Áp lực khi giá lương thực 'nhảy múa'

Thiếu hụt “dây chuyền”

Đối với Caroline Kyalo, một phụ nữ 28 tuổi làm việc trong một thẩm mỹ viện ở thủ đô Nairobi của Kenya, vấn đề của cô là cố gắng tìm ra cách nấu ăn cho hai đứa con mà không cần hành. Việc hạn chế xuất khẩu rau của nước láng giềng Tanzania đã khiến giá cả tăng gấp 3 lần.

Ban đầu Kyalo cố gắng sử dụng hành lá để thay thế, nhưng chúng cũng quá đắt. Giá các nhu yếu phẩm khác như dầu ăn và bột ngô cũng vậy. “Tôi quyết định chỉ nấu ăn mỗi ngày một lần” - Kyalo nói.

Cho dù đất đai màu mỡ và lực lượng lao động lớn của Kenya, chi phí trồng trọt và vận chuyển sản phẩm cao cùng với đợt hạn hán tồi tệ nhất trong nhiều thập kỷ đã khiến sản xuất địa phương sụt giảm. Thêm vào đó, người dân ưa chuộng hành đỏ từ Tanzania vì chúng rẻ hơn và bảo quản được lâu hơn. Theo báo cáo của Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc (FAO), đến năm 2014, Kenya đã nhập khẩu một nửa số hành tây từ nước láng giềng.

Một người bán hàng tên Timothy Kinyua cho biết, tại chợ thực phẩm lớn Wakulima của Nairobi, giá hành từ Tanzania đạt mức cao nhất trong 7 năm. Một số thương nhân đã điều chỉnh bằng cách nhập sản phẩm từ Ethiopia, trong khi nhiều người khác chuyển sang bán các loại rau khác. Nhưng Kinyua vẫn tập trung vào hành, bởi đó là nguyên liệu không thể thiếu trong truyền thống nấu ăn của họ.

Ông Joseph Glauber - chuyên gia nghiên cứu cấp cao tại Viện Nghiên cứu chính sách Lương thực Quốc tế - cho biết, các hạn chế về hành tây của Tanzania trong năm nay là một phần trong quá trình "lây lan" các hạn chế thực phẩm từ các quốc gia bị lo ngại bởi tình trạng thiếu nguồn cung và nhu cầu ngày càng tăng đối với sản phẩm của họ.

Theo Viện Nghiên cứu, trên toàn cầu, 41 hạn chế xuất khẩu thực phẩm từ 19 quốc gia đang có hiệu lực. Ấn Độ đã cấm vận chuyển một số loại gạo vào đầu năm nay, dẫn đến thiếu hụt khoảng 1/5 lượng xuất khẩu toàn cầu. Nước láng giềng Myanmar, nước cung cấp gạo lớn thứ năm thế giới, đã phản ứng bằng cách ngừng xuất khẩu một số loại ngũ cốc.

Ấn Độ cũng hạn chế vận chuyển hành sau khi liên tục xảy ra mưa thất thường do biến đổi khí hậu gây thiệt hại cho mùa màng. Điều này khiến giá hành ở nước láng giềng Bangladesh tăng vọt.

Hạn hán ở Tây Ban Nha đã gây thiệt hại cho sản xuất dầu ô liu. Khi người mua châu Âu chuyển sang Thổ Nhĩ Kỳ, giá dầu ô liu tăng vọt ở quốc gia Địa Trung Hải này, khiến chính quyền phải hạn chế xuất khẩu. Maroc - cũng đang phải đối mặt với hạn hán trước trận động đất chết người gần đây - đã ngừng xuất khẩu hành, khoai tây và cà chua vào tháng 2.

Nguyên nhân chính

Đây không phải lần đầu tiên giá lương thực rơi vào tình trạng hỗn loạn. Giá các mặt hàng chủ lực như gạo và lúa mì đã tăng hơn gấp đôi trong năm 2007-2008, nhưng thế giới vẫn có nguồn dự trữ lương thực dồi dào để có thể sử dụng và bổ sung vào những năm tiếp theo.

“Tuy nhiên, lớp đệm đó đã bị thu hẹp trong 2 năm qua và biến đổi khí hậu có nghĩa là nguồn cung thực phẩm có thể nhanh chóng thiếu hụt và giá cả tăng vọt” - ông Glauber, cựu kinh tế trưởng của Bộ Nông nghiệp Mỹ nói và cho rằng, sự biến động gia tăng chắc chắn là điều bình thường mới.

Giá lương thực trên toàn thế giới sẽ được quyết định bởi sự tương tác của 3 yếu tố: El Nino diễn ra như thế nào và kéo dài bao lâu? Liệu thời tiết xấu có gây thiệt hại cho mùa màng hay không và khiến xuất khẩu bị hạn chế nhiều hơn hay không, cũng như tương lai của cuộc xung đột ở Ukraine.

Cả Nga và Ukraine đều là nhà cung cấp lúa mì, lúa mạch, dầu hướng dương và các thực phẩm khác lớn trên toàn cầu, đặc biệt là cho các quốc gia đang phát triển, nơi giá lương thực tăng cao.

El Nino là một hiện tượng tự nhiên làm thay đổi mô hình thời tiết toàn cầu và có thể dẫn đến thời tiết cực đoan, từ hạn hán đến lũ lụt. Trong khi các nhà khoa học tin rằng, biến đổi khí hậu đang khiến El Nino mạnh hơn. Dù tác động chính xác của nó đến sản xuất lương thực không thể được biết rõ cho đến khi nó kết thúc, nhưng những dấu hiệu ban đầu thật đáng lo ngại.

Ấn Độ trải qua tháng 8 khô hạn nhất trong một thế kỷ và Thái Lan đang phải đối mặt với hạn hán làm dấy lên lo ngại về nguồn cung đường trên thế giới, bởi đây là 2 nước xuất khẩu đường lớn nhất sau Brazil.

Lượng mưa ít hơn ở Ấn Độ cũng làm tiêu tan hy vọng của các nhà xuất khẩu lương thực về vụ thu hoạch lúa mới vào tháng 10 sẽ chấm dứt các hạn chế thương mại và ổn định giá cả.

Ông Aman Julka - Giám đốc Wesderby India Private Limited, cho biết: “Có vẻ như giá gạo sẽ không sớm giảm”. Theo Ngân hàng Thế giới, nguy cơ cao nhất là các quốc gia phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu thực phẩm như Philippines nhập khẩu 14% lương thực và thiệt hại do bão gây ra đối với cây trồng có thể đồng nghĩa với tình trạng thiếu hụt gia tăng. Giá gạo tăng 8,7% trong tháng 8 so với một năm trước đó, tăng hơn gấp đôi so với mức 4,2% trong tháng 7.

Các chủ cửa hàng thực phẩm ở thủ đô Manila đang thua lỗ khi giá cả tăng nhanh kể từ ngày 1/9 và những khách hàng từng mua hàng với số lượng lớn sẽ mua số lượng ít hơn. “Chúng tôi không thể tiết kiệm tiền nữa. Giống như chúng tôi chỉ làm việc để có đồ ăn hàng ngày” - anh Charina Em, 32 tuổi, chủ một cửa hàng ở chợ Trabajo - cho biết.

Bà Elyssa Kaur Ludher - nhà nghiên cứu an ninh lương thực tại Viện ISEAS-Yusof Ishak ở Singapore - cho biết, rủi ro khí hậu không chỉ giới hạn ở cây lúa mà còn áp dụng cho bất kỳ thứ gì cần lượng mưa ổn định để phát triển, bao gồm cả chăn nuôi. Theo bà Elyssa Kaur Ludher, rau, cây ăn quả và gà đều sẽ phải đối mặt với sốc nhiệt, làm tăng nguy cơ thực phẩm bị hư hỏng. Điều này làm hạn chế nguồn cung cấp thực phẩm hơn nữa và nếu việc xuất khẩu ngũ cốc từ Ukraine không được giải quyết thì sẽ xảy ra tình trạng thiếu hụt thêm thức ăn cho chăn nuôi và phân bón.