầm cố nhà đất, vay ngân hàng rồi đem tiền sang Lào mua gỗ về Việt Nam bán kiếm lời.

Anh Nguyễn Thanh Vân (sinh năm 1970, trú thôn Công Thương, xã Sơn Kim 1, huyện Hương Sơn) vẫn không khỏi tiếc nuối khi nhớ lại “thời hoàng kim” ấy. Anh kể: Sau khi kết hôn, anh theo bố vợ làm nghề buôn thịt lợn rồi tham gia thành lập HTX Lâm nghiệp Trường Sơn. Khi thấy gỗ trắc có thể sinh lời tiền tỷ, anh liền đổi hướng sang kinh doanh gỗ và buôn bán hàng nông sản. Chỉ ít năm đầu tư vào gỗ, anh Vân “trúng mánh”, giàu lên nhanh chóng.

Ở đất này, không chỉ gia đình anh Vân mà có hàng trăm đại gia phất lên từ gồ trắc. Phố núi trở nên lung linh màu sắc với hàng loạt siêu xe, đám cưới vàng “hot” khắp cả nước. Những thanh niên tuổi đời còn rất trẻ sau vài năm đi buôn gỗ cũng nhanh chóng đổi đời.

Các dịch vụ “ăn theo” tại đây cũng phát triển nhanh chóng, quán ăn, dịch vụ nhà nghỉ, vui chơi giải trí… mọc lên khiến phố núi sầm uất lạ thường. Khách du lịch, chủ thu mua từ Đồng Kỵ (Bắc Ninh), Trung Quốc nườm nượp kéo đến làm ăn.

Thời điểm đó, phố núi này trở thành “kinh đô” của hàng Thái Lan. Nhiều tiểu thương có vốn lớn, móc nối được nhiều bạn hàng đã nhanh chóng trở thành “trùm” phân phối hàng Thái. Với lợi thế được ưu đãi về thuế, kéo giá thành tất cả các mặt hàng tại đây đều rẻ hơn so với lấy ở các vùng cửa khẩu khác, các bạn hàng khắp nơi trên cả nước như TP. Vinh, Thanh Hóa, Hà Nội đổ xô lên KKT Cầu Treo lấy hàng. Mỗi ngày, nườm nượp xe vào ra khu vực trung tâm thương mại để bốc hàng điện tử điện lạnh, mỹ phẩm, bánh kẹo, tiêu dùng… chở ra phía Bắc. Chưa bao giờ, nhịp sống tại phố núi lại rộn ràng đến vậy.

“Cơn sốt” hào nhoáng

Giai đoạn từ năm 2012–2014, giá thu mua gỗ trắc bất ngờ xuống dốc không phanh. Từ 1,5 triệu đồng/ kg rớt xuống dao động trong khoảng 400 nghìn đồng/ kg, sau đó giảm tiếp. Hàng trăm gia đình ở phố núi rơi vào khủng hoảng.

“Những tưởng, tình trạng sụt giá chỉ trong khoảng thời gian ngắn, nhưng không, càng ngày giá gỗ trắc càng sụt thê thảm. Những chuyến hàng thay vì lãi như trước đây thì nay lại lỗ nặng, mỗi chuyến mất hàng trăm, hàng tỷ đồng. Người Trung Quốc, Đồng Kỵ cũng thưa bóng dần nơi phố núi. Người bạn hàng của tôi ở bên Lào cũng ôm theo hàng chục tỷ đồng tiền cọc rồi bặt vô âm tín khiến kinh tế gia đình tôi lao dốc từ đó” – giọng anh Vân trầm lắng.

Vợ chồng anh Vân và nhiều nhà khác chìm trong nợ nần. Ngôi “biệt thự”, bất động sản… lần lượt bị ngân hàng niêm phong, phát mại. Chiếc xe hạng sang, hay tất cả của cải trong nhà đều phải bán để lấy tiền “khỏa” nợ. Từ đại gia, vợ chồng anh Vân trở thành kẻ tay trắng, không chỗ ở, phải mượn nhà kho của người họ hàng để có chỗ chui ra chui vào. “Đại gia Vân” ngày nào nhờ vài đồng vốn mà mấy người anh em hùn hạp, góp lại cho vợ chồng anh vay mua gà giống về nuôi để mưu sinh sống qua ngày đoạn tháng. “Nhà có 4 đứa con, chúng tôi mua cho mỗi đứa 1 miếng đất để dành nhưng rồi phải đưa đi cầm cố vay ngân hàng. Giờ mất hết, con lấy vợ, đẻ đến đứa thứ 3 rồi vẫn không có nhà để ở…” - anh Vân lặng lẽ quệt nước mắt.

Ở phố núi này, không thiếu những hoàn cảnh như vợ chồng anh Vân. Nhưng may mắn thay, anh vẫn còn đủ nghị lực để làm lại từ đầu. Có những trường hợp, không chấp nhận được thực tại khuynh gia bại sản, không chịu nổi áp lực nợ nần đã tự tìm đến cái chết...
Không riêng gì với những thương nhân gỗ trắc, mà những tiểu thương kinh doanh hàng Thái Lan cũng “chết” dần. Ngày trước tấp nập bao nhiêu thì giờ cám cảnh bấy nhiêu, cảnh tấp nập người mua kẻ bán, bốc hàng lên những xe tải hay xe ô tô du lịch giờ chỉ còn trong dĩ vãng…

Vì đâu nên nỗi?

Phố núi Hương Sơn rơi vào thảm cảnh này một phần là do chính sách thay đổi xoành xoạch, cùng với đó là hệ thống cơ sở hạ tầng xuống cấp, không được đầu tư nâng cấp khiến việc giao thương buôn bán gặp nhiều khó khăn.

Trung tâm thương mại vắng bóng khách đến mua sắm

Tháng 8/2014, Bộ Tài chính ban hành Thông tư số 109/2014/TT-BTC hướng dẫn thực hiện Quyết định số 72/2013/QĐ-TTg, trong đó, quy định danh mục mặt hàng chịu thuế ngay khi nhập khẩu từ nước ngoài vào khu phi thuế quan Cầu Treo là tất cả các mặt hàng, trừ hàng hóa nhập vào để thực hiện dự án đầu tư.Tiếp đó, ngày 1/9/2016, luật Thuế xuất nhập khẩu số 107/2016/QH13 có hiệu lực, KKT Cửa khẩu Quốc tế Cầu Treo không còn được xem là khu phi thuế quan, không được hưởng các chính sách thuế đối với hàng hóa, dịch vụ như trước. Hàng loạt công trình dự án được triển khai dang dở đành “đắp chiếu”. Mặt hàng Thái Lan cũng bắt đầu “bão hòa”, các dịch vụ “ăn theo” ở thời hoàng kim cũng rơi vào bế tắc không lối thoát. Chỉ cần nhìn vào Trung tâm thương mại thị trấn Tây Sơn sẽ biết thảm cảnh phố núi lúc này. Hàng quán đóng cửa, người mua, kẻ bán thưa thớt, không khí ảm đạm, hiu hắt cứ bám riết lấy vùng đất vốn xa hoa, tráng lệ ngày nào.

Ông Nguyễn Kim Hảo - Chủ tịch UBND thị trấn Tây Sơn - chia sẻ: “Tôi làm Chủ tịch từ năm 2008. Chứng kiến sự hưng thịnh rồi suy vong của mảnh đất và con người nơi đây, giờ thực lòng mà nói là tôi rất buồn”. Vị Chủ tịch nhận định: Sơn Tây, Tây Sơn là vùng phụ cận của Cửa khẩu quốc tế Cầu Treo vì thế phải phát huy được thế mạnh này. Muốn vậy, Chính phủ phải có cơ chế thông thoáng, nên có một chính sách đặc cách cho KKT để cứu lấy mảnh đất đang “chết” dần này.

Theo ông Trần Văn Hải - Chủ tịch UBND xã Sơn Kim 1 - hiện tổng nợ ngân hàng của toàn xã Sơn Kim 1 lên đến số tiền 150 tỷ đồng. Có nhiều người, phải “gán” toàn bộ nhà cửa cho ngân hàng nhưng cũng không đủ. Để vực dậy kinh tế như trước đây là điều không thể.

Để ổn định cuộc sống người dân, chính quyền xã Sơn Kim 1 đã định hướng cho người dân phát triển kinh tế vườn đồi, trồng cây lâm nghiệp, phát triển chăn nuôi, đẩy mạnh xuất khẩu lao động. Tính đến năm 2018, địa bàn xã Sơn Kim 1 đã có trên 400 lao động xuất khẩu các nước, 6 tháng đầu năm 2019 có thêm 50 lao động xuất cảnh. Đây có thể là cách để người dân KKT Cửa khẩu quốc tế Cầu Treo tự cứu lấy mình để vượt qua giai đoạn khó khăn lúc này.