Người thầy & tình yêu đặc biệt với opera

1. Nghệ sĩ Quốc Hưng được khán thính giả yêu nhạc nhớ bởi một giọng bass (nam trầm) hàng đầu tại Việt Nam hiện nay. Mặc dù dành phần lớn thời gian cho công việc giảng dạy, nhưng ông vẫn tham gia một số chương trình âm nhạc quan trọng, mang tới cho công chúng những bài hát về quê hương và người lính. Cách đây ít lâu, ông ra mắt album “Biển tình” với những ca khúc mang tính tự sự: “Tìm tên anh trên bờ cát” (Duy Thái), hay “Chút thư tình gửi người lính biển” (Hoàng Hiệp -Trần Đăng Khoa), “Thuyền và biển” (Phan Huỳnh Điểu - Xuân Quỳnh)…

Nhưng nghệ sĩ Quốc Hưng còn để lại dấu ấn trong những vở opera cần giọng bass như vai Erimit trong “Viên đạn thần” của Weber, hay vai Sarastro trong “Cây sáo thần” của Mozart…

Nghệ thuật opera là sự kết hợp giữa âm nhạc và sân khấu, của các hình thức biểu diễn thanh nhạc như đơn ca, hợp ca, hợp xướng, dàn nhạc, kết hợp cùng bài trí sân khấu phong phú, đa dạng tạo nên một nghệ thuật đặc biệt. Từ những năm 60 - 80 của thế kỷ XX, âm nhạc mới nước nhà đã tiếp cận, tiếp nhận và thực hành với thể loại opera thông qua một số vở: “Eugeni Onegin” của Tchaikovsky, “Cô Sao”, “Người tạc tượng” (Đỗ Nhuận), “Bên bờ K’rông Pa” (Nhật Lai)…

Ngược dòng thời gian, con đường đến với opera của Quốc Hưng khá đặc biệt: xuất thân từ diễn viên chèo, được NSND Quý Dương phát hiện, giới thiệu đến thi tuyển tại Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam và được NSND Trần Hiếu nhận làm học trò. Từ đó, vượt qua những khó khăn, bằng tình yêu và đam mê bất tận, Quốc Hưng đã dần khẳng định tên tuổi của mình cả trên bục giảng và trên sân khấu âm nhạc.

Năm 2018, ông đã bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ Nghệ thuật học về đề tài đào tạo opera tại Việt Nam. Mới đây, trước thềm Ngày Nhà giáo Việt Nam (20/11), TS Đỗ Quốc Hưng ra mắt cuốn “Đào tạo ca sĩ opera tại Việt Nam” được phát triển từ luận án Tiến sĩ của mình.

Cuốn sách dày 200 trang được chia thành 3 chương: Khái quát về nghệ thuật opera thế giới và quá trình hình thành phát triển của nghệ thuât opera Việt Nam; Một số mô hình đào tạo ca sĩ opera trên thế giới và thực trạng đào tạo ca sĩ opera ở Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam; Các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng đào tạo ca sĩ hát Opera tại Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam.

Đối với cá nhân TS.NSND Đỗ Quốc Hưng, ông tâm niệm rằng việc ra mắt cuốn sách trong thời điểm này có ý nghĩa đặc biệt với ông bởi năm 2021 ghi dấu ấn 65 năm thành lập Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam, cái nôi đào tạo âm nhạc hàng đầu tại Việt Nam. Đồng thời, đây cũng là cách để NSND Đỗ Quốc Hưng tri ân những người thầy của mình như cố GS.NSND Nguyễn Trung Kiên, NSND Trần Hiếu… - những người đã giúp ông có những nền tảng vững chắc đi theo opera và cũng là cách mà ông muốn đóng góp cho nghệ thuật opera Việt Nam với những phương pháp trong đào tạo những thế hệ tiếp nối.

2. Opera được xem là thứ âm nhạc bác học, ngay cả với nhiều quốc gia trên thế giới thì việc nghệ thuật này “kén khán giả”, “nghệ sĩ khó sống bằng nghề” so với một số lĩnh vực âm nhạc khác cũng là một thực tế. Ở Việt Nam, số người theo đuổi các dòng nhạc, đặc biệt là nhạc nhẹ, rất nhiều. Trong khi đó, số người theo đổi opera thường rất ít.

Lý giải điều này, NSND Quốc Hưng cho rằng, việc hát opera với nghệ sĩ Việt không dễ do cấu trúc vòm họng của người Việt, hay người châu Á nói chung, khác với người châu Âu. Bởi vậy, trong nhiều năm, nghệ sĩ Quốc Hưng vừa giảng dạy, vừa dành thời gian nghiên cứu, gặp gỡ các bậc thầy đồng thời khảo sát, trò chuyện với nhiều nghệ sĩ có kinh nghiệm để đưa ra những phương pháp áp dụng cho nghệ sĩ Việt. Những tri thức, kinh nghiệm đó đã được TS Đỗ Quốc Hưng đề cập trong công trình “Đào tạo ca sĩ opera tại Việt Nam”. Đây có thể nói là cuốn sách hiếm hoi về opera tại Việt Nam.

Trước khi mất, đọc bản thảo tập sách này, GS. NSND Trung Kiên đã đánh giá: “Đây là công trình hữu ích, có giá trị thực tiễn không chỉ riêng đối với Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam mà còn là nguồn tài liệu tham khảo quý đối với lĩnh vực đào tạo thanh nhạc nói chung, opera nói riêng ở nước ta”.

Là người thầy tâm huyết trong lĩnh vực đào tạo thanh nhạc, NSND Đỗ Quốc Hưng chia sẻ: “Opera là đỉnh cao của nghệ thuật ca hát, không chỉ là sự vận dụng của hơi thở, âm thanh mà còn là sự cảm nhận của mỗi nghệ sĩ vào âm nhạc, trong từng diễn biến của một nhân vật trong tác phẩm. Vì vậy muốn trở thành một ca sĩ hát opera đòi hỏi người nghệ sĩ phải không ngừng học hỏi, trau dồi kiến thức trong suốt cả cuộc đời hoạt động nghệ thuật”.

Bên cạnh đó, thù lao biểu diễn cũng là một câu chuyện có tính quyết định, bởi nhiều nghệ sĩ trẻ đối mặt với cuộc sống, gia đình nên không thể lúc nào cũng có thể dấn thân với nghề. Chuyện bỏ ngang, rẽ lối có thể chỉ ra ở nhiều thời điểm.

Nghệ sĩ Quốc Hưng có lẽ là một ngoại lệ hiếm hoi, khi vượt qua được những áp lực “cơm, áo, gạo, tiền” để duy trì tình yêu với nhạc kịch, nuôi dưỡng dòng máu nghệ thuật trong con người mình. Bởi hiện nay, chế độ thù lao cho nghệ sĩ opera còn rất hạn chế.

“Nếu không yêu nghề thì chắc không nghệ sĩ nào dám nhận lời tham gia”, NSND Quốc Hưng thổ lộ, đồng thời luôn mong những học trò có đủ tố chất theo opera sẽ không chệch khỏi con đường âm nhạc chính thống, bởi lẽ làng opera Việt rất khan hiếm những giọng ca.

“Đi theo con đường này thì không giàu được, nhưng nó sẽ cho mình một vị trí riêng. Khi tôi ra ngoài biểu diễn, hát ca khúc Việt Nam, hát show thì công chúng chấp nhận ngay, họ thấy ở mình sự khác biệt so với các giọng ca khác. Nội lực, nhạc cảm đặc biệt ấy là nhờ opera bởi nghệ sĩ opera khi hát tác phẩm nào cũng phải nghiên cứu rất kỹ lời văn, lời thơ trong tác phẩm, nghiên cứu kỹ cả tuyến giai điệu như thế nào, phải hiểu rất sâu về tác phẩm thì mới hát được. Những người học bài bản, nghiên cứu sâu thì dù biểu diễn ở thể loại âm nhạc khác, người nghe vẫn chấp nhận mình, đó là lợi thế”, NSND Quốc Hưng tâm sự.