Nguy cơ mới từ virus SARS-CoV-3?

Một đại dịch mới có thể bùng phát?

Giáo sư Wang Linfa đến từ Chương trình bệnh truyền nhiễm mới nổi tại Trường Y khoa Duke thuộc Đại học Quốc gia Singapore cho rằng, một đại dịch mới có thể sẽ bùng phát khi virus lây truyền từ người trở lại động vật.

Giáo sư Wang phân tích về những nguyên nhân có thể gây ra đại dịch trong tương lai tại Hội nghị Bộ trưởng đặc biệt về Y tế công cộng kỹ thuật số ASEAN, diễn ra hôm 6/10.

Theo Giáo sư Wang, hầu hết các nhà khoa học tin rằng, chủng ban đầu của virus SARS-CoV-2 gây ra bệnh Covid-19 tồn tại ở loài dơi được tìm thấy ở châu Á. Sau đó, virus này được truyền sang một “động vật X”, có thể là tê tê hoặc cầy hương, trước khi truyền sang người.

“Những gì tiếp theo là sự lây truyền nhanh chóng từ người sang người...Nhưng điều khiến chúng tôi ngạc nhiên là loại virus này có thể dễ dàng truyền từ người trở lại động vật”, Giáo sư Wang nói. Đã có một vài báo cáo về việc vật nuôi nhiễm Covid-19 từ chủ nhân của chúng, nhưng không có bằng chứng về sự lây truyền từ vật nuôi sang chủ.

Giáo sư Wang nói: “Sẽ thật đáng lo ngại nếu con người có thể lây nhiễm cho các vật chủ mới, như dơi ở lục địa Mỹ, vốn không phải là ổ chứa virus tự nhiên”.

“Dơi có một hệ thống miễn dịch đặc biệt, giúp chúng có thể chứa một loại virus mà không phát triển bệnh. Tuy nhiên, virus vẫn có thể đột biến và truyền sang động vật trung gian X, Y hoặc Z. Bởi vậy, khi virus đột biến được truyền sang động vật X, Y, Z và lây sang người, chúng ta sẽ nhiễm các chủng virus X, Y, Z hoặc gọi là SARS-CoV-3”, Giáo sư Wang giải thích.

Mỗi lần virus lây truyền giữa các loài, nó buộc phải biến đổi về mặt di truyền để thích nghi với vật chủ mới, ông Wang cho biết và nói thêm: “Khi con người truyền virus cho các loài khác, virus sẽ thay đổi nhiều hơn. Một trong những virus mới này có thể trở thành SARS-CoV-3”.

Biện pháp ứng phó

Trước những phân tích khoa học trên, Giáo sư Wang cũng đồng thời chỉ ra 3 mức độ chuẩn bị nếu một đại dịch như vậy xuất hiện.

Đầu tiên là giai đoạn trước khi virus xuất hiện, cần xem xét những loại virus nào có ở các loài động vật khác nhau và động vật nào là loài mà con người buôn bán và tiêu thụ thường xuyên nhất. Tuy nhiên điều này rất khó phát hiện, vì các nhà khoa học không thể xác định xem một loại virus cụ thể nào trong động vật có thể lây truyền sang con người. Do đó, để đối phó với đại dịch, các nhà khoa học cần làm việc với các cơ quan của chính phủ và các tổ chức tài trợ quốc tế để đánh giá rủi ro và chuẩn bị các biện pháp đối phó, ngăn chặn sự lây lan của virus.

Mức độ thứ hai sẽ là giai đoạn cảnh báo sớm. Khi có những trường hợp nghiêm trọng, bất thường tại phòng chăm sóc đặc biệt hoặc các phòng khám địa phương, đó có thể là dấu hiệu của một loại virus mới.

Giai đoạn cuối cùng là khi virus bắt đầu lây lan, biện pháp cuối cùng là phát triển vaccine và phương pháp điều trị. Nhóm các nhà khoa học tại Trường Y khoa Duke đang nghiên cứu về vấn đề này.

Lý thuyết nghiên cứu trên dựa vào chuyên môn của Giáo sư Wang về nghiên cứu miễn dịch học và động vật học dơi. Giáo sư Wang nằm trong nhóm các nhà nghiên cứu địa phương đã quản lý và nuôi cấy thành công loại virus mới sau khi nó xuất hiện ở Vũ Hán vào năm ngoái, đưa Singapore trở thành quốc gia thứ ba ngoài Trung Quốc tiến hành nghiên cứu này. Điều này cho phép Singapore bắt đầu sản xuất các thử nghiệm phản ứng chuỗi polymerase của riêng mình để phát hiện virus.

Ông cũng là thành viên của ủy ban khẩn cấp do Tổ chức Y tế thế giới (WHO) triệu tập trong giai đoạn đầu của đợt bùng phát.

Các biến thể dịch chuyển không ngừng

Vào tháng 9, thông tin về một biến thể Covid-19 mới có tên Mu, hay B.1.621, được cho là có khả năng tránh được miễn dịch, đã khiến thế giới lo ngại.

Thế nhưng hiện tại, gần một tháng sau – không lâu sau khi WHO đưa Mu vào danh sách các biến thể “đáng quan tâm” – dữ liệu từ trang theo dõi dịch bệnh outbreak.info (một cơ sở dữ liệu y tế công cộng về Covid-19 thu thập dữ liệu bộ gien từ Sáng kiến GISAID) cho biết, biến thể Mu đã không còn được phát hiện ở Mỹ, hay bất kỳ đâu trên thế giới kể từ ngày 21/9/2021.

Liệu điều này có đồng nghĩa Mu không còn là một mối đe dọa? Câu trả lời ngắn gọn là: có thể. Nhưng ông Joseph Fauver, nhà khoa học tại Trường Y tế công cộng Yale (Mỹ), lại không lạc quan như vậy. “Thực tế là Mu đã bị biến thể Delta cạnh tranh quá triệt để”, ông Fauver giải thích.

Một xu hướng tương tự đã được chứng kiến với biến thể Alpha, (B.1.1.7), lần đầu được phát hiện ở Anh. Theo đó, biến thể Alpha được phát hiện lần gần đây nhất ở Mỹ vào ngày 17/9/2021 và lần gần nhất được phát hiện trên thế giới là vào ngày 21/9/2021.

Như ông Fauver giải thích, những thời điểm nói trên là vào lần phát hiện gien cuối cùng của mỗi biến thể, trong các mẫu ngẫu nhiên từ bệnh nhân Covid-19. Do không phải tất cả các ca nhiễm đều được lấy mẫu và xét nghiệm DNA, nên không có cách nào để biết chắc chắn tuyệt đối các biến thể có thực sự còn tồn tại hay không, đặc biệt là khi tỷ lệ ca dương tính với Covid-19 vẫn còn cao.

Nhưng trên thực tế, nhiều tháng trôi qua, biến thể Delta tiếp tục lây lan trên toàn thế giới. Delta lây lan nhanh hơn 50% so với Alpha và dễ lây hơn 50% so với các biến thể trước đó.

Giáo sư Wang và nhóm của ông từ Trường Y khoa Duke đang phát triển một liều thuốc tăng cường để cung cấp một phạm vi bảo vệ con người rộng hơn trước các biến thể của virus SARS-CoV-2 trong tương lai và virus gây bệnh Covid-19 khác.