Lênh đênh phận đình 260 tuổi

Đình Chợ Trổ ở Khu lưu niệm Đại thi hào Nguyễn Du, khi chưa bị hạ giải.

Tu bổ đình mượn

Theo hồ sơ, đình Chợ Trổ được xây dựng năm 1760 ở làng Chợ Trổ, xã Đức Nhân (nay là xã Bùi La Nhân). Đình Chợ Trổ có diện tích mặt bằng 105m2 (7,15m x 14,7m), làm bằng gỗ mít, có 4 vì kèo, tạo thành 5 gian 2 hồi, mái lợp ngói âm dương. Kết cấu vì nóc theo kiểu “giá chiêng”, vì nách theo kiểu “kẻ mái”. Vì kèo được chạm trỗ khá tinh vi theo phong cách chạm lộng các đề tài truyền thống vừa mang đậm tính Nho giáo vừa hàm nghĩa dân gian như long, ly, quy, phượng; cá chép hóa rồng, hoa sen; cảnh sinh hoạt lễ hội dân gian... Nền lát gạch nung vuông giả cổ (0,25m x 0,25m). Kiến trúc đình mang phong cách thế kỷ XVIII.

Ngôi đình cổ khi đang ở xã Đức Nhân là nơi thờ thành hoàng làng, sau là nơi hội họp của các cụ cao niên và sinh hoạt cộng đồng địa phương. Năm 1965, nhân kỷ niệm 200 năm sinh Nguyễn Du và được UNESCO công nhận là Danh nhân văn hóa thế giới, Ty Văn hóa Nghệ Tĩnh có chủ trương xây dựng Khu di tích đại thi hào Nguyễn Du tại xã Tiên Điền (huyện Nghi Xuân). Vì thế, các nhà nghiên cứu muốn tìm một công trình có kiến trúc cùng thời với Nguyễn Du để làm nhà trưng bày các hiện vật. Và đình Chợ Trổ đã được mượn.

Sau khi Khu lưu niệm Nguyễn Du được công nhận là Khu di tích cấp quốc gia đặc biệt và được quy hoạch mới, đình Chợ Trổ không còn vai trò nhà trưng bày.

Trong Quyết định 1264 ngày 6/5/2019 của UBND tỉnh Hà Tĩnh về việc phê duyệt Thiết kế bản vẽ thi công và dự toán đầu tư xây dựng công trình tu bổ, tôn tạo các di tích gốc và xây dựng cơ sở hạ tầng Khu di tích Nguyễn Du có ghi: “Hiện nay đình Xã (đình Tiên) đã là phế tích và không có ảnh tư liệu, phương án cải tạo là di chuyển và phục hồi đình Chợ Trổ thành đình Xã”; “Giải pháp tu bổ, tôn tạo: Hạ giải toàn bộ kết cấu công trình, tổ chức đánh giá lại cấu kiện để đưa ra phương án bảo quản, tu bổ phù hợp, di dời đình Chợ Trổ hiện trạng về vị trí đình Xã để phục hồi di tích đình Xã”.

Quyết định này sau đó làm dấy lên tranh cãi trong dư luận về việc “thay tên đổi chủ” đình Chợ Trổ thành đình Tiên, đình Xã. Và nguy cơ phá dỡ ngôi đình là nguyên nhân mấu chốt khiến đầu tháng 3/2020, chính quyền xã Bùi La Nhân gửi đơn “xin lại” đình.

Thế nhưng, sau nhiều lần kiến nghị các cơ quan ban ngành Hà Tĩnh vẫn chưa thống nhất phương án, chưa biết nên để đình “đi hay ở”.

Chờ tỉnh quyết

Trước sự việc này, mới đây, Sở VHTTDL Hà Tĩnh tổ chức cuộc họp để quyết định “số phận” tiếp theo cho đình Chợ Trổ. Buổi họp có đại diện của Cục Di sản Văn hóa và nhiều cơ quan ban ngành Hà Tĩnh cũng như đại diện xã, nhân dân xã Bùi La Nhân.

Phía chính quyền và nhân dân xã Bùi La Nhân vẫn bày tỏ nguyện vọng được đưa đình trở về nơi quê để làm nơi thờ tự và lưu giữ bản sắc văn hóa bản địa. Tuy nhiên có mở thêm phương án: Thứ nhất, nếu quy hoạch Khu lưu niệm Nguyễn Du đưa đình Chợ Trổ tu sửa thành đình Xã (đình Tiên) như một số văn bản của tỉnh thì người dân xã không đồng ý mà quyết tâm đưa về. Thứ hai, nếu khu lưu niệm vẫn cần đình Chợ Trổ thì người dân Bùi La Nhân đồng ý để lại đình, nhưng phải giữ nguyên tên đình; đồng thời tỉnh phải phục chế một ngôi đình tương tự cho xã có nơi thờ phụng và sinh hoạt cộng đồng.

Ông Hồ Bách Khoa -Trưởng ban BQL Khu lưu niệm Nguyễn Du ủng hộ tâm nguyện đưa đình về quê của xã Bùi La Nhân và cho rằng nếu có điều chỉnh cũng cần phù hợp.

Đề cập tới vấn đề quy hoạch được cho là nguyên nhân làm dấy lên tranh cãi khiến xã Bùi La Nhân “xin lại” đình, ông Nguyễn Cảnh Thụy - Phó Giám đốc Sở VHTTDL Hà Tĩnh giải thích: “Lâu nay người dân, thậm chí một số cán bộ văn hóa cũng hiểu nhầm, cho rằng quy hoạch đưa đình Chợ Trổ rời ra khỏi Khu lưu niệm và “đổi tên” thành đình Tiên. Quy hoạch chỉ di chuyển ngôi đình vài chục mét ra vị trí khác, vẫn ở trong khuôn viên Khu lưu niệm và tu bổ lại để đình Chợ Trổ thành một hiện vật tiêu biểu cho kiến trúc đình làng Hà Tĩnh thế kỷ 18. Còn việc đưa đình rời khỏi Khu lưu niệm về tại xã Tiên Điền (huyện Nghi Xuân) như một vài ý kiến trước đó là hoàn toàn không có”.

Phó Giám đốc Sở VHTTDL Hà Tĩnh khẳng định tâm nguyện “xin lại” đình của nhân dân địa phương là chính đáng, nhưng nếu không điều chỉnh cho phù hợp thực tế thì chỉ dẫm chân tại chỗ. Theo ông Nguyễn Cảnh Thụy, thứ nhất là vướng về thủ tục. Hiện nay Thủ tướng đã phê duyệt quy hoạch Khu lưu niệm Nguyễn Du, trong đó đình Chợ Trổ là một hạng mục thuộc vùng di tích gốc cần bảo tồn, tôn tạo. Nếu bây giờ đưa đình về sẽ thay đổi quy hoạch, Sở không quyết được, tỉnh Hà Tĩnh cũng không quyết được. Mà cần ý kiến tiếp ý kiến của cấp có thẩm quyền. Trong khi đó, đình đã hạ giải, không được tu bổ kịp thời sẽ hư hỏng. Chưa kể dự án cần chạy tiến độ để kịp hoàn thành vào cuối tháng 6/2020.

Ngay sau ý kiến này, phía xã Bùi La Nhân nêu ý kiến: “Nếu để đình lại thì phải đặt ở nơi trang trọng, giữ nguyên tên đình, giới thiệu đầy đủ về nguồn gốc ngôi đình. Còn nếu không làm được như vậy thì để người dân rước đình về”.

Cuối cùng, Phó Giám đốc Sở VHTTDL Hà Tĩnh Nguyễn Cảnh Thụy nói sẽ báo cáo tỉnh để quyết định hai phương án. Thứ nhất, để lại đình Chợ Trổ trong Khu lưu niệm để tiếp tục tu bổ, tôn tạo, trở thành mô hình kiến trúc tiêu biểu cho đình làng Hà Tĩnh. Thứ hai, đề nghị tỉnh xem xét chủ trương lập dự án phục chế đình Chợ Trổ ở xã Bùi La Nhân để người dân có nơi thờ phụng, sinh hoạt cộng đồng.