Phát huy tinh thần dân chủ trực tiếp của nhân dân

PV: Dự thảo Luật Trưng cầu ý dân đang thu hút sự quan tâm của dư luận, theo ông việc trưng cầu ý dân có ý nghĩa thế nào trong giai đoạn hiện nay?

Ông Dương Trung Quốc: Trưng cầu ý dân được hiểu là lấy ý kiến của người dân để quyết định một vấn đề nào đó dựa trên ý kiến đa số. Đây là một phương thức rất phổ biến ở nhiều nước. Tôi đã có cơ hội được đi với nguyên Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Văn An sang Thụy Sĩ, đất nước sử dụng Luật Trưng cầu ý dân rất phổ biến. Họ thừa nhận rằng, trưng cầu ý dân có cái hay là đưa trách nhiệm sang cho người dân, tuy số đông thường chứa đựng yếu tố bảo thủ, bởi những tư tưởng mới, thay đổi, cấp tiến bao giờ cũng bắt đầu từ số ít. Tôi lấy ví dụ ở thành phố Geneva (Thụy Sĩ), người dân không đồng ý cho máy bay hạ cánh sau 5 giờ chiều, bởi nó gây phiền phức, ồn ào cho đời sống của họ. Nên người ta đưa ra giải pháp là phải di chuyển sang một TP khác gần đấy, nhưng thuộc nước Pháp để đi máy bay. Tuy nhiên càng về sau người ta càng nhận thấy việc bay đêm rất có lợi về kinh tế, nhưng vì chính họ đã quyết định như thế nên họ phải chịu trách nhiệm và cuối cùng cũng phải tính toán lại. Như vậy người dân tự chịu trách nhiệm về sự quyết định của mình, đồng thời làm cho mọi người có ý thức chịu trách nhiệm đối với quyền quyết định của mình.

Tuy nhiên, tôi nghĩ rằng Việt Nam nên có Luật Trưng cầu ý dân và trong quá trình làm chúng ta sẽ rút kinh nghiệm, điều chỉnh, sửa đổi để những tập quán trong đời sống xã hội sẽ mang đến những mặt tích cực.

Thưa ông Dự thảo Luật mới quy định trưng cầu ý dân đối với một số vấn đề cụ thể, vấn đề lớn, theo cá nhân ông nên thu hẹp hay mở rộng trưng cầu ý dân?

- Trưng cầu ý dân là phương thức phát huy tinh thần dân chủ trực tiếp của dân. Tuy nhiên, điều đó ở mỗi quốc gia cũng có những nhận thức khác nhau. Xu hướng soạn thảo lần này hướng tới việc lớn, việc đại sự, điều đó cũng có cái lý của nó. Vì việc tổ chức trưng cầu ý dân là tập quán xã hội, mỗi người nhận thức được quyền, kể cả trách nhiệm của mình, cho nên phải có môi trường dân chủ, nhưng muốn thực hiện được điều này phải có một quá trình. Tôi nghĩ rằng trước mắt ta có thể cố gắng làm tập trung vào một số vấn đề lớn, vì quy trình tổ chức không đơn giản. Tôi không nói đến sự tốn kém, tôi muốn nói muốn tổ chức trưng cầu ý dân phải làm dần dần. Việc trưng cầu ý dân phải có một quá trình không phải không có những yếu tố tác động vào khi mà chúng ta chưa hình thành tập quán, chưa có ý thức đầy đủ. Theo tôi hãy trưng cầu ý dân từ những việc nhỏ khu biệt trong một cộng đồng nào đó để xem xét tính hiệu quả của nó.

Nếu trưng cầu ý dân được thực thi, tính hiệu lực sẽ như thế nào, thưa ông?

- Tôi cho rằng, trưng cầu ý dân phải có quy trình và lá phiếu của người dân là quyết định. Lâu nay chúng ta hỏi ý kiến người dân nhưng có ai giám sát xem kết quả lấy ý kiến đó được sử dụng ra sao đâu. Theo tôi là khi có kết quả trưng cầu ý dân thì phải thực thi. Tôi cho là đã làm thì đừng làm nửa vời, trừ những trường hợp nào đó đặc biệt mà chúng ta phát hiện ra có vấn đề giám sát chưa được tốt. Trưng cầu ý dân phải đi vào đời sống, tập quán và sắc thái văn hóa của người dân. Nhưng người dân cũng phải làm quen dần, nâng cao kỹ năng, trách nhiệm của mình.

Dự thảo luật cũng đã đề cập đến chuyện tránh ép cử tri đi bỏ phiếu, ông có lo ngại điều này không?

- Dự thảo Luật có cảnh báo điều này để tránh hình thức trong tổ chức trưng cầu ý dân. Tuy nhiên, người dân cũng phải ý thức rằng họ phải tự chịu trách nhiệm về lá phiếu của mình vì quyết định ấy có ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của họ. Tất nhiên có thể có một số yếu tố khác tác động tiêu cực vào người dân như sự đe dọa, vận động một cách phi pháp khiến người dân có thể đưa ra những quyết định không phải là ý kiến chủ quan của họ. Tuy nhiên, chính người dân phải có bản lĩnh thực hiện quyền của mình và phải chịu trách nhiệm về chính quyết định của mình.

Trân trọng cảm ơn ông!