Thị trường trái phiếu doanh nghiệp: Càng minh bạch, rủi ro càng thấp

Tăng trưởng nóng, lộ nhiều sai phạm

Thị trường trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) thời gian qua đã có bước phát triển nhanh nhưng đi kèm là rủi ro ảnh hưởng đến hoạt động của thị trường. Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc cho biết, Bộ Tài chính thường xuyên bám sát các diễn biến của thị trường để phân tích, đánh giá và điều chỉnh pháp luật cho phù hợp. Luật Chứng khoán năm 2019, Luật Doanh nghiệp năm 2020 được áp dụng từ 1/1/2021 và các nghị định hướng dẫn đã quy định quản lý tách biệt giữa phát hành riêng lẻ với phát hành TPDN ra công chúng.

Theo đó, TPDN phát hành riêng lẻ chỉ được bán cho nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp theo hình thức tự vay, tự trả, tự chịu trách nhiệm, cơ quan quản lý không cấp phép phát hành. Doanh nghiệp (DN) phát hành phải thực hiện công bố thông tin đầy đủ, trung thực cho nhà đầu tư, công bố thông tin cho Sở Giao dịch chứng khoán, đồng thời có trách nhiệm sử dụng vốn đúng mục đích, hoàn trả gốc và lãi trái phiếu đúng hạn…

Theo thống kê, từ năm 2019, Bộ Tài chính đã tổ chức trên 30 đoàn kiểm tra tại các DN phát hành, công ty chứng khoán, ngân hàng thương mại. Qua kiểm tra, cơ quan quản lý đã tiến hành xử phạt vi phạm hành chính và yêu cầu các biện pháp khắc phục hậu quả tại 2 DN là VsetGroup và Apec Group; đồng thời xử phạt Công ty Chứng khoán VIS. Bộ Tài chính cũng chỉ đạo Ủy ban Chứng khoán Nhà nước phối hợp, cung cấp tài liệu cho cơ quan chức năng để xem xét các trường hợp vi phạm.

Mới đây nhất, ngày 3/4/2022, căn cứ hồ sơ, tài liệu và đề nghị của cơ quan có thẩm quyền về việc hủy bỏ 9 đợt phát hành trái phiếu của Công ty Ngôi Sao Việt, Công ty Cung điện Mùa đông, Công ty Soleil thuộc Tập đoàn Tân Hoàng Minh do có hành vi công bố thông tin sai sự thật, che giấu thông tin trong hoạt động phát hành trái phiếu riêng lẻ, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đã ban hành Quyết định số 181/QĐ-UBCK hủy bỏ 9 đợt chào bán nêu trên với tổng trị giá 10.030 tỷ đồng.

Ông Nguyễn Minh Cường - chuyên gia kinh tế trưởng Ngân hàng Phát triển châu Á đánh giá trái phiếu phát triển mạnh trong thời gian vừa qua và có những đột phá ngoạn mục, tăng trưởng nhanh trong khi nền tảng cơ sở chưa kịp đáp ứng. Nhà phát hành nhiều DN đua nhau phát hành, trong đó nhiều DN vừa và nhỏ, nhưng thông tin của DN, tài sản bảo đảm chưa vững chắc. Còn đối với nhà đầu tư, không phải ai cũng có kinh nghiệm. Bên cạnh đó hệ thống đánh giá tín nhiệm của DN phát hành trái phiếu chưa được đảm bảo. Do vậy ông Cường cho rằng, cần nhanh chóng xây dựng hệ thống pháp lý, cải thiện kỹ năng của nhà đầu tư và DN phát hành.

Xử lý nghiêm

Bộ Tài chính cho biết, trong thời gian tới, Bộ sẽ tiếp tục tăng cường công tác quản lý giám sát, thanh, kiểm tra các hoạt động liên quan đến phát hành, cung cấp dịch vụ về TPDN của các công ty chứng khoán, DN phát hành và các tổ chức cung cấp dịch vụ để phát hiện và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, tăng cường tính minh bạch của thị trường để đảm bảo thị trường TPDN trở thành một kênh huy động vốn quan trọng, hiệu quả cho DN.

Bộ Tài chính cũng cho biết, Bộ đã đánh giá, rà soát và xây dựng dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định số 153/2020/NĐ - CP theo hướng tăng cường tính công khai, minh bạch, giảm thiểu các rủi ro phát sinh nhằm mục tiêu phát triển thị trường TPDN bền vững. Đồng thời kiến nghị Chính phủ, Quốc hội tiếp tục sửa Luật Chứng khoán, Luật DN vào thời gian tới.

Một số chính sách đề xuất bao gồm: Thu hẹp quy định về mục đích phát hành trái phiếu nhằm hạn chế việc chuyển nhượng vốn lòng vòng, gây thiếu minh bạch và khó khăn cho nhà đầu tư khi đánh giá rủi ro của trái phiếu và DN phát hành; Hướng dẫn cụ thể về điều kiện phát hành và hồ sơ chào bán trong đó có yêu cầu về tỷ lệ an toàn tài chính khi phát hành trái phiếu, tổ chức đại diện người sở hữu trái phiếu; Quy định rõ loại trái phiếu nhà đầu tư cá nhân được mua và giao dịch nhằm định hướng nhà đầu tư các nhân mua các TPDN có tính an toàn và công khai, minh bạch hơn; Bổ sung các quy định để đẩy nhanh việc thiết lập thị trường giao dịch trái phiếu DN riêng lẻ tại Sở giao dịch chứng khoán cho các nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp; Bổ sung quy định về trách nhiệm của các tổ chức cung cấp dịch vụ nhằm chấn chỉnh các tổ chức cung cấp dịch vụ và nâng cao chất lượng dịch vụ cung cấp.

Dự thảo Nghị định đã lấy ý kiến rộng rãi qua cổng thông tin điện tử Chính phủ, cổng thông tin của Bộ Tài chính, ý kiến của các bộ, ngành liên quan, ý kiến bằng văn bản và đối thoại trực tiếp với thành viên thị trường. Hiện nay, Nghị định đang được hoàn thiện để gửi Bộ Tư pháp thẩm định trình Chính phủ ban hành.

Nắn lại thị trường

Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc nhấn mạnh, đối với các nhà đầu tư cần phải hiểu, mình là nhà đầu tư chứng khoán và đầu tư theo đúng quy định của pháp luật, đánh giá được đầy đủ rủi ro khi đầu tư vào TPDN, không trái phiếu thông qua chào mời của các tổ chức cung cấp dịch vụ khi chưa tìm hiểu kỹ về tình hình tài chính của DN phát hành và các điều kiện, điều khoản của trái phiếu.

Nhà đầu tư cũng cần lưu ý việc các tổ chức tín dụng, công ty chứng khoán phân phối TPDN không có nghĩa là các tổ chức này đảm bảo an toàn cho việc mua trái phiếu. Trong trường hợp mua trái phiếu thông qua các hợp đồng đầu tư là không có căn cứ pháp lý theo quy định của pháp luật về phát hành trái phiếu, nhà đầu tư sẽ không phải là chủ sở hữu trái phiếu và không có quyền lợi đối với trái phiếu theo các cam kết của DN phát hành.

Ngoài ra giới chuyên gia cũng nhấn mạnh, đối với các DN huy động trái phiếu DN với khối lượng lớn, lãi suất cao vượt quá năng lực tài chính của DN là rất rủi ro khi hoạt động sản xuất, kinh doanh gặp khó khăn thì DN sẽ không có khả năng thanh toán gốc, lãi trái phiếu theo cam kết trái phiếu. Đối với các tổ chức cung cấp dịch vụ cần tuyệt đối tuân thủ pháp luật trong việc cung cấp thông tin đầy đủ, minh bạch, chính xác cho nhà đầu tư, đảm bảo tư vấn để DN phát hành tuân thủ quy định của pháp luật; xác định đúng đối tượng nhà đầu tư chuyên nghiệp mua trái phiếu. Việc tổ chức cung cấp dịch vụ (công ty chứng khoán, NHTM) chào mời, phân phối TPDN cho nhà đầu tư không phải là nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp hoặc dùng các hình thức lách quy định của pháp luật cũng sẽ bị xử phạt nghiêm minh.

Chuyên gia kinh tế TS. Lê Xuân Nghĩa cho rằng, để thị trường TPDN có nền tảng phát triển ổn định, việc trước tiên cần phải minh bạch, càng minh bạch, rủi ro càng thấp. Thứ 2 là phải nghiêm túc thực hiện luật lệ, như vậy sẽ giảm rủi ro cho thị trường, nhà đầu tư. Thứ 3 là phải có thị trường TPDN thứ cấp, để tăng tính thanh khoản của trái phiếu, để dù nhà đầu tư có mua trái phiếu 15 năm thì vẫn bán được bất cứ lúc nào.