Lên đỉnh trời Suối Giàng thăm vườn chè cổ thụ

Hái chè ở Suối Giàng.

Văn Chấn còn có Suối Giàng

Từ Hà Nội lên khám phá vùng Tây Bắc, Văn Chấn là một (trong chuỗi) điểm nhấn nối từ miền trung du Phú Thọ, Yên Bái để lên chót vót dãy Hoàng Liên. Ở Văn Chấn có cánh đồng Mường Lò nổi tiếng từ lâu trong câu cửa miệng của người Thái khi nói về “top” những mường trù phú của mình: Nhất Then (Mường Thanh, Điện Biên), nhì Lò (Nghĩa Lộ, Yên Bái), tam Uyên (Than Uyên, Lai Châu), tứ Tấc (Phù Yên, Sơn La). Văn Chấn có “đèo Lũng Lô anh hò chị hát” âm vang một thời kháng chiến, nay đã là di tích lịch sử cách mạng của quốc gia, có nếp Tú Lệ, gạo mường Lò, có thành Viềng Công, suối nước nóng bản Bon, bản Hốc... Thế nhưng còn ít người biết Văn Chấn có vườn chè cổ thụ hàng trăm năm tuổi ở độ cao trên 1.400 m.

Vòng quanh các vách đá kỳ thú, các trảng rừng nguyên sinh, 12 cây số đường mới mở sẽ đưa xe của du khách đến trung tâm Suối Giàng. Chẳng ai biết chính xác từ khi nào cây chè đã đến, bén rễ, trưởng thành rồi trở thành cổ thụ trên sườn núi cao ở đây. Cây chè ít tuổi cũng trên trăm năm, cây nhiều tuổi tới hơn ba trăm năm. Búp non vẫn lên xanh trên những thân chè sù sì trắng mốc, bám chắc rễ trên sườn núi cheo leo. Ngước mắt lên cao, trên sườn núi, nền lá chè xanh ngắt được “chấm” thêm những điểm màu tươi rói từ trang phục của những cô gái, chàng trai Mông trong sương mờ giăng giăng càng thêm độ huyền ảo mà sinh động của vườn chè cổ thụ. Trong không gian bốn mùa bồng bềnh mây có tiếng khèn, tiếng sáo, tiếng đàn môi cùng lời hát trao tình của các chàng trai, cô gái, với đặc sản chè shan tuyết cùng vẻ đẹp thuần khiết của bản Mông Suối Giàng.

Có một loại chè đặc sản “năm cực”

Người Mông ở Suối Giàng quý cây chè của mình lắm. Ở đây, trong lễ cúng “ma nhà” (mỗi năm, mỗi nhà chỉ cúng “ma nhà” một lần), cùng với con gà trống, luôn có cành chè mới hái trên sườn núi và ấm chè do đích thân người chủ gia đình mới pha. Cùng với lời khấn cầu về sức khỏe và sự tiến bộ cho mỗi người trong nhà là lời khấn cầu cho cây chè của mình luôn xanh tốt và cho nhiều búp non. Nguyện ước về tương lai giản dị đó cũng giống như nguyện ước của đồng bào ở các thôn, bản dân tộc khác về sự ấm no, an bình sẽ đi cùng với những gì cha ông đã trao truyền lại.

Chè shan tuyết Suối Giàng xưa nay đã được xếp trong “đầu bảng” các loại chè. Mọi người vẫn bảo đây là loại chè “năm cực”: “Cực khổ” - khi trồng và thu hái; “Cực sạch” - vì những điều kiện khí hậu, môi trường và cả công chăm giữ của người trồng; “Cực hiếm” - vì sản lượng ít (đến nay dù đã tăng thêm diện tích và sản lượng nhưng mỗi năm nhiều lắm cũng chỉ mới thu hái được chừng 200 tấn chè búp); “Cực ngon” - với đủ các phẩm chất đỉnh cao mà mỗi chén trà phải có: hương thơm, vị đậm, nước xanh; và vì thế nên “Cực đắt”. Vì “cực hiếm” và “cực đắt” nên có người còn nghĩ ra thêm “hai không” cho chè Suối Giàng: Người mua (thường) “không uống” mà để biếu và người uống (nhiều khi) “không (phải) mua” (?).

Vào vụ chè, cả bản thơm ngào ngạt. Hương chè chan chát, đặc quánh tưởng như có thể xắt ra mà nếm trên đầu lưỡi, lan tỏa trong không gian, nồng nàn đến mức có cảm giác chẳng uống mà cũng say say như đang được uống trà. Chè được hái, được sao bằng kinh nghiệm và bàn tay khéo léo của người Mông ở đây phủ một lớp áo trắng mốc trên búp chè săn chắc nên được gọi là chè tuyết. Búp chè shan màu trắng xám, bọc một lớp phấn trắng mốc như tuyết nên được gọi là chè shan tuyết. Để hái được những búp chè non nhiều khi phải trèo lên cành cao của cây chè cổ thụ. Mùa đông ở Suối Giàng thường chẳng thấy mặt trời, còn buổi sáng mùa hè, búp chè ngậm sương, hái vẫn lạnh buốt tay. Chè hái về rồi vẫn phải chọn kỹ lại những búp chè không bị sâu, không quá già, sau đó mới sao trong chảo gang. Củi dùng sao chè phải thật khô, cháy đượm. Lửa sao chè phải giữ liu riu thật đều nhưng vẫn phải luôn hơ tay trần trên chảo để biết “cữ” nóng của chè. Sao rồi phải vò chè bằng tay thật khéo, sao cho những búp chè săn lại bằng hạt đỗ, phủ phấn tuyết trắng, cuộn hương tinh khiết thanh cao của mây gió núi ngàn vào trong. Kinh nghiệm sao chè shan tuyết là bí quyết của người Mông ở Suối Giàng chẳng dễ gì học được.

Để pha được ấm trà shan tuyết thật ngon, phải dùng nước nguồn trên núi chảy về thì chén trà mới có hương vị đậm đà và màu sắc tươi hơn. Nước đã sôi già tráng qua một lượt để cánh chè giãn ra, loại bỏ chút bụi nếu còn vương lại. Chế nước sôi đầy ấm đến mức bọt trào ra ngoài rồi mới đậy nắp chờ vài phút. Ấm pha trà phải chọn loại sứ nung già lửa sẽ có hương thơm đúng vị. Trong mây núi Suối Giàng, nhấp chén, trà sóng sánh như mật ong, dư vị ngọt đượm tan lâu, cảm giác lâng lâng khó tả làm cho con người như tan chảy trong cảnh sắc núi rừng thiên nhiên.

Phát triển nguồn tài nguyên văn hóa của du lịch

Những bản người Thái, người Dao, người Mông ở Văn Chấn vẫn bình dị thuần phác như ngày xưa với phong tục, tập quán và những nét đặc sắc về văn hóa có sức hút với nhiều du khách muốn tìm hiểu sâu về văn hóa tộc người bản địa. Khí hậu trong lành, thiên nhiên kỳ vĩ, hiền hòa và (còn) tươi mát là những lợi thế lớn để phát triển những khu nghỉ dưỡng tận dụng độ cao. Nhìn thấy những tiềm năng đó, Yên Bái đã quyết tâm xây dựng Suối Giàng - Suối của Trời - thành điểm đến nghỉ dưỡng, du lịch sinh thái và văn hóa. Đề án bảo tồn và phát triển vùng chè cổ, xây dựng khu du lịch sinh thái Suối Giàng đã lập xong quy hoạch và triển khai xây dựng hạ tầng. Đường bê tông cũng đã vươn dần tới trung tâm các bản.

Mái nhà của người Mông xưa lợp bằng gỗ pơmu. Đây là một nét văn hóa vật thể độc đáo bên cạnh những giá trị văn hóa tinh thần, phi vật thể của họ. Đến nay nguồn gỗ pơmu đã cạn kiệt. Ý tưởng táo bạo trồng phục hồi dần cây pơmu trên những sườn núi dốc của Suối Giàng cũng đã được huyện triển khai thực hiện. Qua gần mười năm, những vạt pơmu đã lớn. Nhiều cánh rừng nguyên sinh cũng được tính đến để đánh thức giá trị du lịch của nó.

Cùng với cảnh sắc thiên nhiên, hương vị của những đặc sản là những nét văn hoá độc đáo cuả người Mông, người Dao, người Thái còn được bảo tồn ở Văn Chấn. Du khách đến đây không chỉ có thể phiêu du dưới tán rừng nguyên sinh với phong cảnh kỳ thú mà còn có thể được cùng hái chè, sao chè rồi uống chè với những cô gái Mông mến khách, hoặc cùng chiêm nghiệm và hoà với không khí bí ẩn linh thiêng trong lễ cấp sắc của người Dao, rộn ràng trong những ngày hội xuân, ấm áp trong lễ mừng cơm mới của người Thái...

Chè Suối Giàng có giá “cực đắt”, là tiềm năng kinh tế lớn nhưng sản lượng thu hái hàng năm chỉ có hạn, không thấm tháp gì so với nhu cầu của thị trường. Các nhà đầu tư đã đặt hàng với các nhà khoa học tại các viện nghiên cứu để chọn, tạo giống chè, đầu tư kỹ thuật chăm sóc tốt những cây chè Suối Giàng hiện có để bảo tồn nguồn gen đặc hữu, cùng với đó là việc tiếp tục mở rộng thêm diện tích để có đủ sản lượng đáp ứng cho thị trường. Theo tính toán khả thi, diện tích chè ở Suối Giàng có thể mở rộng hơn gấp ba lần hiện nay. Chè đang được trồng thêm với kỳ vọng Suối Giàng sẽ vừa là điểm nhấn du lịch vừa mang lại nguồn thu kinh tế lớn cho Văn Chấn. Mỗi người dân ở đây cũng dần ý thức được những gì cần giữ như vốn quý của mình. Họ đã hiểu và bảo nhau cùng hiểu rằng: Những vị đặc trưng của đặc sản cũng chính là “vốn” để phát triển tương lai của mình. Anh Vàng A Hồ, trưởng thôn Pang Cáng, xã Suối Giàng, nói với chúng tôi: “Nếu bón phân hóa học cho chè thì được sản lượng tăng ngay nhưng búp chè sao sẽ bị mất tuyết, không bán được giá đâu. Chúng tôi bảo nhau và đã ra quy định là không được dùng phân hóa học. Chè ở đây sạch lắm”.