Sát hải Đại vương Hoàng Tá Thốn

Nhà thờ Sát Hải Đại Vương Hoàng Tá Thốn ở làng Vạn Tràng xã Long Thành.

Theo sự tích ”Điềm ứng trâu vàng” được lưu truyền ở vùng ven biển huyện Diễn Châu cũng như Gia phả họ Hoàng ở làng Vạn Tràng thì: Một buổi sáng bà Trương Thị Hoa ra sông gánh nước bỗng thấy hai con trâu vàng từ dưới nước nhảy lên đánh nhau và lao đến chỗ bà. Bà vội cầm đòn gánh để đánh đuổi, đôi trâu lại nhảy xuống nước rồi biến mất. Trước khi gánh nước về nhà, bà không quên làm động tác tẩy uế đòn gánh. Nhưng lạ thay, bà vừa khỏa đầu đòn gánh xuống sông thì bỗng nhiên nước nơi đó khô cạn, nhưng khi bà cất đòn gánh thì nước lại đầy như thường. Thấy lạ, bà đưa gần lại nhìn thì thấy đầu đòn gánh có dính lông trâu vàng. Bà liền gom vật lạ ấy vào giải yếm rồi gánh nước về nhà. (Cũng có nơi nói lông trâu rơi vào thùng nước, bà uống phải). Sau đó bà cảm thấy trong người khác thường rồi có thai. Ngày mãn nguyệt khai hoa, ánh hào quang bỗng tỏa sáng khắp nhà, một đứa bé khôi ngô tuấn tú, gương mặt hồng hào ra đời được đặt tên là Hoàng Tá Thốn. Đó là ngày 16/6 năm Giáp Dần (1254).

Thuở nhỏ Hoàng Tá Thốn có sức khỏe hơn người và sớm được đi học nhưng thiên hướng của ông chỉ thích về võ nghệ nên cha mẹ cũng chiều lòng. Ở tuổi thanh niên đã nổi tiếng là võ nghệ cao cường, đặc biệt có tài bơi lội, lặn lâu dưới nước, đi dưới nước như đi trên bộ. Lớn lên khi đất nước bị quân Nguyên Mông xâm lược, hưởng ứng lời kêu gọi của Triều đình và các bô lão sau hội nghị Diên Hồng, Hoàng Tá Thốn vào đội bộ binh, sau một thời gian, viên tướng chỉ huy thấy ông thông minh, lắm cơ mưu với tài bơi lội đặc biệt nên đã tiến cử lên Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn sung vào đội Thủy binh thiện chiến của nhà Trần. Ở đây ông và các chiến hữu đã được huấn luyện đầy đủ, nhất là kỹ chiến thuật trong đội thợ lặn. Tương truyền ông đã cùng các chiến hữu với chiến thuật lặn xuống sông đục thuyền địch đã làm cho thủy binh của quân

Nguyên vô cùng khốn đốn, đặc biệt trong trận thủy chiến trên sông Bạch Đằng năm 1288.
Theo lịch sử thì sáng ngày 9-4 năm Mậu Tý (1288) khi đoàn thuyền của Ô Mã Nhi tiến vào sông Bạch Đằng, nhân lúc nước lớn, thủy quân nhà Trần tràn ra giao chiến rồi giả thua, chạy dẫn địch vào sâu bên trong sông Bạch Đằng… Cùng với các cánh quân khác, đạo Thủy binh của Hoàng Tá Thốn đã mai phục từ trước đổ ra xung trận, gây cho địch những thiệt hại to lớn. Đặc biệt là việc đánh đắm hàng chục thuyền giặc, trong đó có thuyền chủ tướng, và góp công bắt sống Ô Mã Nhi. Trận Bạch Đằng kết thúc, đoàn thuyền hơn 600 chiếc của quân Nguyên Mông bị tiêu diệt hoàn toàn, các tướng giặc Ô Mã Nhi, Phàn Tiếp, Tích Lệ Cơ... bị bắt sống. Quân và dân Đại Việt còn thu được trên 400 chiến thuyền.
Trên đường khải hoàn, Hoàng Tá Thốn đã được đức vua Trần Nhân Tông nghênh tiếp và có thơ khen ngợi. Nguyên văn bằng chữ Hán, phiên âm như sau:

Nhị đề điện mạnh tự đương niên
Hoàn trẫm công thành tín hiển nhiên
Phấn dụng tiên chinh tam điệp tấn
Chiêu hàng ngoại quốc đại huân tuyền
Chỉ huy mao việc thanh liêu tá
Bảo chướng can thành điện sóc biên
Hoàn tập ban sư lưu lấm duyệt
Chu mao phê đạp mạc năng tuyên.

Dịch thơ:
Đầu xuân kế sách được tâu lên
Thắng lợi rõ ràng Trẫm vốn tin
Điệp tấu ngợi ca trong dũng tướng
Công chiêu hàng giặc giữ bình yên
Cầm quân tài giỏi ai bì kịp
Uy dũng bao trùm khắp cõi biên
Đứng trước ba quân oai lẫm liệt
Bút phê khó nói hết lời khen.

Để bái tạ hồng ân của đức vua, tướng quân đã làm thơ đáp lễ. Nguyên văn bằng chữ Hán, phiên âm như sau:

Hoàng uy chấn bạt suất sử niên
Song lạp nhân dân lại án nhiên
Sóc chuyết viêm phong quy tịnh chiếm
Xuân đài thọ vực hưởng an tuyền
Lượng dai cán vũ hồi ngoan chướng
Vạn lí cọng cần đạt viễn biên
Bố đức an dân thiên tử mạnh
Iêu thần hà khắc xướng phiền tuyên

Dịch thơ:
Uy vua chấn động sấm vang lên
Khắp chốn an lành dân vững tin
Cơn nóng qua rồi trời đất nhuận
Nền xuân cõi thọ thật bình yên
Đôi nguồn uy lực dìm quân địch
Vạn dặm huy hoàng khắp cõi biên
Đức xuống dân vui ơn chín bệ
Tiểu thần đâu xứng với lời khen.

Văn bia họ Hoàng ở làng Vạn Tràng, xã Long Thành do Cao Xuân Dục viết có đoạn: “Đời vua Trần Nhân Tông năm Trùng Hưng, Mậu Tý (1288) tướng Nguyên là Thoát Hoan và Ô Mã Nhi sang xâm lược Thăng Long. Tướng quân Hoàng Tá Thốn được cấp ấn phù thống lĩnh hàng vạn quân cùng tàu thuyền phục kích ở sông Bạch Đằng để đại phá quân giặc”.

Để tránh hận thù giữa hai nước và theo yêu cầu của vua Nguyên, tháng 2 năm Kỷ Sửu (1289) Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn trình nhà vua kế hoạch trao trả tù binh. Một lần nữa, tướng quân Hoàng Tá Thốn lại được giao thực thi nhiệm vụ quan trọng này.

Ô Mã Nhi vốn là một tướng tàn bạo, hiếu chiến, đã gây bao nợ máu với nhân dân Đại Việt, không trao trả nó thì không được mà trả nó lại cho nhà Nguyên thì khác nào thả hổ về rừng. Hoàng Tá Thốn đã nhận kế sách từ Hưng Đạo Vương là tạo sự cố trên đường đi để tiêu diệt bọn ác tướng, trừ tận gốc hiểm họa về sau. Ông đã chọn một đội quân gồm nhiều người tâm phúc giỏi bơi lội làm phu thuyền. Chiếc thuyền chở Ô Mã Nhi được đục thủng mấy lỗ rồi trám lại bằng những miếng gỗ được đóng đinh và gắn keo nhựa. Thế rồi đang đêm trên đường đi khi có thời cơ, ông cho người lặn xuống dùng đục nạy tháo các miếng gỗ ra, nước nhanh chóng tràn vào thuyền, không sao trám được. Tên tướng giặc chết chìm trong nước nhưng nhiều tên lính khác được cứu thoát. Rồi chính bọn lính được cứu sống này là nhân chứng làm cho Hốt Tất Liệt không thể không tin rằng tướng Ô Mã Nhi bị chết do tai nạn đắm thuyền. Sự việc này sách Đại Việt sử ký toàn thư viết: “Kỷ Sửu (1289) năm thứ ba đời vua Trần Nhân Tông, mùa xuân tháng hai sai Nội gia thư là Hoàng Tá Thốn đưa bọn Ô Mã Nhi về nước, dùng kế của Hưng Đạo Vương cho người giỏi bơi lội sung làm phu thuyền, ban đêm dùi thuyền cho chìm, bọn Ô Mã Nhi chết đuối cả”.

Sau chiến công này, nhà vua ban tước Sát Hải Đại Vương, tước Minh Tự cho ông và cấp đất cho lập trang trại. Hoàng Tá Thốn đã chọn xứ Thiên Bồng.

Quân dân nhà Trần đại thắng, quân Nguyên bị đuổi ra khỏi bờ cõi, Hoàng Tá Thốn lại được triều đình nhà Trần bổ làm tướng thống lĩnh các đạo thủy binh coi giữ 12 cửa biển. Thực hiện nhiệm vụ bảo vệ bờ biển, ông đã tổ chức các đồn trại ven biển thường xuyên tuần tra canh phòng và đã kịp thời tiêu diệt nhiều đám giặc biển. Những lần quân Chiêm Thành sang quấy rối hải phận nước ta, cướp bóc một số địa phương ven biển ở phía Nam, Hoàng Tá Thốn đã đem quân đánh dẹp. Quân nhà Trần tiến đến đâu, giặc Chiêm Thành tan vỡ đến đó. Kết thúc các cuộc chiến, ông được Triều đình cho hưởng lộc hai miền Thuận, Quảng.

Những năm cuối đời, do tuổi cao Hoàng Tá Thốn được triệu về kinh để làm việc ở Nội gia thư. Một lần đi tuần thú đường biển từ Bắc vào Nam đến Cửa Trào huyện Hoằng Hóa, Thanh Hóa do tuổi già sức yếu, ông bị lâm bệnh và mất đột ngột. Đó là ngày 15-3 năm Kỷ Mão (1339), hưởng thọ 85 tuổi.

Tiếc thương vị danh tướng tận trung với nước, vua Trần Hiến Tông đã ban thuyền rồng, cho đội quân danh dự chở linh cữu ông về an táng tại Vạn Phần và cho lập đền thờ. Ông được nhân dân nhiều làng ven biển lập đền thờ như ở Cửa Trào, Cửa Trường, Cửa Vạn, Cửa Trấp, Cửa Thơi, cửa Lò, cửa Hội…

Vua Trần Hiến Tông đã truy tặng bậc Đại liêu thượng đẳng tối linh tôn thần, xếp ngang hàng với bảy vị Thượng đẳng thần được cả nước cúng tế, đồng thời ca ngợi:

Đại danh thùy vũ trụ
Duy tượng túc thanh cao
Tri hoạn thế nhiêu tha
Thăng dáng chung trạch lưu

Nghĩa là:
Tên lớn truyền khắp thiên hạ
Danh tiếng thật thanh cao
Suốt đời dẹp loạn
cho đất nước bình yên
Tiếng thơm lưu truyền mãi khắp nơi

Đức vua Trần Hiến Tông đã cảm xúc đề thơ ca ngợi ông:

Thiên phù xã tắc tử công sinh
Tuấn dĩ khôi ngô trạc quyết linh
Hải quốc thùy tiên chung tú khí
Nhân gian thần tướng diễu thư tình
Đằng đương vạn lý sơn tàng hổ
Trầm phá thiên sưu hải chiếm kinh
Hà nộ tha niên đinh cáo lũy
Độc tương nghĩa tử báo triều đình.

Nhà thơ Trần Hữu Thung đã dịch:
Trời phò xã tắc để ngài sinh
Tuấn dĩ khôi ngô chói hiển linh
Tiên nước thủy cung chung tú khí
Tướng thần nhân thế sáng hùng tinh
Băng vời vạn dặm hùm ẩn núi
Lặn phá ngàn thuyền để vượt kinh
Hà Lỗ năm nào sao báo rụng
Trọn đem nghĩa tử báo triều đình.

Hiện nay tại địa phận xã Hưng Lộc thành phố Vinh cũng có con đường mang tên Hoàng Tá Thốn và ở huyện Yên Thành cũng có ngôi trường mang tên ông.