Tuyên Quang: Bị ‘móc ruột’, núi Dùm chờ sập

Nguy cơ sạt lở khu du lịch tâm linh

Cách thành phố Tuyên Quang chưa đầy chục cây số có dãy núi Dùm được mệnh danh là “Tam Đảo của xứ Tuyên”.

Cuối thế kỷ 19, thực dân Pháp đã biết trong lòng núi Dùm có trữ lượng quặng chì, kẽm lớn và hàm lượng cao, nên đã lập mỏ, đào hầm lò, đặt ray xuyên núi khai thác. Hàng chục năm đục khoét, đường hầm trong núi đã dọc ngang như bàn cờ, không thể ước tính người Pháp đã lấy đi bao nhiêu quặng quý hiếm, để lại nơi đây vô vàn mạng xác phu mỏ và những hố sâu loang lổ... Những năm 60, Xí nghiệp bột kẽm Tuyên Quang tiếp quản cơ sở hạ tầng do Pháp để lại, tiếp tục đào núi, mở thêm nhiều hầm lò khai thác. Lòng núi Dùm tiếp tục bị đào rỗng khi quặng ngày càng khan hiếm, công nghệ khai thác, chế biến lạc hậu. Sau này Xí nghiệp phải dừng hoạt động vì kém hiệu quả.

Dẫn phóng viên Đại Đoàn Kết đi men theo con đường rộng chừng 2 mét chạy vắt vẻo trôn ốc dẫn lên đỉnh núi, một người dân từng hành nghề “mót” quặng ở đây nói rằng đó là “di sản đau khổ” mà người Pháp để lại khi khai quặng thời xưa.

Con đường từ lâu bị sạt lở vùi lấp nhiều đoạn, cỏ cây nhiều chỗ chen lấp vút đầu người, đang được nằm trong một kế hoạch nâng cấp, sửa chữa để biến thành đường mòn du lịch dẫn lên Cổng Trời. “Gần chục năm trước, khi Trung Quốc khát quặng chì, kẽm, núi Dùm ngày ấy đông như hội. Hàng trăm người đào bới suốt ngày đêm.

Có nhóm trúng “ục” đúng thân quặng, đào xúc cật lực khuân đi, ngày thu cả chục triệu đồng. Cảm giác như núi rung chuyển. Xà beng, cuốc, thuổng vang khắp các ngả như đại công trường...”. Lời kể về núi Dùm như thể câu chuyện “quặng thổ phỉ” vừa diễn ra tối qua.

Ngày 16/08/2007 một vụ sập hầm tang thương xảy ra. Ba người tử vong đều là dân “quặng thổ phỉ” ở TP Tuyên Quang, sau nhiều ngày mới được lực lượng chức năng và người dân đào bới lấy được thi thể. Quặng tặc tạm chấm dứt.

Hàng trăm hộ dân bất an dưới chân núi Dùm

Ngày 18/01/2016, Cty cổ phần Đầu tư XNK Tây Đô (Cty Tây Đô) làm lễ động thổ dự án khai thác, chế biến quặng kẽm - chì tại khu vực mỏ Nông Tiến - Núi Dùm (thuộc xã Tràng Đà và phường Nông Tiến, TP Tuyên Quang). Núi Dùm như lại oằn mình rung chuyển bởi tiếng mìn phá đá, máy khoan, máy xúc đêm ngày tiếp tục xuyên ngang dọc sâu vào lòng núi.

Tận mắt chứng kiến tại Xóm 1, phường Nông Tiến, nhóm phóng viên Đại Đoàn Kết thấy lưng chừng núi có khối lượng đất đá lớn chất đống như treo lơ lửng ngay trên dải sườn núi có hàng trăm hộ dân.

Anh T. nhà sát chân núi cho biết: “Mới đầu họ nổ mìn làm rung chuyển cả thôn, đất đá văng tứ tung xa cả trăm mét, có nhà thủng mái tôn, vỡ cửa kính. Rất may là chưa ai bị thương, nhưng khổ nhất vào mùa mưa hàng trăm khối đất đá cứ theo nước đổ xuống như thác, đất bùi lấp kín cả đường đi, ruộng vườn. Mỗi khi như vậy Cty Tây Đô lại cho máy xúc và công nhân xuống dọn dẹp, đền bù thiệt hại. Vừa rồi xem lũ lụt sạt lở ở Rào Trăng, Quảng Nam) thấy người chết mà chúng tôi sợ quá! Cứ đêm nghe tiếng ầm ầm là giật mình vì sợ sạt. Nếu chính quyền không có biện pháp kiểm soát Cty Tây Đô kịp thời thì núi Dùm sớm muộn cũng vậy thôi, thậm chí còn khốc liệt hơn!”.

Một cán bộ xóm kể thêm: “Cty Tây Đô khai thác ở đây mấy năm, nhưng khó có ai được lên thăm hay kiểm tra, kể cả lãnh đạo xã phường cũng không được lên. Bảo vệ của Cty dữ tợn lắm, họ chặn ngay. Công nhân làm ở mỏ này không phải người địa phương, Cty lấy toàn người ở nơi xa thôi.

Chúng tôi nghe nói cũng đã có công nhân chết vì sập lò gì đó nhưng không rõ cụ thể được”. Ông cán bộ xóm kể thêm vẻ quan ngại, rằng “Cty này mạnh lắm, các anh không làm gì được đâu, tôi chưa thấy báo đài nào đưa được tin về sai phạm của Tây Đô, anh là người đầu tiên đến tìm hiểu đấy!”...

Con đường bê tông dẫn lên mỏ lún sâu vết bánh xe tải. Người dân cho biết xe tải chỉ chạy ban đêm. Có đêm hàng chục xe. Quặng được chở đi đâu thì không ai biết. Trao đổi với một cán bộ Công an phường Nông Tiến, phóng viên chỉ được biết “Cty Tây Đô làm việc khép kín, người lao động trên đó thế nào Công an phường cũng không nắm vì họ không đăng ký tạm trú, nếu họ chưa xảy ra vấn đề gì thì Công an chưa đến kiểm tra. Vừa rồi Xóm 1 xây nhà văn hóa, Cty này cũng ủng hộ 20 triệu đồng”...

Khu du lịch sinh thái tâm linh Núi Dùm - Cổng Trời bị đe dọa

Đứng trên cầu Nông Tiến có thể thấy rõ một dãy sườn Núi Dùm bị khai thác đào bới nham nhở, biến dạng, và nguy cơ sụt lún rất rõ, có chỗ hoẳm sâu khoảng vài chục mét.

Núi Dùm - Cổng Trời đã được quy hoạch thành khu du lịch sinh thái tâm linh rộng hơn 2.000 ha. Nơi đây có nhiều suối, thác nước, hang động đẹp như hang Bà Cún, hang Dơi, hang Ngà Voi, dốc Ông, dốc Bà, cùng nhiều thác nước như Đát Tư Khang, thác Cấm, thác Cổng Trời...

Đặc biệt ở đây có ba ngôi đền cổ linh thiêng từ thế kỷ 18 như đền Mẫu Thượng, đền Cấm, đền Gềnh Quýt. Khu Thiền viện Trúc Lâm với diện tích trên 20 ha đang được xây dựng quy mô. Khí hậu trong lành, mát mẻ, địa điểm này được nhiều du khách ví như “Tam Đảo xứ Tuyên giữa lòng thành phố”.

Đề án du lịch Núi Dùm - Cổng Trời được ước tính thu hút lượng khách đến tham quan thành Tuyên tăng từ 10 đến 20%/năm, đến năm 2020 đón trên tiếp đông đảo khách du lịch, doanh thu xã hội về du lịch đạt trên 100 tỷ đồng - trở thành nghành kinh tế mũi nhọn.

Văn bản số 02/2008/QĐ-UBND ngày 17/04/2008 của UBND tỉnh Tuyên Quang ban hành, ghi rõ:

Điều 1. Phê duyệt các khu vực cấm, tạm cấm và hạn chế hoạt động khoáng sản trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang với các nội dung sau:

Mục 3.2, điểm b) Một (01) khu vực liên quan đến quân sự, an ninh quốc phòng và du lịch văn hóa (mỏ chì - kẽm Núi Dùm thuộc xã Nông Tiến, thị xã Tuyên Quang).

Phụ lục 1: Các khu vực cấm hoạt động khoáng sản, mục 11 (Chì, kẽm, barite xã Tràng Đà và Nông Tiến, thị xã Tuyên Quang).